De Nieuwe Gids. Jaargang 44

[p. 561]

Willem Kloos door Herman Poort.

Het is onmogelijk om op de zeventigste verjaardag van Willem Kloos iets omtrent persoonlijkheid en levenswerk van den jubilaris in het midden te brengen, dat al niet vroeger en wellicht beter gezegd is. Zijne beteekenis voor onze litteratuur en daarmede voor het geheele Hollandsche geestesleven staat onaantastbaar vast. Hoe verder wij verwijderd geraken van het roemruchte jaar 1880, hoe duidelijker we de krachten kunnen onderscheiden, welke toen op de renaissance onzer letteren hebben ingewerkt.

De Nieuwe Gids-revolutie is inderdaad een ‘bloei’ geweest, een hevige bloei. Het was het plotseling, als door een wonder, hoog opgroeien van een macht van nieuwe talenten, die, ondank hunne veelsoortigheid, toch een sterke gemeenschappelijke tendenz be zaten. Ze werden gedreven door een toomelooze begeerte naar schoonheid en individualiteit, en glorieus hebben ze beide gemanifesteerd in hun werk. Zij hebben de menschen van hunnen tijd verbijsterd, en geërgerd dikwijls ook, met hun eerlijkheid en hun levensdurf, met hun moed om ‘zichzelf te zijn’, en ze hebben daarbij onze taal doen schitteren in een schoonheid van zegging en rhythme, ze hebben het Hollandsche woord doorvloeid met een gloed en een kracht en een kleur als waarvan ons vorig geslacht zelfs niet durfde droomen. Hunne aesthetische leerstellingen, ‘de kunst om de kunst’, ‘vorm en inhoud zijn één’, ‘kunst is passie’, - ze zijn meer geweest dan ‘phrases’, zooals Adama van Scheltema ze smalend gebrandmerkt heeft; - ze waren, voor wie ze goed begrijpt, de formuleering van onaantastbare waarheden, die door hen al te eenzijdig werden...... gepropageerd. Niet eens: eenzijdig in praktijk gebracht. Want nauwelijks groeiden zij tot

[p. 562]

volwassenheid of elk van hen greep haastig naar een steviger levenshouvast dan het louter-artistieke.

Kloos en Van Deyssel zijn de beide sterkste krachten der Nieuwe Gids-beweging geweest, geweldig in de hartstochts-explosies hunner hoog-oplaaiende individualiteit, diep en schoon in de veropenbaring hunner zinnelijke menschelijkheid; - op dezelfde wijze zijn ze nu, in de latere jaren, ook het zuiverst in de geestelijke bezinning, waartoe ze zijn ingekeerd. Immer nog leven en werken ze onder ons als de besten, óók van het thans levende geslacht. Want de evolutie van den tijd heeft zich aan hen persoonlijk voltrokken; elk van hen groeide op eigen wijze uit de zintuigelijke bewogenheid der jeugd tot een leven van bezonkenheid en innerlijke verdieping.

Eerlijk wil ik bekennen, dat voor mij persoonlijk Kloos van een grootere beteekenis en waarde geweest is dan Van Deyssel.

Kloos was het licht en het geluk mijner literaire bewustwording; - zijn ‘Veertien jaren literatuurgeschiedenis’ was de bijbel mijner jeugd en de thans beroemde sonnetten uit zijn vroegste bundel ‘Verzen’ hebben mijn geestelijk leven tot een eerste, glorieus hoogtepunt gebracht. Hij was mijn held en mijn profeet, en ik geloof niet, dat ik later ooit een dichter zoo onvoorwaardelijk bemind heb. Er lag misschien iets in van de sentimentaliteit, maar toch véél ook, ja álles van de zuiverheid en de overgegevendheid der eerste liefde. Later heb ik meer dichters lief gekregen en ben ik ook anders-geaard kunstenaarschap gaan bewonderen, maar wat in die jonge jaren Kloos voor mij geweest is, kwam nimmer zoo sterk en zuiver terug. En ik geloof, dat de atmosfeer, welke er aldus over mijn literaire jeugd heeft gehangen, mij mijn geheele leven niet verliet. Wel zijn sindsdien de tijden veranderd en, overeenkomstig het oude woord, veranderden wij met die tijden mede, ook Kloos, de Meester zelf. Maar de invloeden, die in de allerjongzste jaren ons leven gericht hebben, ontgroeit men nooit geheel. Hetgeen, in dit geval, een groot geluk beteekent.

Men pleegt het bij een feestelijke gelegenheid niet onwellevend te achten, wanneer men in schoone herinnering ook het eigen leven aanroert. Daarom zij mij deze...... belijdenis vergeven. Ik schreef haar neer in de overtuiging, dat velen van mijn geslacht het precies zoo ondervonden als ik zelf.