De Nieuwe Gids. Jaargang 33

[p. 307]

[De Nieuwe Gids. Jaargang 33. Nummer 9]

Albert Hahn. † 1877-1918.
door Cornelis Veth.

Het was wel jong om te sterven! Een en veertig jaar; menig kunstenaar is op dien leeftijd eerst ten volle gevormd, en in onzen tijd beginnen de meesten pas dan naam te maken. Maar omstandigheden en karakter maakten dat van Hahn tot een exceptioneel geval. Hij zag zich vroeg een taak aangewezen die op een zeldzame wijze samenstemde met zijn overtuiging en neiging; zij groeide, en hij met haar. De hartstocht dien hij te vertolken had, was de zijne, het ideaal dat hij te dienen had, was het zijne, de geest die in zijn oogen tintelde en uit zijn lach kon opklinken was de zelfde die zijn kunst verhelderde. Een man uit één stuk, geroepen (in den plechtigsten zin des woords) tot een groote, simpele taak. Daar scheen de al te gewone, pijnlijke ontwikkeling, vorming van den kunstenaar voor eenmaal te kunnen worden vermeden.

De eenvoudige, beminnelijke man uit het volk met zijn groot intellect, en zijn groote gaven, dien wij hebben verloren, had in zijn beste uitingen dan ook reeds lang de bewustheid en de beheersching van den meester. Bij het overzicht van zijn werk, zooals mij dat voor den geest staat, blijft niet de wrange smartelijke indruk van een onvolgroeide kunst; wat hij naliet is een volkomen, een rijk levenswerk.

Zijn zwakke gezondheid en de altijd zoo nabije bedreiging van zijn leven daargelaten, - tragiek waartegen bij gestellen als het zijne het onverwoestbare optimisme pleegt op te wegen - kan men zeggen dat zelden een kunstenaarslot zoo volkomen de kunstenaarsroeping dekte. Welk een contrast tusschen zijn rustige toe-

[p. 308]

wijding aan een dankbare taak, die zijn geest, zijn hart vulde, en het gescharrel, geploeter, gebedel en gekonkel van zoo velen in deze trieste en verwarde kunstenaarswereld. Ook in den engen kring der eigenlijke caricaturisten, in Holland altijd zoo schaarsch, kan men zijn loopbaan als een bij uitzondering volmaakte zien. Jan Holswilder en Ko Doncker stierven beide ongeveer op denzelfden leeftijd, maar de eerste had nog nauwelijks, in een twintigtal zwierige litho's zijn genialiteit van de-éénig-juiste zijde kunnen belichten; de ander, excentriek, grillig, kinderlijk, gaf een fantastisch-individueele kunst, waarvan de charme slechts ten volle kan worden genoten door wie er tevens de beperktheid van inzien, - gaf die kunst als verpoozing na veel onpersoonlijk virtuosen-werk. Beide waren slachtoffers der maatschappelijke toestanden, en Hahn, de groote kunstenaar-bestrijder van die toestanden, was dat nooit.

Hij heeft zich niet laten knechten door den noodzaak, te moeten werken met de allersoberste, armste middelen, die den kunstenaar ten dienste staan: zwarte drukinkt op grauw-wit krantenpapier. Hoe wist hij die middelen uit te buiten zonder ze te forceeren! Uit te buiten naar het krachtige, sober-grootsche toe, en toch ook naar het speelsche, vernuftige. De journalistiek van het vak, de noodzaak om op bepaalde elkaar dicht volgende tijden te produceeren, was hem geen beletsel om het monumentale te geven: het monu-mentale soms in een enkele afzonderlijke uiting; het monumentale in het gezamenlijke.

Om in het kort na te gaan, wat Hahn, dien wij, daar hij een strijder en spotter met de teekenpen was, een caricaturist zullen blijven noemen, gegeven heeft, moet ik zijn werk in eenige groepen van prenten verdeelen. De eerste groep zal dan zijn die sobere, krachtige, in hun krasse eenvoudige vindirig en stijlvolle uitwerking grootsche prenten, waartoe een groot deel van zijn Kuyperplaten, en zijn oorlogscomposities behooren. Zeldzaam gelukkige vondsten, met groote beheersching in de eenvoudigste taal gegeven: zijn machtigst en meest persoonlijk werk. Dan de geestige, scherpe, eenigszins methodische caricatuurkoppen, mede een creatie, die geheel zijn eigen verdienste is. Vervolgens het kleine werk: illustreer werk, zooals in het aardige Rembrandtboekje, waarin hij het prachtig anemisch-ethisch meisjes-type creëerde, zooals hij ook

[p. 309]

den ‘liberalen jongeling’ had getypeerd. Ook hierin toonde hij zich de groote caricaturist van den tijd, dat hij een eigen stijl vond, om zulke menschentypen uit zijn eigen tijd in synthetische vormen te bewaren. Een geheel apart staand werk is nog zijn affiche voor Heyermans' tooneelgezelschap, met den breeduit-lachenden nar (de kleinere voor het speelprogramma is de mooiste.) Hij was niet slechts een uitermate begaafd caricaturist, hij was de caricaturist die als eenige in dezen tijd den eigen stijl wist te scheppen die noodig was.