De Nieuwe Gids. Jaargang 43

[p. 69]

M.W. van der Valk
Enkele woorden 1857 - 16 december - 1927
door L. van Deyssel.

De kunstschilder M.W. van der Valk werd in deze maand December zeventig jaar.

Het was in achttien honderd negen en tachtig, dat ik hem het laatst zag. Hij was toen dus twee en dertig jaar en het is bijna veertig jaar geleden.

Niemand heeft in veel menschenaangezichten felle sympathie gezien. In de eerste plaats reeds wijl zeer weinig menschen in staat zijn felle sympathie te hebben en in hun gelaat uit te drukken. Dat Van der Valk het jegens mij deed was toen dien keer zoo lang geleden en het was te Amsterdam. Nooit heb ik dat of zal ik dat vergeten. Want zoo een oogenblik ìs daar aan een wand in een der honderden herinneringszalen meer aandoend dan verreweg het meeste andere. Hij was een bij uitstek puur kunstenaar. Hij was zonder eerzucht en zijn sympathie kon geen tegenkant of bij-bestanddeel hebben. Een puur kunstenaar. Zijn kop was effen, van gladde vakken en loutere, stellige omtreklijnen. Zijn kop was een klein en precies geheel. Hij was zonder geheimzinnigheden en niet een landschap met onvermoedde, incohaerente, deelen. Het was een Spinozistische kop. Want in het voorkomen er van was reeds het zelfde, dat is, bij voorbeeld, in een kleine ets, die ik in negentien honderd vier en twintig van hem ten geschenke kreeg.

De oogen drukten soms, in over-een-stemming met zachte golfvormen in de gelaatstrekken, een geestelijke vreugde uit. Als die oogen bewogen, was het alsof lichtend fluweel bewoog. Deze

[p. 70]

oogen zonden eens dien blik met sympathie naar mij. Iets, dat in het geestelijke gelijk is aan physieke warmte, was toen in die oogen, te gelijk met geestelijk licht. Als ik zeg die sympathie zoo een geluk voor mij te hebben gevonden, lijkt mij dat niet pronken, want het was toch alleen geluk óm het voorwerp, waaruít die sympathie kwam.

Die zachtheid, die warmte en dat licht in die oogen, die juist waren in dién effen, gaaf en glad geächeveerden kop, - dát was het schoone van Van der Valk.

In het etsje van hem, dat ik bezit, is dat, wat zijn groote kunst- en tijdgenooten¹⁾ niet hebben gekend. Het is in gevóelde poëzie het aequivalent van Spinoza's gedáchte-helderheid. Het is de atmospheer van gebergte bij wolkeloozen hemel op voorjaarsochtend, waarvan het geestelijk gelijkwaardige voorkwam in den geest van Van der Valk bij het turen over laag, ondergeloopen, polderland, onder bedekten hemel.

1) Behalve Voerman, die echter van iets later tijd is.