De Nieuwe Gids. Jaargang 47

[p. 492]

Gesprek in den avond. Door Fred. Batten.

voor Doddy.

Dien avond toen wij samen stonden op het balcon, langoureus leunend om het houtwerk heen, heb ik geloofd dat alles terug kon komen wat ik verzwegen had. Op wie immers leek je in het donker niet? De populieren woeien ruischend naar elkaar en van alle huizen waren de ramen dicht, een zomeravond waarin menschen elkander vinden voor een oogenblik of voor herinneringen.

Wij stonden naast elkaar en spraken niet.

Wij zochten andere woorden, maar vonden niet.

Alleen het serre-licht was op en door het open raam scheen dat in het duister van de tuinen. Witte seringen waren te zien aan hooge trossen, de paarse lagen onzichtbaar in het donker, waar het licht niet kwam, en zóó de rozen in de kleine perken van opzij. De wingerd langs de ramen hing tusschen licht en schaduw in en sloeg verliefde armen om de spijlen van het houtwerk heen. Wij leunden onze armen kruiselings op de balustrade, wij stonden naast elkaar naar het duister te zien, waar het licht nièt kwam. Er glom een kleine maan in de wolken, maar liever was het lui te blijven hangen en naar den kring van het licht te zien, dien de lamp naar buiten zond. Ik ging snééuw op bergen zien en meren in een zoom van bloemen. Waaraan dacht jij? Je was gansch in het heldere wit gekleed, waarin kleine meisjes in den zomer gaan. In de parken zie je ze het eerst, en des avonds ging ik dikwijls in een speelsch geluk gelooven, als ik een meisje zóó passeeren zag, gansch in het wit gekleed. Ik vond een goed geluk terug, alleen als ik maar dacht dat het liefste

[p. 493]

nog komen zoû. De rozen geurden en de paarse en de witte trossen woeien adems in den avond. Je werd liever, toen een wijsje begon dat iemand in de serre zong. Herinneringen komen in de stilten, waarin een klein geluid begint. Het slaan van de klimop tegen de gesloten ramen, het suizen van auto's in de verte, maar vooral des avonds op de wijsjes, die iemand in een kamer of op straat onverwachts begint.

Wij wisten al dat wij beminden, maar liever alles wilden raden. Wij hebben vaag gesproken, hoe 't zijn zoû als je blijven kon, zooláng je wilde. Ik ging vergeten dat je weg zoudt gaan. Ik was zorgeloos en dacht niet aan een afscheid. Mijn armen lagen op de leuning heen, maar ik wist dat ze beter om je schouders rustten, en de nerven voelden van een ander lichaam. Waarom wachtten wij? Soms is ons zwijgen alleen een ongezegd verlangen dragen, dat zich niet uiten laat. Wat was ons zwijgen méér? Ik hoorde een klein schreien in mijn hart, de rozen geurden op dezelfde wijs, en een lieve zachtheid ving mij in een bries van droomen. In een glimlach ging ik korte verzen zeggen. - Als de herinnering òverkomt, zijn wij dan niet allen anders? Als oude menschen aan gebeurde dingen denken, krijgt hun stem dien milderen toon en kinderen gaan vertrouwelijker en nieuwsgierig naar hen toe. Mijn vader heb ik het intiemste lief gehad, als hij van den ouden tuin vertelde waar hij onder een palmboom zichzelven vond of als hij zich de lieve menschen weêr te binnen riep, die hij begraven moest of voorgoed verlaten. Ik legde dan mijn hoofd aan zijn slapen, zijn aderen voelde ik kloppen aan mijn huid en urenlang kon ik in zijn armen luisteren naar het rustig spreken van zijn stem die zachter en véél vertrouwder scheen. Herkende het kind in mij het kind in hèm, dat dèze stem gekregen had? Er ging een zachte droefheid door zijn spreken en soms voelde ik dat ik hem troosten kon door stil toe te luisteren en ook door kleine, snelle vragen. Waarom was ik de eenige, denk ik nu, aan wien hij heel zijn leven zeggen kon? Mijn broêr was zwijgzaam, en trok zich onverwachts terug als hem te veel vertrouwd werd, maar waarom was ìk het dan, die hem niets te geven had? Ik weet 't niet, maar wèl weet ik, dat de herinnering mijn vader overmande soms, en dat wij elkaar toen meer dan begrepen alleen.

[p. 494]

De herinnering is het laatste en het eenige wat ons over is. Misschien is het dát ook, waarom wij nog een weinig in elkaar gelooven en elkaar passeeren zonder een woord van haat, maar zeker is het ook het eenige van een vermoeiden tijd, dat telkens de oorzaak wordt tot een hard verzet tegen alle versteening in de wereld. Daar is de herinnering of een verlangen -, angst geworden: het behouden van iets liefs is even moeilijk als het vervullen daarvan, als er twijfel is aan het heil van àlles.

Herinneringen zijn het, waarom wij anders spreken tot de oude menschen, en herinneringen, waarom de oude menschen staren naar de zorgeloosheid van kleine kinderen. Het zijn herinneringen, die nooit voorbijgaan, die wij nooit vergeten. Liefden, leed en menschen gaan in 't laatst moment voorbij, maar de smaak, de geur van woorden en gebaren die in ons leven langzaam mèt ons sterven....

Ik ging naast je verzen zeggen met een speelschen glimlach om een onverwachtsch gevoel en jij lachte zachtjes, maar zag mij niet aan. Mijn stem kreeg weêr dien lichten klank als vroeger. Kinderen, die met mij speelden toen ik klein was, zouden mij toen herkennen, op dezelfde stem waarmeê ik vroeger de liedjes zong in het rijstveld op onze lange tochten in de zon.

‘Op zóó'n avond - zeide ik - ‘zoû je moeten reizen naar de bergen, waar de zon in je handen ligt vóór het weggaan in zee. Wij zijn gauw tevreden. Wij blijven waar wij zijn.... Ik heb mij nooit verzet, maar ik weet niet of het wachten goed is voor iedereen, voor mij? Ik heb mij goed bewaard in de zon en de schaduw van een tuin en in de warmte later van een kamer, maar nog altijd bleef ik wachten, ik weet al zelf niet meer op wat -:

‘Les souvenirs sont cors de chasse
Dont meurt le bruit parmi le vent...’

Zouden al die menschen achter de gesloten ramen wachten of moê in slaap gevallen zijn....? Hierachter woont een mevrouw met zes of zeven kinderen, er gaat een ander komen. Zij is nog tenger en heel zeker lief geweest, maar gisteren heb ik haar de kinderen hooren roepen en dat was het schreeuwen van een kloek om kuikens. Heeft zij alleen op dit gewacht en is dit dan de

[p. 495]

vervulling? Haar man draagt als de engeltjes aan 't plafond een krans van haren in den nek, rondom een zeer bol gezicht; hij is bijna nóóit te zien: het moet misschien vervelen dezelfde bleeke vrouw te zien, niet meer dan de herinnering van zichzelf. Hij is werkelijk nooit te zien.... Daar achter 't raam wonen twee dames in hetzelfde bed. Boven de hoofden is er een rommel van portretten, plaatjes en Maria-beelden. Gisteren toen ik leerde en daarheen zag, hebben ze het raam met een ruk gesloten, met nog één blik naar mij. Wachten zij elken avond op elkander of niet eens meer, zijn ze voor altijd verlaten? Die moeten boos zijn op de wereld die zoo dezelfde blijft! Waarom zijn ze niet blijven wachten? Haar gezichten zijn niet zoo vreugdig meer; ze moeten veranderd zijn op een verkéérde manier, zooals de prentjes aan den muur geler worden en zichzelf vervagen.

Links van hier wonen twee meisjes, die alleen in het vóórjaar buiten komen, en ik beeld mij in, om mìj terug te zien. Lach je? Ik was toch nooit gevleid.... Wachten zij op mij of minstens op een gelijkenis van mijzelf, óók zoo in het flanellen grijs van den zomer? Ik ging gelooven, dat ik ergens goed voor was, als zij mij steelsgewijze zagen....

Maar het liefste in den omtrek is het gezin van den conservator die naast ons woont. Hij voelt zich zeer eenvoudig en tevreden, hij kan zijn werk met deze grijze haren doen en in de schemering gaat hij met een lange tuinslang alle bloemen langs, vanaf de rozen tot aan de wilde dahlia's bij de schuur. Zijn vrouw is donker, tropisch, maar de witte haren hebben haar kleur veranderd en het donkere van haar oogen erg verzacht. Soms komt Mimi daar logeeren van de operette. In die dagen hoor je haar vroeg in den morgen de coloratuur probeeren, ik leg mijn ooren op de muur of anders loop ik naar het balcon, vanwaar haar stem in den tuin gaat langs de dauw der bloemen. De conservator is zeer verliefd. Hij lijkt mijn vader als hij met deze kleine vrouw in de tuinstoelen spreekt. Zijn handen over elkaar en de beenen kruislings, heb ik dikwijls geloofd, dat zijn stem eender werd, zijn gebaren dezelfde, dat ik hem dadelijk roepen zoû uit het donker waar ik stond. Hij doet zijn werk in Amsterdam en hij schrijft bijschriften voor een album van Droste. Zijn grootst geluk moet de kamer zijn, waar de lamp 's avonds over zijn boeken gaat, en waar hij de herinne-

[p. 496]

ringen van zijn leven vindt. Zijn gebaren zijn van iemand die niets meer verlangt en niets meer verwacht omdat hij immers nòg verliefd kan zijn met Mimi in den morgentuin en tevreden met zijn bloemen en zijn boeken leeft....

Als ik wist dat ik zóó zoû worden, was ik misschien geruster, maar er is nòg een avontuur, ik weet het zeker. Houd-je van mij? Dit wordt het avontuur -’

Dien avond heb ik mijzelf terug-herkend, aan al de kussen die ik gaf. Herinnering maakt ons allen anders....

Ik wist dien avond de goedheid weêr van het slapen gaan met een bonzend hart op morgen.

Laat ons schreien, dat je later wègging.
Alles is herinnering: zijn wij verdeeld, zijn wij tezaam....?
Er is soms niets dan je kleine naam.

9 Oct. 1932.