De Nieuwe Gids. Jaargang 50

[p. 358]

Invallen door Frans Erens.

Johannes Ruusbroec is een uitnemend schrijver, omdat hij doceert, omdat ieder zijner woorden is gericht tot zijn lezer of leerling. Hij herhaalt zich telkens, maar ook bij die herhalingen wordt geen verzwakking gevoeld van zijn streven om zijn denkbeelden en gewaarwordingen aan anderen in te prenten. Telkens en telkens hamert hij zijn gezegden, zijn meeningen in het luisterend hoofd van zijn toehoorder. Deze voelt rondom zich een kracht, een strooming van beelden en gedachten, waarin hij geheel wordt opgenomen, waarin hij zwemt met vol vertrouwen.

De warmte, die van zijn woorden uitgaat, koestert en verfrischt. Zooals alle groote schrijvers laat hij u niet los. Hij pakt u vast bij uw armen, duwt in u het zoele volle meer van zijn gevoel. En als gij meent er genoeg van te hebben en gij weg. wilt loopen uit zijn bereik, dan grijpt hij u nogmaals en roept: ‘Hebt gij het wel gehoord? Weet gij het nu wel, dat en dat zoo en zoo is’? En of gij schreeuwt: ‘Genade! Genade! laat mij los!’, hij trekt er zich niets van aan, maar dwingt u nogmaals te luisteren.

Hij blijft altijd op dezelfde plek. Zelden of nooit slaat hij een nieuwen weg in. Hij is de man van het onveranderlijke, van den verdiependen stilstand. De stilstand der ziel! Ja, daarin ziet hij het heil en de werkelijke vernieuwing. De beweging is uit den booze, volgens hem. Zij is de vlucht van den lafaard, die in zijn vlucht slechts meeneemt al zijn last en zijn jammer, er nieuw verderf aan toevoegend.

Zijn geest is in innerlijke vastheid gegrondvest en draait in een zelfbewuste rondte. In het zelfbezit der onveranderlijkheid houdt

[p. 359]

hij zich vast in eigen voldoening en omdat er nu eenmaal beweging moet zijn, laat hij zijn ziel toevloeien naar God, als de eenige uitweg, waardoor rust wordt verkregen.

Hem was het niet te doen om mooi te schrijven. Hij had iets te zeggen, wilde het zeggen met kracht en geweld en de volheid zijner innerlijke overtuiging schonk hem de gave van het gebruik der volkstaal op een tijdstip, dat deze nog was geminacht door schrijvers en geleerden, die alleen het Latijn als voertuig gebruikten. Zijn vurig temperament moest zich uiten in de jonge volkstaal, vergroeid met zijn wezen en onbekommerd hanteerde hij het vormlooze idioom van zijn streek en bouwde er onbewust een werk van, dat de eeuwen heeft overleefd. Zoo was hij niet alleen de groote mysticus, maar werd hij ook de grondlegger van het Nederlandsch proza.

*_**

Schrijven is een bedaard, geconcentreerd neerzetten van de door een menschenhoofd gaande gedachten. Het moet een concentratie zijn of een keuze. Wanneer ik maar klakkeloos neerschrijf, wat mij in het hoofd komt, verval ik in schreeuwen. Dan zou het beter zijn in werkelijkheid te gaan schreeuwen, dan met inktregels, die gevoelens weer te geven.

De diep ingrijpende concentratie der menschelijke gedachte of van het menschelijk voelen kan worden geuit op papier, op doek, in staal, in hout, in steen en zoo krijgen wij in den kring van het begrip kunst, woordkunst, schilderkunst, beeldhouwkunst enz. Het scherp begrensde in een werk van woordkunst toont dadelijk den meester. Een stuk muziek roert, wanneer het ver in de ziel grijpt.

Nu in de laatste vijfentwintig jaren het aantal schrijvers zóó zeer is toegenomen en de productie van het bedrukt papier zóó sterk is gestegen, heeft de geconcentreerde gedachte, de volzin, die het doet, een grootere waarde dan voorheen. Meer en meer zullen de menschen uit zelfbeheersching gedwongen zijn het overtollige ongelezen te laten.

Iemand die iets beweert, moet een waarheid verkondigen, die hij op goede gronden veronderstelt op die manier nog niet te zijn gezegd. Wanneer deze waarheid iets bijdraagt tot den rijkdom

[p. 360]

der ideeën, wanneer zij opgeborgen kan worden in de magazijnen van gedachten-voorraden, dan is zij waard te worden uitgesproken. Daarom hecht ik niet veel aan de verzekeringen vervat in zoo menigen veel bewonderden volzin. Aan de enkele verzekering heeft niemand iets; de waarheid ervan moet worden aangetoond door het blootleggen van een dieperen grond. Zoo heeft het vaak geciteerde woord van Van Deyssel: ‘Ik houd van het proza....’ op mij nooit diepen indruk gemaakt. Vooral komt dit omdat hij verzekert Ik hond van het proza. Wanneer hij had gezegd: ‘Het proza in zijn volmaaktheid heeft den glans van een stad van marmer....’ wanneer hij dat ik er uit had gelaten, dan had hij, naar mijn meening, een bewering geuit, die sterker stond, dan zijn verzekering van nu.

Pascal had zeker geen ongelijk, toen hij zeide que le moi est haïssable.

Ostende.

Aan het strand des avonds een groote leegte van menschen. Een koude wind komt van de zee, die kalm in de gouden verte onder de zinkende zon, de witte toppen der golven wiegt ter rust. Een enkel kind op de waterlijn graaft nog in het zand. Langs de vensters van de rij hotels die op het strand staan, is het doodsch: zij zijn meestal gesloten. De drukke tijd, die slechts kort duurt, is nog niet gekomen. 's Avonds na het avondeten wordt het levendig in de hoofdstraat, die naar het strand voert, en dan is het daar gezellig. De winkels zijn goed verlicht en nu en dan komen uit de nevenstraten de touren van een draaiorgel.

De nieuwe groote kerk is gothisch en de zandsteen, waaruit zij is opgetrokken, is zeer blank. Zij heeft te veel vensters en het licht zal te sterk zijn van binnen, zooals ook in de meeste openbare gebouwen in België en in veel huizen, wat een gevoel van onbehagelijkheid geeft, geen gedachte aan schoonheid laat opkomen en elk genot uitsluit. Ik zonder hierin het station van Brugge uit; er heerscht daar een stemmingsvolle schemering. Ik ken geen andere stationswachtkamer, waar het licht zoo mooi getemperd is. Wachtkamers hebben een psychisch gewicht voor een reis; het vernieuwde leven, dat gewoonlijk met een spoorreis

[p. 361]

begint, treedt in een halfdonker vertrek duidelijker voor de verbeelding. De reiziger kan zijn gedachten verzamelen en terecht leggen in de vakjes van een vast plan. Terecht leggen ook het verleden en het afsluiten, als het moet zijn.

Nu uit de zandstreek van de kust de eene badplaats na de andere is opgerezen, is Ostende niet meer zoo verwaand en veeleischend als in vroeger jaren. De menschen met wie men te doen krijgt zijn beminnelijker geworden en de toon der hotelbedienden met de gouden petten is smeekender dan vroeger bij het aankomen der treinen.

Morgen zal ik weer gaan over die zee. De lucht is strak blauw en de zon zinkt in zuiver goud, zonder wolken weg. Verlangen doe ik niet naar het land over de zee. Genot ga ik er niet zoeken, want voor ons, bewoners van het vast land, lijkt mij een andere richting aangewezen door de natuurwet. Wij gaan naar Engeland als naar iets, waar hij heen moeten gaan, zooals in jonge jaren naar de kostschool. Als ik nu langs den Rijn kon gaan, den Rijn op, of naar Noordelijk Italië, hoe veel lichter, hoe veel aangenamer zou ik mij dan voelen.

Op het oogenblik, dat het schip van wal gaat, dat de brug is opgehaald en pal staan op het dek de passagiers en pal staan aan wal de nieuwsgierigen en vrienden en familieleden der vertrekkenden, is er een oogenblik van stilzwijgende spanning, zij duurt slechts enkele sekonden, één supreem oogenblik, de kern eener toekomst en de snit van een verleden. Een heenschieten van den zielepijl in verre duisternis. Maar de zakdoek, die wuift en de hand die wenkt en de zwaluw, die vliegt, brengt weer bezinning en terugkeer uit toekomst naar het lichte van den huidigen dag. Toevallig vind ik een plaats op een beschutte bank, geheel vrij van den wind. In den rieten vouwstoel vóór mij ligt een superbe Engelsche jongevrouw. Zij heeft niet gesproken, maar aan den vorm van haar gezicht zie ik, dat zij een Engelsche is. Zij zou een mooie paardrijdster uit de hoogeschool van een circus zijn. In haar bovenlip ligt de uitdrukking van wil, van de gewoonte edele dieren te temmen. Temmen van mannen kan het niet zijn, daarvoor is zij te maagdelijk en er is geen uitdrukking van genot

[p. 362]

in haar mond. Terwijl alle andere reizigers heen en weer loopen, dan eens dit, dan eens dat bestellen, blijft zij rustig liggen, achterover, met haar hoofd tegen de leuning van den stoel. In het gewiegel van het schip strijkt de zware zeelucht voor eenigen tijd haar oogleden neer tot een vredigen slaap. In regelmatigen boog rusten nu haar lange bruine oogharen in de oogkassen. De reizigers hebben hun petten opgezet en de dames liggen gewikkeld in shawls op de vouwstoelen.

*_**

De Spessart is van Duitschland een der minst bereisde gedeelten Links en rechts glijdt de stroom van menschen in de zonnige zomerdagen naar Schwarzwald en naar Zwitserland henen, maar zij komen niet luisteren naar het kloppen van de specht in het bosch of bespieden de wandeling van het hert; slechts eenige Frankfurters of Würzburgers komen er in den zomer de frissche lucht inslurpen. Wanneer het waar is, dat de bosschen de lucht rein en krachtig maken, dan zal dat zeker zijn in de vallei van de Hafenlohr en de Elsawa. Maar toch zijn de vreemdelingen er niet talrijk en vandaag nog kan de wandelaar, of beter gezegd de trekker, uren en uren gaan zonder een enkelen mensch te zien, berg op, berg af door plechtig zwijgende dalen en over stil jubelende bergkammen. En wanneer hij dan den grond voelende wijken onder zijn voeten, zijn stappen dieper zettend op het zinkende pad ten laatste het dal aanschouwt, dan dauwt in zijn ziel de oneindige rust van der eeuwen langzaam zwoegen. Dan stolt zijn onrustig vlietende ziel in de begenadigde aanschouwing van een vaste rust. Vlekkeloos zuiver welt hier de natuur op en breidt zich uit, in den groei, en de vermeerdering zich vormend in het sprietend getak tot bladerenreien.