De Nieuwe Gids. Jaargang 16

[p. 253]

Literaire kroniek.

Wie een waarachtig kunstenaar wil worden, in de alopperste beteekenis van dien naam, moest eigenlijk beginnen met voor een tijdje te vergeten, dat er woorden en volzinnen zijn. En met hart en ziel moest hij zich vast gaan hechten, geheel er in opgaand met gevoeligen geest, met liefdevolle, subtiele observatie, niet aan de kunst of den wil om-te-schrijven, maar alleen aan het zijnde, het werkelijk-zijnde, zooals dit in hem en òm hem verschijnt.

Wat leeft en zich beweegt en weer wegzinkt bij 't sterven, wat groeit en bloeit en verdorrend weêr vergaat, wat gevoeld wordt en gedacht, wat gedaan en gedreven, - maar óók, en dit niet op een mindre plaats - wat er stormt in hemzelf aan emotie en gedachte, wat er rijst aan heerlijk verbeelden in zijn ziel, dát heeft de kunstenaar vast te houden, dat en dát alleen is de grondstof van den echten, kern-vasten artiest.

Want eerst als zijn uiterlijke en innerlijke aanschouwing grondig is doorwerkt tot een prachtig-rijk geheel, kan en mag een mensch er toe komen, zich op te gaan stellen als artiest voor 't publiek.

Wat hij, op die hoogte gekomen, dan waarneemt met breed- en toch fijn-observeerende emotie, hetzij in de binnen-wereld van zijn ziel, hetzij in de wereld, die daar buiten hem ronddraaìt, hetzij, zooals het meestentijds gaan zal, in die beiden gecombineerd, dat en dát slechts heeft hij dan krachtiglijk uit te zeggen, 't als kunstwerk te zetten voor de wereld overeind. Zoodra het namelijk in zijn zenuwen en vezelen vast is gaan zitten als een deel van hemzelf, zoodra het, door de wonderbare macht van zijn artiesten-wil, geworden is een factor van zijn eigen zijn.

[p. 254]

Dan, maar ook dán eerst, als zijn eigen binnenste is gaan leven, hoog-uit is gaan leven, in 't bewustzijn van eigen, wetendgevoelde, sterke schoonheid, overvol met den rijkdom van eigen kracht, die door niets meer om is te stooten, dán mag en kan de artiest zich wenden, met diep-ernstige, oplettende aandacht, naar het volmaakte, machtige werk van de Grooten-in-kunnen-en doen, die voor of naast hem waren of zijn.

Die heeft hij, als zijn eigen ziel is vastgeworden, en niet meer te brengen, wat haar inhoud betreft, van haar eigen stuk, woord voor woord te bestudeeren, om te merken, om praktisch-concreet te weten metterdaad, hoe bij de grooten-van-geest te allen tijde, ziels-pracht en uiting als één zijn geweest, hoe iedere wending, expressie, elk woord altijd is geschreven, omdat het juist te kennen gaf, precies tot op een haar na, datgene wat de volkomen kunstenaar, omdat hij het voelde, te kennen geven woû.

_* * _*

Er is een tijd geweest, dat de menschen, die schreven, haalden het verloop en de details van hun werk uit de alopperste laag van hun bewustzijn, uit het glimmende vernis, als het ware, dat er door lectuur en hooren-zeggen heel van-buiten-af op was gelegd.

En bij een oppervlakkige beschouwing, die niet tot de innerlijke diepte doordrong, leek dat werk dan schijnbaar op kunst. Nu nog heeten zich velen artiest, en weten door gezette oefening te bereiken een zekere vaardigheid in 't woorden-saamschikken, zoodat het product van hun zorg en ijver heel uit de verte iets van een kunstwerk heeft; maar, o, als men waarachtig kunstenaar is geboren, dan lijkt het niet langer voor den aandachtigen lezer, bij het volgen uwer hooge verkondiging, of daar een mensch is, één uit velen, die over het een of ander onderwerp spreekt, neen, maar of het onderwerp zelf is gaan spreken, wezenlijk-bezield en organisch-levend, heen door den schrijver, wiens geest het zich als medium, als stil-gewillige spreekbuis koos.

[p. 255]

Daarom wou ik zeggen, als met diepe devotie, met een vaste overtuiging, die door niets meer valt: Laat af, gij allen, die wenscht te schrijven, zoo gij niet voelt, in uw diepste binnenst, dat het resultaat, ook van uw vluchtigste bevlieging, langer dan een maand of-wat omhoog blijft staan. De kunst bestaat toch niet uit opstellen-maken of rijmen-saamsnoeren, de Kunst is het meesterlijk-gevoeld-, en precies-, en zonder-eenige-achter-gedachte-afbeelden van de hoogste en diepste, de echte bewegingen eener sterk levende menschelijke ziel. Die bewegingen ontstaan, hetzij door het Leven in onze binnen-borst, hetzij onmiddellijk door het Leven daar-buiten; maar laten ze in beide gevallen zijn: echt, - reëel-gebeurend als diep-inwendige, psychische processen, die men dan geeft, precies zooals zij zijn, door ons gevoeld-overdachte Woord.

Maar om dit te kunnen, moet men heusch iets bijzonders zijn.

Want alleen een waarlijk-groot mensch, een mensch, die zijn ziel aan het leven heeft gegeven, en daarvoor het Leven in zijn ziel heeft gekregen, zoo'n mensch alleen, en geen ander dan deze, kan een waarachtig-goed schrijver zijn.

Zóó nu en zulke - menschen die kùnnen, en die tevens doen - zijn er vele in de op dit oogenblik langzaam zich ontvouwende periode onzer nationale letterkunde, en tot die uitnemenden behoort ook de schrijfster Augusta de Wit.

Mooi is deze schrijfster om haar breede glijding als water diafaan, om het zacht-vloeiende en toch sterk-gedragene beweeg van haar harmonieuse rhythmen, maar mooi vooral - en dit is het mooi wat nòg klaarder haar waarde bepaalt, omdat het door glad-geslepen handigheid niet zoo gemakkelijk kan nagebootst worden - mooi is Augusta de Wit vóór alles door haar levende visie van 't leven, waardoor ook háár kunst een blijvende zal zijn.

WILLEM KLOOS.

Augusta de Wit. Verborgen Bronnen. Amsterdam. P.N. van Kampen en Zoon.