De Nieuwe Gids. Jaargang 33

[p. 875]

[De Nieuwe Gids. Jaargang 33. Nummer 6]

Bij ‘Arti et amicitiae’. door L. van Deyssel.

Door de Maatschappij ‘Arti et Amicitiae’ te Amsterdam is eene tentoonstelling ingericht van schilderijen en beeldhouwwerken vervaardigd door leden der Maatschappij. De bedoeling van zoo eene tentoonstelling is hoofdzakelijk of zoude althans hoofdzakelijk moeten zijn, dat de bezoeker ondervinde met welken exposant hij het meest sympathiseert, om van dezen dan iets te koopen en hem wellicht nu of later te verzoeken nog eens iets te schilderen, in 't bizonder voor hem, daar hij nog een open plek op een zijner wanden heeft.

Van alle stukken, die hier zijn te zien, zoû ik het liefst aan mijn wand hebben nummer 139, geschilderd door Prof. N. van der Waay te Amsterdam. In den catalogus leest men achter den naam van Professor van der Waay de letters B.B., hetgeen beteekent dat hij, als lid der Maatschappij ‘Arti et Amicitiae’, het recht heeft voor de tentoonstelling één stuk in te zenden zonder dat het aan de beöordeeling der toelatingscommissie onderworpen wordt.

Het stukje van Prof. van der Waay is getiteld ‘Dame met hond’. Alle eigenschappen dezer betiteling blijven ‘buiten beoordeeling’. Er is niet de minste reden om dit onderwerp op deze wijze kort aan te duiden. Vertegenwoordigster van het begrip ‘Dame’ kan dit meisje alleen in de oogen van een winkelbediende zijn. Wellicht is het model van ouden adel, gefortuneerd en gewoon uitgaand, dus een ‘dame’, maar hier staat zij in elk geval niet als zoodanig. Een ‘Dame met hond’ doet ook altijd denken aan iets, dat niet jonger is dan b.v. acht-en-twintig. Eigenlijk had men willen schrijven ‘jonge dame

[p. 876]

met hond’. Indien men bij deze uitdrukking aan het woord ‘dame’ den klemtoon geeft, klinkt het beter dan ‘dame met hond’, maar zegt men ‘jonge dame’ in den toespreektoon van den tandarts, dan is het nog minder dan alleen ‘dame’.

Op het stuk van Prof. van der Waay intusschen raakt men gecharmeerd. De maat er van, het formaat, de lijst, het is alles, lijkt mij, lief en aardig. Toch is er een nog betere lijst denkbaar voor; maar welke weet ik op dit oogenblik niet. Een lijst is steeds een moeilijk probleem. De hond op het stukje van v.d. Waay - welk stukje, meer dan aan Bakker Korff en Bles, herinnert aan Netscher, Metsu, Alfred Stevens en August Allebé; maar dan nog iets eigens heeft, een zekere blijkende persoonlijke voorkeur voor een gemoedshouding en uitdrukking, - iets sober fiers in iets dat teeder bloeit - die voor zoover ik mij herinner, in het vocabulaire dier kunstenaars niet voorkomt; - de hond op het stuk is een minder goed gedeelte. Het idee, om er zoo een hond bij te zetten, is aardig, maar de hond is niet genoeg uit de verf. Ook de rechter onderarm en hand van het meisje zijn niet voltooid.

Dit lijkt mij nu een uitmuntende wijze van de schilderkunst te begrijpen. Men kan niet zeggen, dat het de manier van 1830 of '30-'40 is, want Netscher en Metsu leefden vroeger en Stevens later. De schilder vindt in het leven een gegeven dat hem bizonder treft. Alles is voor hem niet hetzelfde. Hij kiest een schoon menschenkarakter, of een fijne, edele menschelijke gemoedshouding, die karakter genoemd kan worden, indien het karakter in haar als in een grondtoon staat, en met ónderhouding van zijn aanwezig gevoel omtrent dat onderwerp, schildert hij het uit, zonder dat bestanddeelen van zinnebeeldigheid of van technisch-theoretischen aard als zoodanig zichtbaar worden. Zoo komt iets te voorschijn, dat, nu werkelijk en niet bij wijze van spreken, geheel is als een bloem of vrucht van den geest. Met het penseel in de hand, met de verven, heeft hij in kleuren uitgedrukt waarschijnlijk het mooiste, het hem intiem liefste, waaraan de geest toen denken kon, en dat even kleurig, even gaaf en even zeer een zijn anatomie volkomen verbergend geheel is als een bloem of een vrucht.

[p. 877]

Exquis vind ik deze kleine schilderij van van der Waay. Het is intusschen burgerlijk. Het is een burgermeisje, gezien door een betrekkelijk klein, dat wil zeggen in zijn begrip en uitdrukkingsvermogen vrij beperkt, burgerlijk dichtertje. Wie zag trouwens ooit met het aristocratisch begrip in de schilderkunst vereenigd het lieve en teêre? Nu ja, nu ja, gij denkt bij voorbeeld aan.... is het niet Prins Willem de IV^e op zijn tiende of twaalfde jaar, naast zijn verloofde, door van Dijck? In dien jongen is iets aristocratisch en charmants te gelijk en de stijl van van Dijck is in verschillende opzichten zeer veel grooter dan deze.

Maar in deze kleine kunst van kabinetstukjes of hoe men het beter noeme, wordt iets gevonden, dat de bepaald groote kunst niet kent, waarvan het althans zeer de vraag is of het, zonder dat wij het zoo aanstonds bespeuren, toch in die grootere kunst binnengesloten is. Geen tempel maar een arebei. Iets dat U het zelfde ongerepte genoegen geeft, ongerept door de diepte van de, toch frissche, innigheid er van, als een kleine jongen heeft, die voor 't eerst van zijn leven eene braam vindt ver in het bosch.

Door dat deze peinture samenkwam met dit onderwerp (een stijl, dat is: een manier om het onderwerp weêr te geven, die in de Letteren overeenkomst heeft met sommige passages uit de Camera Obscura en met de Conferentie van Erens. In de Camera is op enkele plaatsen een gelijksoortige manier om de poppetjes te maken, te gelijk met een zeer hooge geestes-frischheid, zoo, als of men de beste vruchten zag van uit een door fijnproevers speciaal goed te keuren atmospherische frischheids-schakeering) - door dat déze peinture met dít onderwerp samenkwam - een niet-leelijk jong-meisje, in dezen schilderstijl goed gedaan, zoú al iets moois zijn, maar nu kregen we hier nog een karakter in dat meisje, een karakter, dat de schilder zeer mooi vond; - daarom wilde hij dit objectje wel van alle kanten eens zien en kwam hij op de verrukkelijke gedachte, door het meisje aan een kleinen spiegel te plaatsen, haar gedeeltelijk ook van achteren te toonen (een motief dat, ja zeker, honderden malen is aangewend; maar door de combinatie van alle dingen, die ik noemde, hier het gevolg

[p. 878]

had, dat het heerlijke karakter van het meisje compleet gezien werd, want in haar hoofd en hals, van achteren gezien, was dat lieve edele, - en dat tevens algemeen is, daar het lieve edele van het type jong-meisje er door wordt uitgedrukt - ook te zien, -

door dat, zeggen wij in dezen langen babbelzin (lange zinnen ontstaan aangaande onderwerpen waarover men zoo gauw nog niet is uitgepraat), déze peinture met dít onderwerp samenkwam, was er een eenige gelegenheid voor iets van het hart om ongemerkt dit stukje binnen te dringen.

Want dát moet het toch ten slotte zijn, wat iemand werkelijk er eenigszins radicaal verzot op maakt. Gij hebt daar de peinture zoo als in een stukje van Stevens of Allebé; maar nu is het bovendien een jong-meisje, precies zoo reëel als men ze ieder oogenblik op de straat zal tegen komen; en bovendien heeft nu dat meisje een mooi karakter, of hèt mooye meisjeskarakter, en heeft de schilder dat alles ook zoo gevonden, en heeft zijn beseffen en meenen dienaangaande, om zoo te zeggen, zijn verf, zijn penseelen gedrenkt!

Toen ik 5 Mei in de aardige lokalen van Arti et Amicitiae was, was dit stuk nog onverkocht. Het kostte vier honderd vijftig gulden. Ik hoop alleen dan, dat het in de seconde, waarin dit woord ‘seconde’ wordt geschreven, reeds verkocht is, indien vooraf de schilder reeds op de gedachte was gekomen den prijs minstens te verdrievoudigen.

7 Mei '18.