De Nieuwe Gids. Jaargang 48

[p. 630]

Ethiek en geloof door Max Kijzer.

1. Het bestaan Gods is het geloof aan, het aannemen van een ander onbewezen Subject, buiten, naast en boven het menschelijk Subject.

2. Het menschelijk Subject openbaart zich door den menschelijken geest.

3. Een goddelijk Object zou alleen door een goddelijk Subject te denken zijn, gekend kunnen worden.

Kennen wij een goddelijk Subject? Neen. Waarom niet? Hebben wij een goddelijk Subject waargenomen in de ervaring als verschijning? Neen. Is ons het goddelijk Subject bekend door een in ons aanwezig zijnde kennis a priori, algemeen-geldig voor allen? Neen. De uitgebreidheid van het menschelijk ‘zijn’ bepaalt zich tot de ruimte en alles in de ruimte.

Inzooverre de fantasie van den kinderlijken mensch ongerept is gebleven, in zooverre is zijn geloof aan God vollediger. Het zuivere logische denken ontsmet. Het onlogische geloof aan de onbewezen praemisse: God, besmet de souvereiniteit, het goddelijke van het menschelijk bewustzijn. Het kind is ‘natuurlijk’ als geestelijke onrijpheid. Het neemt in zijn eenvoud, in zijn primitiviteit, het onbewezene als kennis aan. De natuurlijkheid van de volwassenheid is het geestelijk rijp zijn. Wie doelbewust en met zijn volle bewustzijn niet verder komt en niet meer eischt dan waarmee het kind onbewust tevreden moet zijn, is nog in zijn kinderjaren, of om met Bolland te spreken, staat nog in zijn kinderschoenen.

[p. 631]

4. Het menschelijk denken is goddelijk, zedelijk, naarmate het onbesmet, onbeïnvloed is, d.w.z. naarmate het vrij is, naarmate men het wezen van het denken geen geweld heeft aangedaan.

5. De vrijheid, de autonomie is aard en wezen van het denken.

6. Het denken waaraan dan ook dienstbaar pogen te maken is een onzedelijke daad, want hiermede verloochent men het ware karakter van het denken. Het denken deert dat natuurlijk niet. Het denken blijft en blijft ongerept in zijn vrijheid zoolang er een mensch bestaat; een onredelijkheid, een onjuistheid over het denken te berde gebracht, vergaat.

7. Wie IS, is zedelijk. Dat wil precies zeggen: in den mensch is in beginsel een ethische maatstaf aanwezig, een norm a priori. Godsdienst van buiten af opgedrongen kan deze natuurlijke richtsnoer geweld aandoen en hiermede een, aan hoogste waarheid beantwoordende, rechtvaardige vergelding bijv. in den weg staan en zelfs verhinderen.

8. Prof. Mr. Dr. Leo Polak's uitspraak, geformuleerd in zijn debat tegen prof. De Hartog: ‘GODSDIENST KAN HET ZEDELIJK OORDEEL IN DEN WEG STAAN’ is dus een uiting van hoogst denkbare zedelijkheid, want zij geeft volkomen den keizer wat des keizers is; zij laat den natuurstaat van den in ieder mensch aanwezig zijnden norm (van goed en kwaad) volkomen onaangetast en bezit de eenvoudige redelijkheid om van een appelboom geen perziken te willen, want te kunnen plukken.

9. Wanneer ons geweten, ons karakter, ons denken, onze richtsnoer, onze zedelijke norm, kortom onze autonome vrijheid slechts gebiedend van binnen uit ons tot de uitspraak leidt: GEEN oorlog, dan is een oorlog in naam van God, kerk of godsdienst een daad van eigen natuurverkrachting, een met voeten treden van den natuurlijk voorhanden zijnden zedelijken maatstaf, dus een daad van onpeilbare onzedelijkheid.

[p. 632]

10. Wie zijn geweten, zijn ethischen maatstaf het zwijgen oplegt, waarvoor dan ook, (voor welk (schijn)ideaal dan ook) doet een daad van opperste onzedelijkheid, die tegelijkertijd tevens een is van opperste onredelijkheid.

11. Goed doen moet men doen uit noodwendigheid daartoe. Wie goed doet uit hoop op belooning negeert zijn eigenlijken maatstaf en doet dus kwaad.

12. Slechts redelijkheid en zedelijkheid openen zin tot rechtvaardigheid. Wie in aanleg rechtvaardig is, hij moge geestelijk niet bijzonder ontwikkeld of geschoold zijn, is in aanleg redelijk en zedelijk.

13. De onsterfelijkheid behoort tot het binnenwezen van den mensch. Duizend slechte daden vergaan, één goede blijft bestaan.

14. Wanneer in een mensch iets van de Waarheid of de Schoonheid aanwezig is, waarvan zijn leven en zijn woord getuigt, dan moge deze mensch sterven zonder één enkel geschrift na te laten, zijn Waarheid en zijn Schoonheid zullen na zijn dood verder leven tot in eeuwigheid. Ook al waren er wel geschriften maar anoniem, het deert niet: onzichtbaar teekent het hart met bloed.

15. Wie eenig besef heeft van den geestelijken afstand die hem scheidt van den Christus, heeft zelfkennis.

16. Het Socratische ‘ken u zelve’ beteekent: wees er op bedacht wie je bent en wat je weet, maar tevens: probeer in je zelf te ontdekken wat je niet bent en wat je niet weet.

17. Wie weet, weet dat Christus het veelal beter weet.

18. Wie Christus begrijpt, gelooft niet zonder meer aan Christus, maar neemt kennis van den inhoud zijner woorden. Wie van het Christelijke geloof spreekt, kan evenzeer van het Socratische geloof spreken.

[p. 633]

19. Wie de woorden door Christus gesproken op redelijke gronden en met redelijke maatstaven bestrijdt, begrijpt en eerbiedigt Christus beter dan wie oordeelloos in hem gelooft.

20. Niet of Christus symbool was, niet of hij wezenlijk bestaan heeft, niet hoe zijn verschijning er heeft uitgezien, maar dat hij WAS en IS, d.w.z. DAT ZIJN GEEST ZICH IN HET WOORD HEEFT GEOPENBAARD, is voor den mensch van onschatbare waarde.

21. De naam God, het goddelijke moet men steeds opvatten als de benaming voor de hoogste zedelijke en geestelijke norm in den mensch aanwezig. Een andere benaming hiervoor is de Ziel.

22. Een personificatie van God, een hooger georganiseerd wezen buiten den mensch aanwezig, is, zooals misschien reeds voldoende gebleken is, het aannemen van een onbewezen praemisse, dus van een ongerijmdheid.

23. Het geloof vindt vele aanhangers, de wetenschappelijke redelijkheid, dus de ware idealistische wijsbegeerte, de betrouwbaarheid van het menschelijk waarnemen en denken, weinig. Het Geloof, dat belooft en dikwijls bevestigt wat de mensch gaarne wil, gaat er veel gemakkelijker in dan de Waarheid die dikwijls moet ontkennen en een eind maakt aan datgene wat wij in onze blindheid als het beste voor ons heimelijk wenschten. Gaarne neemt de het zich gemakkelijk makende mensch datgene als waar en goed aan wat hij gemakkelijk goûteert. De Waarheid, soms kaal en afschrikwekkend als een skelet, schrikt hem af. Het wetenschappelijke, het betrouwbare, het echte vindt geen waardeering. De kwakzalver vindt bij zijn thuiskomst geld en bloemen, de dokter hoon en onbetaalde rekeningen.