De Nieuwe Gids. Jaargang 47

[p. 206]

Antoon van Welie over de schilderijen van de koningin door Hans P. van den Aardweg.

Antoon van Welie, onze vermaarde portretschilder, is wel stellig één der Nederlandsche kunstenaars, die zich eene wereld-reputatie verwierf. De klank van zijn naam ligt allerminst gevangen binnen de ruimte tusschen Schelde en Eems. Vèr daarbuiten - in Europa en Amerika - kent men van Welie als den gevoeligen rijk-begenadigden artist, voor wien bij uitstek de grooten der aarde poseerden. Pausen, prinsen, staatslieden, kunstenaars.... En het is voor deze faam in den vreemde vooral teekenend, dat een buitenlander de eerste geweest is, die in zoo warm-waardeerende bewoordingen van zijn eerbied en bewondering getuigenis aflegde. Die ons op héél bijzondere wijze de oogen opende voor de waarde van den eigen landsman. In 1924 immers verscheen te Parijs dat belangwekkende en, met de reproducties van 'schilder's meest-geslaagde peintures, prachtig verluchte boekwerk ‘Antoon van Welie’, geschreven door Camille Mauclair, die ons scherp daarin belicht de vele facetten van van Welie's magistrale kunst. ‘- Hij - verhaalt ons de begaafde Franschman, die niet alleen eene sublieme en verrassende visie op het oeuvre van zijn Hollandschen collega blijkt te bezitten, maar tevens toegerust is met een ragfijn psychologisch onderscheidingsvermogen - is bijzonder kalm, evenwichtig en in-vrede-met-zichzelf; zijne kunst is noch door haar stijl, noch door haar sujetten, noch door haar karakter uitsluitend Hollandsch, zij is het integendeel zeer weinig, ondanks van Welie's geboorte en ondanks zijne groote liefde voor zijn schoone vaderland’.

[p. 207]

Rust en vrede kenmerken ook in hooge mate van Welie's schilderstukken. In zijn smaakvolle Haagsche atelier heb ik het, kortgeleden, op een troosteloos-somberen winter-zondagmiddag rijkelijk kunnen ervaren: het edele peinzende hoofd van den, in smetteloos wit gekleeden, paus Pius den tienden, om wien nog de machtige stilte van het Vatikaan scheen te zweven. Iets verder tegen den wand hing de beeltenis van de Italiaansche zangeres Gemma Bellincioni, en op een standaard, in het midden der zaal, stond de typisch-joodsche figuur van professor Tilanus, ten voeten uit. Ik noem slechts deze drie. Schijnbaar tegenstellingen. Maar alle denkbare contrasten waren opgelost in die diepe rust, welke van Welie's werken alle gelijkelijk kenmerkt en hen tot ééne wijde harmonie doet zijn.

Ik zou nog véél willen verhalen over den artist van Welie en over den mènsch van Welie, maar hoe vleiend de verleiding ook is, in dit artikel - de titel beloofde het reeds - dient van Welie zèlf aan het woord te komen over eene andere. Over H.M. de Koningin, die ten bate van de noodlijdende kunstschilders in huize Kleykamp te den Haag de stukken exposeerde, die zij in de pittoreske omgeving van het Loo of temidden van het grootsche gletscherlandschap zèlve schiep.

- Wat mij, begon van Welie, in het schilderwerk van de Koningin in de allereerste plaats zoo hevig gefrappeerd heeft is de niet te loochenen artisticiteit. Laat ik volkomen eerlijk zijn: Ik ging naar de tentoonstelling toe met, ik zal niet zeggen in het gehéél geene verwachting, maar toch in ieder geval in geenen deele met eene overdreven voorstelling. En ik nam mij onderweg reeds voor om, als het werk van de Koningin, die mij om velerlei redenen buitengewoon sympathiek is en wier spontane daad, om den in kommer verkeerenden artisten op deze manier de helpende hand te reiken, toch alle recht heeft op volle en onverdeelde appreciatie, mij zéér tegenvallen zou, te zwijgen en vooràl geen woorden van ongemeende waardeering te spreken.

- De collectie, en het is mij eene vreugde het te kunnen zeggen, is mij eene openbaring geworden. O zeker, er zijn technische onvolkomenheden aan te wijzen. Hoe kàn het ook anders? Niet altijd is bereikt datgene, wat men voelt, dat de koninklijke kunstenares bedoeld heeft te geven. Maar daarnaast staat schit-

[p. 208]

terend-geslaagd werk. Wat vooral blijkt, zoo klaar als de dag, is het onbetwistbare feit, dat de Koningin temperament heeft, een open oog en hart voor het schoone in de Natuur en een onbedwingbare drift om zich te uiten. Oók in haar - en ik zeg nogmaals: als het anders was, zwéég ik - smeult het feu sacré, dat in de beste momenten - de oogenblikken, waarop in geestvervoering iets aanschouwd wordt - hóóg oplaait.

- Méér dan tachtig schilderstukken zijn geëxposeerd; ik heb ze dus niet alle in mijn hoofd. Maar eenige hebben zich diep in mijn geheugen gegrift. Er is bijvoorbeeld een doekje bij, dat een kasteeltje voorstelt, waarachter de avondzon daalt, en het knappe hierin is, dat die ondefinieerbare tinten van de naderende duisternis - als de dag als-het-ware den nacht nog in beraad houdt - zoo zeldzaam gelukkig getroffen zijn. Hier is stemming, sféér.... Eene andere avondimpressie maakte op mij den indruk van eene nocturne van Chopin. Het is waarlijk vooral de groote verdienste van de Koningin, dat zij de suggestie van het onberedeneerbare, het onuitlegbare, zoo vaak in kleuren te voorschijn geroepen heeft. Ik herinner mij een alpenlandschap - ijs en sneeuw op de bergen - en alléén iemand, die op doordringende en persóónlijke wijze die sneeuw heeft zien liggen en onder den ontroerenden indruk gekomen is dier blanke uitgestrektheid, kan zóó de sneeuw geschilderd hebben. De Koningin heeft zonder twijfel héél veel gevoel voor contour en kleurschakeering. De totaal-impressie van menig harer stukken doet denken aan die goed-doende kleuren van een oud Perzisch bord.

- En dan is het ook zéér opmerkelijk - aan de hand der gesigneerde doeken is dit na te gaan - dat de Koningin voortdurend evolueerde. Van ‘cliché’ is geen sprake. Ieder stuk, dat zij gemaakt heeft, is anders van intensiteit dan het voorafgaande.

- Ja, inderdáád, besloot Antoon van Welie ons gesprek, ik ben van harte verheugd de Koningin de eer en dank te kunnen brengen, die haar zoo ruimschoots toekomen....