De Nieuwe Gids. Jaargang 47

[p. 481]

Invallen. Door Frans Erens.

De hoog in kringen vliegende, langzaam rondcirkelende sperwer komt in Limburg niet meer voor. Vroeger zag ik hem dikwijls en wanneer hij in zicht kwam, herinner ik mij, hoe de hanen alarm sloegen, de kippen heen en weer liepen, duiven in groepen heen en weer vlogen en veiligheid zochten, want vooral op hen had hij het gemunt.

Het ratelen van de nachtzwaluw wordt in deze streken niet meer gehoord. Ik vond hem wel eens verborgen in de hei of loerend op een boomtak, niet dwars zittend, zooals de andere vogels, maar in de richting van den tak, de voeten achter elkaar er om heen geklemd.

De groote oranjegele vlinder met zwarte vlekken op zijn vleugels schijnt ook in het land van Limburg zich niet meer op te houden. Het was een prachtige vlinder. Maar ook toen ik jong was, vóór meer dan vijftig jaren, vond ik hem niet dikwijls. Ik was blij, wanneer ik hem zag, om den gloed van zijn kleur.

Ook het rekke-tek van den kwartel heb ik in jaren niet meer gehoord. Hij is een van de aardigste vogels. Hij vliegt niet rond met velen te zamen zooals de patrijzen, maar zit alleen op den akker. Hij is voor iemand, die hem dichtbij ziet of in de hand neemt, een toonbeeld van naïveteit; daardoor heeft hij iets aandoenlijks. Toen ik eens op jacht er een binnen mijn bereik had, kon ik niet op hem schieten; ik zou een grenzeloos medelijden met dat dier hebben gehad.

In de middagstilte van twaalf uur of op een warmen zomeravond tekt hij zijn slag, die een geluid van blijdschap is. Van andere vogels maakt het geluid soms triestig, zooals van de pluvier

[p. 482]

of de muurnachtegaal. De specht stoot een kreet uit, die niet is te ontraadselen. Is hij blij? Is hij verschrikt? Zijn klank roept op de eenzaamheid der groote bosschen. De kwartel toont door zijn geluid, dat hij pret heeft; zijn tek, tek, tek, lijkt pret, pret, pret.

Zoo is de natuur in den loop der laatste halve eeuw ook in Limburg verarmd. Het is de mensch, die hier de vijand is van de natuur. Zelfs opzichters van jachten en veldwachters, zij schieten op de roofvogels.

* _* *

Multatuli is een groot man, maar hij is besloten in beperktheid. Hij heeft niet vermocht over den muur van zijn materialisme heen te zien. Wel was zijn verstand buitengewoon scherp. Van Willem Paap en van Mimi, zijn tweede vrouw, heb ik veel over hem vernomen, dat niet is opgeteekend. Uit hetgeen zij vertelden, meen ik mij een juist denkbeeld van Decker's persoon te hebben kunnen vormen. Paap heeft niet genoeg van hem geprofiteerd; hij had meer van hem kunnen leeren. Hij heeft mij o.a. verteld. dat Multatuli hem eens zeide, dat een vrouw zelden of nooit royaal in haar overgave is, dat men dat alleen bij sommige mannen vindt. Er ligt in dat gezegde een zekere waarheid, doch het inzicht daarvan is niet voor iedereen duidelijk. Een vrouw zal zelden bekennen, dat zij ongelijk heeft: dit behoort ook tot de categorie van overgave.

Op een avond, dat ik met Mevrouw Decker alleen zat in de woning van Paap op de Leidschekade, kreeg ik door haar praten over Multatui een scherp afgeteekend beeld van hem. Zij was een buitengewone vrouw. Voor haar bestond niets dan haar man. Zoo was ook zij beperkt; doch dit was een beperking, die door concentratie haar eene onverwoestbare levenskracht verleende.

Ik ben blij, dat ik Multatuli eens in levenden lijve heb gezien en hem heb hooren spreken. Het was in Leidsche gehoorzaal op de Breestraat. Toen hij op het podium stond en wilde gaan spreken, begon hij zenuwachtig te hijgen en sloeg met de hand op de borst, zeggende: ‘Cette vieille carcasse.’

Duidelijk herinner ik mij, dat hij zijn toehoorders vasthield door zijn redeneering en zijn bewijzen. Hij boeide meer dan de een of

[p. 483]

andere mooispreker. Hij had het over allerlei onderwerpen. Zoo bewees hij, dat het gezegde: ‘Hoe grooter geest, hoe grooter beest’, onmogelijk op waarheid kon berusten.

* _* *

Als onze groote kritikus geldt nog altijd Busken Huet. Toch is hij op het oogenblik tamelijk verouderd en hij wordt niet meer herdrukt. Die hem wil hebben, moet hem op een auctie zien te krijgen. Dat hij niet meer druk wordt gelezen, komt daardoor, dat hij zich niet aan zuivere kritiek heeft gehouden. In plaats van ronduit met preciese woorden zijn opinie te zeggen, praat hij om zijn onderwerp heen en fantaseert er luchtig bij. Als zuivere kritiek kunnen zijn opstellen niet gelden; zij zijn echter mooie stukken proza, ja, zij behooren tot het mooiste proza, dat in de 19e eeuw in Nederland is geschreven. Doch op den huidigen dag zoekt hij, die hem ter hand neemt, niet het hoe, maar het wat en hij heeft geen tijd om al die slingerende volzinnen te ontwarren, waarvan het lezen hem te lang in beslag neemt.

Wat aangenaam aandoet bij Huet, is dat men ziet, dat hij onderlegd is. Zijn eruditie werkt als een geruststelling voor zijn lezers en zijn beschaving doet een sfeer van welbehagen ontstaan. Deze dingen worden tegenwoordig zoo dikwijls gemist.

Ik heb onlangs zijn befaamd of berucht Gids-artikel, ‘Een avond aan het Hof’, herlezen, dat in zijn tijd zooveel opzien heeft gemaakt en dat de oorzaak is geweest van groote oneenigheid in de redactie. Ik was verwonderd te constateeren hoe tam en onschuldig die bladzijden voor ons waren. Verplaats een ding uit het kader van zijn tijd in een andere lijst, en het is nauwlijks meer te herkennen.