De Nieuwe Gids. Jaargang 48

[p. 486]

Iets over A. Roland Holst door Max Kijzer.

‘De Wilde Kim.’
De stem des menschen is het groote wonder,
Waarin hij uitzegt hemelen en aarde.
A. van Collem.

Grijze flanken, breede schaduwen adellijke weemoed, de hooge stutten die te wild indringerige slierten puur daglicht tegenhouden en tegelijkertijd poreus genoeg zijn om die lichtteint toe te laten: de zachte en binnenlichtsche omranking der poésie pure, glimlach, eenvoudig tooisel van even eenvoudig wezen: mystiek.

Dit wijd verklaard duister, mede een donker vlagende wind, een doodseenzaamheid, waarin een vleermuisvlerkende beweging het eenige onheilspellende leven, en de zee zijn de vormende inhoud, de bouwstof van dit nachtmooie dichtwerk. Door die sfeer van verlatenheid is dit werk groot en door die voorname grootheid eenzaam.

Slechts den schepper van verheven poésie pure wordt wel eens het wonder verricht van een zeer uitzonderlijke stijging tot poëzie-puur-mystiek.

Mystiek is duidelijkheid. Dan is de ziel in den mensch klaar als de maan in den blauwen hemel. En het mystieke gedicht uitwendig als de maan.

Aan A. Roland Holst wordt dit veel verricht.

Hij is meer dichter dan mysticus en een vooral voortzettend, dat is: een zeer dicht aan de bron vertoevende dichter, uiterst persoonlijk, en toch opnieuw gevoelig voor oude attributen: avondweemoed, wind, wolken, maan, sterren, dood.

Zijn verrukkelijke, vreemde mineurzangen verbreeden zich in het rhythme en bloeien stil in grijsheden.

[p. 487]

Zeer dunne lagen nevel bedekken het zoete licht der mystiek.

Er is in dien zin sfeerovereenkomst met het eerste gedicht ‘De Tusschenkomst’ en de schets ‘Avond’ van Van Deyssel in zijn boekje ‘Verbeeldingen’. Dit gedichtgelaat dezer verzen is een aanduiding, dat de dichter den mysticus overheerscht.

Zij die na een zeer moeielijke verovering op het leven, vergrijsd gericht zijn naar het blije uiteindelijke, die weten Christus, Mozes, Augustinus, Eckehart nevelloos te zijn. Want deze goddelijke menschen hebben zich vermenigvuldigd en deze vermenigvuldiging is het eeuwige deel der eeuwen, want zij zijn tenslotte nog bij hun leven enkel ‘goed’ geworden.

God heeft dezen verkorenen het teveel eraf laten leven tot de juiste maat.

Met één hunner, Arthur Rimbaud, bedoelde God wat hij ons met geenerlei teeken wil kenbaar maken.

Hij liet hem met bitterrood hart in zwalpende en voor ieder creatuur onweerstaanbaar naar de diepte zuigende golven-leven, verstijven. En verhief diens vriend begenadiglijk tot zijn stamelenden bedelaar.

A. Roland Holst vereenigt ons denken en voelen weer met de wonderschoone levens dezer allergrootsten. Men kan misschien niet volkomen zeggen waardoor dit gebeurt. Het is ook zijn gewone mannenstem, waarvan de breede klagelijkheid ons vervoert tot luisteren vlak bij het verscheurde hart.

Eerst in zelfbeklag, herinnering aan jaren die hem door de handen gingen als witte bloesems waarmee ze achteloos speelden; zijn vreemde vriend de wind over zijn graf; liefde die ging, verlangen, en dat alles gesublimeerd in leven's eeuwige inhaerentie, de smartelijke, broeiende, zachtblauwe stilte der ziel: de weemoed.

Zoo Novalis, zoo A. Roland Holst.

Maar overwegend is de kleur zijner verzen vloeiend grijs.

De kleur van Trakl's gedichten is groen, van Rilke witblauw, van Marsman juichend oranje.

Een enkel vers van Boutens is duidelijk wit-goud.

‘Okeanos’ van Kloos is beschaduwd en blank; zijn eerste sonnetten: blank met forsche slagschaduwen.

Van Gorter's ‘Mei’ kan ik slechts zeggen: blank.

[p. 488]

Maar deze sfeer van den dichter A. Roland Holst is er nog eene van tijdelijkheid:

De drie broeders.
I. De verlatene.

De wind en het grauwe weer gaan over mijn hart,
en ergens over een dak waar ik heb bemind;
de winter wordt koud, en de struiken zijn al zwart -
over een plek waar mijn graf zal zijn gaat de wind.

Ik zou vuur maken als zij hier weer bij mij kwam
als eens in dat oud verhaal van haar en van mij;
maar nu sta ik, stil en denkende, bij het raam -
de winter wordt koud; de jaren gingen voorbij.

Naderhand verbreedt deze zich en suggereert ruimte en oneindigheid; hemelsch en vervoerd zijn profetische stem.

Omdat hij ons onmiddellijk aan de edelste der mystici herinnert, behoort hij tot de zeer groote dichters van zijn tijd en generatie.

Else Lasker-Schüler was eens gehavender, de kittelende gepolijstheid en de witte devotie van Nijhoff's verzen zijn weergaloos charmeerend, Marsman is zoo men wil ‘literair’ begaafder (veelzijdig, krachtig, precies; al verovert hij zijn vers waarschijnlijk met meer moeite dan A. Roland Holst), maar als ge hierop werkelijk gevoel hebt, dan kan ik het ook wel zoo zeggen: stuk voor stuk zijn zij in poëticis misschien nog juist even zijn mindere.

Zeker, rechtoppe Marsman met zijn bewogen, vrouw-teed're vondsten, zijn antilopen-bevallig heerlijke vers staat overwegend met alle toortsen ontstoken! Lichtvolumen rennen met zijn strophen mede. Deze zielseerlijke dichter vergeet somtijds de goddelijke kunst voor de aardsche vriendschap. En dan komt ook hij, wat we eigenlijk niet zeggen kunnen, zeer nabij.

Maar de ziel van A. Roland Holst is wellicht nog angstiger.