De Nieuwe Gids. Jaargang 50

[p. 297]

Invallen door Frans Erens.

Nu is De Nieuwe Gids 50 jaar oud. ‘Die goeie, ouwe Nieuwe Gids’, schreef Roosdorp mij in 94, toen het tijdschrift een ziekteperiode beleefde, waarvan het trouwens herstelde. Nu in 1935 kan dit woord van Roosdorp wel worden overgenomen en kunnen wij in allen ernst spreken van ‘die goeie ouwe Nieuwe Gids’.

‘De Nieuwe Gids’ is een woord, dat de tegenstrijdigste gedachten en gevoelens heeft opgeroepen. Groote illusies hebben zijn eerste levensjaren gestuwd; hij is bemind geworden en gehaat en dikwijls had het ‘ni cet excès d'honneur ni cette indignité’ kunnen worden toegepast op veel, wat over hem is te berde gebracht. Na jaren moest ikzelf nog eens de nawerking van deze gevoelens ondervinden, toen een oude dame-huiseigenaarster weigerde mij een huis te verhuren, omdat ik ‘een Nieuwe-Gidser’ was geweest.

Een der ‘mannen van tachtig’ heeft er eens zijn spijt over geuit, dat wij allen niet vóór ons vijftigste jaar waren gestorven. Dat zou beter geweest zijn voor onze reputatie, meende hij. Dit is een gedachte met vele facetten, die het onnoodig is in beschouwing te nemen, daar iedereen den hem toegemeten tijd geduldig moet uitleven.

Hoewel De Nieuwe Gids en de beweging van tachtig door sommigen als identiek wordt beschouwd, is dit volgens mij wel voor een groot gedeelte juist, maar niet geheel. In ieder geval waren De Nieuwe Gidsers kopstukken van de beweging van tachtig, die woei als een verfrisschende wind, vóór zich uit jagend de dorre bladeren. Het was een schoone tijd, toen zij jong was en wij jong waren en het is niet verwonderlijk, dat wij misschien

[p. 298]

in overmoed ooit gemeend hebben, dat van ons af de Nederlandsche literatuur opnieuw begon, of dat wij ons aan paradoxen hebben te buiten gegaan. Toch waren wij er ons wel altijd van bewust, dat bij ons optreden werken van blijvende waarde bestonden, die door ons niet konden worden verdrongen. Het begin der negentiende eeuw had V. Alphen geleverd, in wiens gedichten voor kinderen ik veel had gevonden, dat echt was; dan was daar Jacob van Lennep, de voortreffelijke verteller, een werkelijke charmeur, zooals De Nieuwe Gids er geen heeft gehad. In de gedichten van den Schoolmeester vond ik humor en geest, terwijl men ook niet kan zeggen, dat hij tegen het principe van ‘vorm-en-inhoud-zijn-één’ heeft gezondigd. Het bundeltje van Piet Paaltjes is uniek; het heeft een zwaren ondertoon van tragiek. Ook werden over het algemeen Huet en Potgieter door ons gewaardeerd, maar toch haden wij het verleden juister moeten schatten. Wij mochten trotsch zijn op het nieuwe geluid op de stemmingskunst van dichters en prozaschrijvers, zonder dat geringschatting voor het verleden dit gevoel aanblies. Dit is in zekeren zin een zelf-aanklacht.

Wanneer er later zal worden geoordeeld en veroordeeld, wanneer de Tijd zijn onvermijdelijk schiftingswerk zal hebben gedaan, dan zullen wij allen reeds weggevlogen zijn, daarheen waar literaire successen en nederlagen ons niet meer kunnen aandoen. Laten wij er ons dus niet om bekommeren. Eén ding is er toch, dat van ons is en dat niemand ons kan ontnemen: het genot, ja, het geluk de periode van vernieuwing te hebben beleefd; het geluk te hebben gevochten tegen onwerkelijkheid en vóór nieuwe schoonheid.

Wat was het heerlijk, dat praten, praten in café's, op lange wandelingen of in gemeubileerde achterkamers, waarvan wij het akelige niet zagen, vervuld als wij waren van nieuwe droomen. Het was een genot te betoogen en de plotselinge vondst vóór zich te zien oplichten. Het was geluk, het stille werken voor zich zelf, de overzetting in de realiteit van het gedroomde project, dat hoe inferieur ook aan het in den geest geziene, toch was een nieuw ding, nog niet gedaan.

Het waren schoone jaren van jeugd en scheppingsdrang, van het vinden van nieuwe ideeën. Schoone jaren ook van vriendschappen, die zouden duren een menschenleven lang, van oprechte

[p. 299]

bewondering van den een voor het werk van den ander met een intens begrip daarvan.

Het is alles historie geworden, een halve eeuw oud. De meesten der vrienden zijn dood. Ik wil hen allen gedenken, de levenden en de dooden te zamen. Geen onderscheid tusschen deze beiden; de wand is zoo dun, die ons van hen scheidt en ik voel mij met de heengeganen vereenigd, zooals ik dat was in de goede dagen van vroeger, in de jonge jaren, toen een woord van den een het wederwoord opriep bij den ander, toen gedachte botste tegen gedachte en er vonken spatten, die rillingen lieten gaan door ziel en lichaam.

Ik wil allen groeten, de vrienden uit den kring omsloten door een onzichtbaren band. Ik wil zijn als het kleine meisje uit Wordsworth's gedicht, dat geen onderscheid kende tusschen haar doode en haar levende broertjes. Ook de schilders wil ik gedenken, die één waren met de schrijvers en ons werk meeleefden, zooals wij het hunne.

Wanneer wij de rekening willen opmaken van de voorbijgegane jaren, kunnen wij zeggen, dat weinig tijdschriften zulke wederwaardigheden zijn te boven gekomen als De Nieuwe Gids. Toen Roosdorp mij schreef: ‘Het tijdschrift is nog niet verschenen en niemand weet wanneer het komt.... arme, ouwe, nieuwe Gids’, toen dachten hij en ik, dat De Nieuwe Gids werkelijk dood was en dat hij niet meer zou herrijzen. Maar in een lateren brief heette het alweer: ‘Wat zeg je er van, dat die goeie Nieuwe Gids weer uit zijn graf is gekomen? Heb je ook iets gestuurd als belanghebbend redacteur? Ik denk 't niet, want toen ik toevallig dezer dagen je ouden vriend Boeken sprak, vroeg hij mij met geweldige belangstelling waar je was. Hij scheen in geen eeuwen iets van je gehoord te hebben. Natuurlijk heb ik hem niet veel wijzer gemaakt. Die rare redacteur woont nu weer in de Noorderstraat en ontvangt de medewerkers in zijn borstrok. Nieuws is er niet. De literatuur is en blijft 't zelfde.’

En nu in 1935 is dezelfde Nieuwe Gids een deftig en geacht tijdschrift.

Hoewel ik in deze herinnering geen namen heb willen noemen, omdat ik haar wilde doen omvatten al degenen die op de een of andere wijze samenhangen met De Nieuwe Gids, wil ik hierop

[p. 300]

een uitzondering maken en mijn bewondering uitdrukken voor Willem Kloos, die het tijdschrift in stand heeft gehouden tot op den huidigen dag.

Kloos is de groote dichter van 80. Over hem zou veel te schrijven zijn, b.v. over zijn liefdesgeschiedenis met De Nieuwe Gids. Hij is er mee getrouwd als met zijn wettige vrouw. Door dik en dun, door licht en donker, door storm en onweer heeft hij hem vastgehouden en uit alle troebelen is hij te voorschijn gekomen met, in zijn hand geklemd, De Nieuwe Gids, zooals Camoëns eens opdook uit de stortvloeden der zee, omklemmend zijn Lusiade.