De Nieuwe Gids. Jaargang 44

[p. 574]

Voor Willem Kloos door Stijn Streuvels.

Alweer een aanleiding om te herdenken...... ‘hoe alles was.’

Het zal moeilijk zijn voor een buitenstaander zich in te denken hoe het geweest is - wij alleen, die het meegeleefd, ondergaan en gevoeld hebben, kunnen het weten. En het is goed, dat wij nu en dan eens getuigenis afleggen van dien heerlijken tijd.

Opbloei, bruischend leven, de nieuwe kunst, die loeide als een felle wind door de lucht. Een wind, die om onze hoofden wabberde en ons dronken miek van geestdrift, - die wind met zijn fel geluid vingen wij hier op in ons eenzaam, ver afgelegen gewest - het was de openbaring, het verkondigen van zuivere schoonheid in een nieuwen vorm, die aandeed als felle trompetstooten en bronzen klokkengelui.

De eerste sonnetten van Willem Kloos, vanwaar kwamen ze? Hoe gerochten ze in ons bezit? Effen aan ze verschenen in de Nieuwe Gids, was het eene gebeurtenis - maar die Nieuwe Gids zelf was toen nog een mysterie, niemand van ons kende hem van aanschijn tot aanschijn, veel minder nog, de opstellers - de dichters en prozaschrijvers van dat nieuwe soort. De verzen kregen we afgeschreven uit de hand van een vriend, schreven ze op onze beurt af en gaven ze over aan een anderen vriend. We lazen ze met schuchteren eerbied, kenden ze van buiten, en leefden vol verwachting - keken reikhalzend uit naar 't geen de volgende maand ons brengen zou -; de spanning zat in de lucht, de nieuwe poëzie beheerschte de wereld - buiten dàt was er niets dat ons aanbelangde of onze verwachting gaande miek. De verzen en de kronieken van De Nieuwe Gids vormden het eenige en eeuwige

[p. 575]

onderwerp van al onze gesprekken. En wat eene opgetogenheid, geestdrift, bewondering vervulde ons gemoed!

In 1894 werd de eerste bundel verzen van Willem Kloos aangekondigd. Dadelijk het boek besteld - àl het spaargeld er aan verlapt! - nu zou ik dien schat van schoonheid op zijn geheel, in eigen bezit krijgen. Ik kreeg het boek thuis - uitwendig het schoonste, dat ik tot dan toe ooit gezien had - in klein 4^o-formaat, op Van Gelder papier, in vol perkamenten band, met gouden letters op het kaft: ‘Willem Kloos - Verzen’. Die titel stond er als een tooverwoord boven de poort, die de schoonheid-op-zichzelf besloten hield. Het boek dorst ik niet aanraken, eene eerbiedige vrees weerhield mij het te openen, wist niet hoe er mede te beginnen, er den eersten blik in te slaan...... Nooit meer heb ik zoo hevig en in zulke mate het bewustzijn gehad van een schat te bezitten, mijn eigendom te weten - àl die schoonheid daar te hebben in mijn onmiddellijk bereik, voor mijn persoonlijk gebruik, de wellust om er in te bladeren, op elke bladzijde een andere sonnet te zien, dat telkens een ander gevoel, eene andere gewaarwording uit het gemoed van den dichter weergaf. Voor mij was dit: de openbaring van diepere menschelijkheid, uitgedrukt in eene taal, welke aandeed als heerlijke muziek.

Na een tijd wist ik er den weg in, kende er de hoogten en vlakten, deiningen en wegen, klaarten en duisterheden als in een breed uitgemeten landschap, dat vóór den blik openspreidt, waarin men wandelen kan en zich bewegen, de verten met begeerige oogen bewonderen.

Ik herinner mij een Zondagmiddag rond dien tijd, dat ik in mijn klein kamerken te Avelghem, onverwacht bezoek kreeg van Hugo Verriest. Elij had, als naar gewoonte, over veel dingen gepraat - eene voordracht gehouden voor mij alleen (en dàt waren zijne schoonste!), verzen en proza voorgelezen, van Gezelle en anderen. Maar ik zat op den knip te wachten, en met de eerste gunstige gelegenheid, legde ik het nieuwe boek van Kloos vóór hem open aan blz. 37, het XXXV-ste sonnet, en zei zonder meer:

- Lees dàt nu eens voor!

Hij staarde er op, bleef er op staren, doch er kwam geen woord uit. Terwijl speurde ik naar de uitdrukking op zijn gelaat. Hoelang het geduurd heeft? Ik weet enkel, dat hij zegde:

[p. 576]

- Dàt durf ik niet luidop lezen......

Maar zonder er verder een woord over te spreken, nam hij het boek mede en vertrok. Alsof dit zoo hoorde.

Hoeveel keeren heb ik moeten vragen en aandringen om mijn exemplaar van Kloos' Verzen terug te krijgen! Maar nooit heb ik er hem toe gekregen het sonnet van de zee te doen voorlezen.

Nu ik, voor de gelegenheid, datzelfde exemplaar weer ter hand neem, zie ik, dat het perkament van den band de warmbruine tint gekregen heeft van een doorrookten oliekop of meerschuimen pijp, donker doorwolkt en glimmend bij plekken van de handeling. Het ziet er uit als een oud gebedenboek, een familiestuk, dat door verschillende geslachten gebruikt werd. En waar het breed openvalt - om 't even aan welke bladzijde - doet elk sonnet aan als eene bekende ets, of als balken muziekschrift, die eene oud-bekende melodie bevatten. Aan elk gedicht blijven de herinneringen vastzitten uit den heerlijken tijd van hun ontstaan, en het brengt mij een buitengewoon genoegen, ze nu met dit inzicht te herlezen en dien tijd te herdenken.

Ja, we zijn ook eens van de jongeren geweest, van de modernen! Jonger misschien en moderner dan de jongeren van hedendaags, want ik geloof niet, dat de jongeren van deze generatie vatbaar zijn voor zulke volledige overgave, zulke opbruischende geestdrift, zooveel opwinding, en eensgezindheid in hunne geweldige, absolute bewondering voor het schoone, met zooveel eerbied en dankbaarheid, verafgoding voor de makers, de voortbrengers van die schoonheid.

Daarin vooral was onze tijd schooner dan de tijd van nu, want van die vereering bij de huidige jongeren valt er weinig te bespeuren, en van dankbaarheid...... absoluut geen kwestie! Onder de kunstenaars van nu, is het eerder een wedstrijd geworden, een sport, waar ieder zijn beste krachten uitspeelt, met 't eenige doel om door het groot publiek als kampioen uitgeroepen te worden, en even gauw daarna, uitgediend en vergeten, plaats te ruimen voor een opvolger, die het beter doet, ofwel anders dan de voorganger.

Willem Kloos, wij behouden het gevoel van eerbied en dankbaarheid voor den dichter, die ons zooveel schoonheid geschonken heeft, - wij - de jongeren van toen - vergeten U niet!