De Nieuwe Gids. Jaargang 49

[p. 607]

Max Kloos door H.F. Kernkamp.

Bij zijn 50sten verjaardag.

Als ge bij een uitvoering van Bach's ‘Matthäus-Passion vol aandacht hebt geluisterd naar de droeve en klagende, onrustig voortdrijvende inleiding, komt ge plots midden in het drama van het Lijden, tusschen de treurende menigte op den Kruisweg naar Golgotha en klinkt daar in hevige ontroering u tegen: ‘Kommt, ihr Töchter, helft mir klagen, sehet-wen?’ - den lijdenden Christus, die door het kruis komt tot heerlijkheid, den ‘Man van Smarten’, die langs de ‘Via dolorosa’ ter glorie opgaat...., de smarten-weg die is de bedding, waardoor het leven van 's menschen ziel altijd weer zijn onverbiddelijken loop neemt, waar het z'n zwakheid doorfoltert, z'n strijd doorworstelt....

En als ge dan boven de smartelijke dissonanten van het inleidingskoor den cantus firmus hoort en het rustige koraalgezang van kinderstemmen verneemt:

O Lamm Gottes, unschuldig
Am Stamm des Kreuzes geschlachtet,
Allzeit erfund'n geduldig,
Wiewohl du warest verachtet,
All Sünd' hast du getragen,
Sonst müssten wir verzagen,
Erbarm dich unser, o Jesu!

dan gevoelen we dat dit is de kernstemming der Passion, een prediking die stemt tot zelfinkeer en deemoed, en die ons straks voert naar den hof van Gethsemane.

[p. 608]

Gethsemane....

Een woord met een klank en een toon, die stil maken van eerbiedige en innige gestemdheid....

In den hof van Gethsemane neemt Jezus Zijn toevlucht tot God - ontvangt Hij vrede en kracht om Zijn lot te ondergaan; hier vindt Hij het rustig en kloek vertrouwen. En dat wonder wordt teweeg gebracht door de macht van het gebed.

.... Da kam Jesus mit ihnen zu einem Hofe, der hiess Gethsemane, und sprach zu seinen Jüngern: ‘Setzet euch hier, bis dass ich dort hingehe und bete’....

Jezus verkeert in bangen zielestrijd. Nauwelijks heeft Hij de plaats verlaten, waar Hij met Zijn leerlingen den Paaschmaaltijd heeft gevierd, of de aandoeningen, de weemoed, de vrees, de ontzetting, dreigen Hem te machtig te worden. Alleen wil Hij zijn - alleen met zichzelf en met God. Slechts enkele vertrouwden vergezellen Hem in den hof. Daàr buigt Hij zich neder en roept smeekend: ‘Mocht deze drinkbeker aan Mij voorbijgaan’....

Allen die op een Goeden Vrijdag in de Naarder Kerk hebben meegeleefd, wat in den hof van Gethsemane gebeurde, weten hoe Max Kloos in ontroerende schoonheid een mild en warm-stralend licht laat vallen op het menschelijke van de Christus-figuur, en voelden toen hoe bijna nergens de Christus dichter bij ons staat - een mensch, lijdende en strijdende, zoekende naar licht en uitkomst, in angstig leedgevoel neergebogen.

En voor die gedeelten, welke het hoogste van den zanger als kunstenaar eischen, vindt Kloos de innigste expressie, zoodat de Christus-partij door hem in een sfeer van verhevenheid en reinheid wordt gezet, die slechts weinigen zóó ongerept zullen kunnen handhaven.

Zij, die beweren dat de menschelijke stem het instrument is, dat het naast aan het hart ligt, behoeven geen tegenspraak te duchten. Wij verstaan dien klank in zijn verschillende nuances beter dan van eenig ander instrument. Blijdschap, weemoed, droefheid, geheel de scala van menschelijke aandoeningen, wij voelen ze onmiddellijk mee, als ze zich uiten in de ons van nature gemeenzame taal der menschelijke stem.

[p. 609]

Zang is de meest individueele uiting van muziek. En het is altijd het individueele, dat in kunst ons het krachtigst aan- en toespreekt.

Er wordt wel eens gezegd, dat het leven van een kunstenaar een lijdensweg is en men zal dit wel blijven zeggen zoolang er kunstenaars zijn.

Maar kan men daar tegenover niet stellen dat het kunstenaarschap een bevoorrechte roeping is, die het leven tot een schoonheid verheffen kan als geen andere levenstaak?

‘Wat is muziek?’ vraagt Heinrich Heine in een zijner brieven. ‘Uren lang’, schrijft hij, ‘heeft deze vraag mij gisteravond vóór ik insliep, bezig gehouden. Het is met de muziek wonderlijk gesteld; ik zou willen zeggen: zij is een wonder. Zij houdt het midden tusschen gedachte en werkelijkheid; zij staat als een schemerende bemiddelaarster tusschen geest en stof; zij is met beide verwant en toch verschilt zij van beide; zij is geest, maar een geest welke tijd behoeft; zij is stof, maar een stof welke de ruimte kan vinden.

Wij weten niet wat muziek is. Wel weten wij wat goede en nog beter wat slechte muziek is, want van de laatste soort dringt een groote hoeveelheid tot ons door.’....

Wat Heine schreef, geldt ook nog voor onzen tijd. En het oude verhaal van David's snarenspel, dat den somberen geest van koning Saul moest bezweren, komt mij onwillekeurig weer in gedachte als ik in verband met Heine's brief denk aan het academische proefschrift van Mr. Andreae, waarin zoo scherp werd belicht dat de muziek in den ruimsten zin een beroep doet op het betere in den mensch en in staat is de scheppende positieve instincten te veredelen.

‘Der Menschheit Würde ist in eure Hand gegeben; bewahret sie! Sie sinkt mit euch, mit euch wird sie sich heben!’.... Zoo wordt ons toegezongen in Mendelssohn's ‘Festgesang an die Künstler’ en in die enkele regels wordt herinnerd aan de verheven roeping van den kunstenaar, aan den grooten invloed dien hij op de ontwikkeling der menschheid uitoefent. En het besef van die macht doet tegelijkertijd het verantwoordelijkheidsgevoel naar voren dringen, en de gebenedijden onder de kunstenaars onttrekken zich aan zelfonderzoek niet.

Wie de programma's van de liederavonden, welke Max Kloos

[p. 610]

geeft, nauwkeurig beschouwt, krijgt een uitnemend denkbeeld hoe de zanger zich bij het samenstellen daarvan de hoogste eischen stelt, en het is merkwaardig hoe hij er steeds in slaagt een reeks van zangen van verheven schoonheid te vergaren.

Wie naar Max Kloos luistert, komt telkenmale onder de bekoring van groote muzikale schoonheid. Men moge met den zanger soms van meening verschillen in opvatting of het oneens zijn met enkele accenten - het zoo mooie timbre, de milde glans, de warme muzikaliteit der voordracht en de dichterlijke gevoeligheid, het zijn alle kwaliteiten die van hart tot hart gaan en zóó het groote contact brengen.

Op den 18den December, als Max Kloos vijftig jaar wordt, zullen velen den fijnbesnaarden Nederlandschen kunstenaar gedenken, wiens voorname muzikale geest en wiens gevoelig temperament op zoo velen een wondere macht oefenen.

Blijve hij de drager van het goddelijk lied, het lied, waarin de grootsten en gevoeligsten hun dierbaarste indrukken hebben vastgelegd, en zij het hem gegeven nog lang de Schoonheid te kunnen dienen, die is als een ster aan den hemel en die open bloeit als een geurende bloem!....