De Nieuwe Gids. Jaargang 14

Regelnummers proza verbergen

[p. 143]

De hel van Dante Alighieri door H.J. Boeken.
De zes en twintigste zang.
Vervolg van den achtsten ommegang.

Dante geeft zich lucht over de verdorvenheid van Florence De beide Dichters vervolgen hun weg en zien in den Achtsten Buidel. Deze is vol van lichtjes, van welken elk eenen zondaar huisvest. In één vlam schuilen Ulisses en Diomedes; de eerste doet een verhaal van beider laatste lotgevallen en dood.

1Verheug u, Florence, dat gij zoo groot zijt dat gij 2over zee en land de vleugelen uitslaat, en dat door 3de Hel uw naam zich verbreidt.

4Onder de dieven vond ik vijf zoodanige burgers van 5u, dat ik er mij over schaam en gij er niet in groote 6eer door stijgt.

7Maar indien men tegen den morgen van de waar-⁷8heid droomt, dan zult gij binnen weinig tijd dat

7 Korten tijd na 1300 overkwamen Florence vele rampen, o.a. een groote brand door de Zwarten aangestoken, waarbij 1700 huizen vernield werden, en dan de groote krakeelen tusschen de partijen.

[p. 144]

gene ondervinden wat Prato, laat staan anderen, u 9van harte toewenscht:⁹ 10en zoo het nu al gebeurde, niet laat zoude het komen. 11Aldus zij het, nademaal het nu eenmaal zoo zijn 12moet! Want te meer zal het mij bezwaren, hoe ouder
ik word.

13Wij vertrokken, en de trappen, die de duisternis ons 14had doen afklimmen, klom de Gids wederom op en¹⁴ 15hij trok mij mede.

16En den eenzamen weg vervolgende tusschen de klip-17pen en de rotsen van den rotsweg, kon de voet 18zonder de hand niet verder komen.

19Toen deerde mij en nu nog deert mij, wanneer ik de 20heuchenis richt op dat wat ik zag; en meerder houd 21ik de toomen van mijnen geest in dan ik gewoon ben, 22dat hij niet loope, waar de dengd hem niet stuurt; 23opdat, als mijn goed gesternte of nog betere zaak 24mij het goede gegeven heeft, ik het mij zelven niet²⁴
misgunne.

25Zoovele lichtjes als de daglooner, die tegen de hel-26ling uitrust, in den tijd dat degene, die de wereld ver-27licht, zijn aangezicht korter voor ons verborgen houdt, 28ziet [op het uur] wanneer de vlieg wijkt voor de 29mug: zoovele lichtjes als hij dan ziet onder [zich] 30in de vallei, wellicht daar waar hij [des daags] in de
wijngaard werkt of ploegt; 31van zoovele lichtjes weerschitterde de gansche Achtste 32Buidel, zooals ik bemerkte zoodra ik daar was, waar 33diens bodem zichtbaar werd.

9 Prato, een naburige versterkte plaats.

14 die de duisternis ons had doen afklimmen, immers zij waren XXIV.70 naar beneden gegaan omdat zij boven niet konden zien.

24 misgunne, nl. doe verliezen. Deze overpeinzing wordt verklaard door hetgeen in den volgenden Buidel gezien wordt: Zondaren die misbruik hadden gemaakt van hun groote geestesgaven.

[p. 145]

34En gelijk degene, die zich wreekte met de beren,³⁴ 35den wagen van Elia bij het vertrekken zag, toen 36de paarden steigerend naar den hemel opstegen; 37zoodat hij hem niet zoo met de oogen kon volgen, 38dat hij nog wat anders dan alleen maar een vlam, 39als een wolkje, ten hoogen zag varen: 40zóó bewoog zich elk [lichtje] door de geul der gracht, 41zoodat geen [lichtje] den buit liet zien, en elke vlam 42draagt eenen zondaar in zich.

43Recht-op stond ik boven op de brug om te zien, 44zoodat, indien ik geen rots-punt had gegrepen, ik 45naar beneden zou zijn gevallen, zonder een zet te
hebben gekregen.

46En de gids, die mij zoo aandachtig zag, zeide: 47‘Binnen in die vuren zijn de geesten: elke geest 48wordt omwikkeld door dat vuur, door hetwelk hij
wordt in brand gestoken.’

49‘Meester mijn’, zeide ik: ‘door u te hooren heb ik 50reeds meer zekerheid; maar reeds had ik de meening 51dat het zóó was, en reeds wilde ik tot u zeggen: 52wie is dat vuur, dat van boven zoo gedeeld aan-53komt dat het schijnt op te gaan van den brandstapel, 54waarop Eteocles met zijnen broeder was nedergelegd?’ 55Hij antwoordde mij: ‘Daarbinnen wordt gemarteld 56Ulisses en Diomedes en zóó loopen zij te zamen naar 57de straf als vroeger om hun toorn [te koelen]: 58en binnen in hunne vlam wordt gezucht over de 59hinderlaag van het paard, dat de poort maakte, 60waardoor het edel zaad der Romeinen naar buiten
ging.

34 degene, die zich wreekte, Eliza, die toen hij na Elia's hemelvaart gezien te hebben, op weg naar Bethel door kinderen bespot werd. Hij vervloekte ze en ze werden door beren verslonden Zie Koningen II. 2. 23,24.

[p. 146]

61en daarbinnen in wordt de list beweend, waardoor 62Dëidamia, gestorven, nog treurt over Achilles, en⁶² 63voor het Palladium wordt daar geboet.’⁶³

64‘Indien ze daarbinnen in die vlammen kunnen spre-65ken,’ zeide ik: ‘Meester, dan bid ik u wel zeer, en 66bid ik u nogmaals dat dit gebed voor duizend gebe-
den gelde, 67dat gij mij niet verbiedt te wachten, totdat de geho-68rende vlam hier komt: gij ziet dat ik uit begeerte 69mij naar hem buig.’

70En hij tot mij: ‘Uw gebed is zeer prijzenswaardig, 71en daarom neem ik het aan: maar maak dat uw 72tong zich stil houde.

73Laat mij spreken, daar ik begrepen heb dat wat gij 74wilt; daar zij wel, omdat zij Grieken waren, schuw 75zouden kunnen zijn van uwe spraak.’

76Nadat de vlam dáár was gekomen, waar het mijnen 77Gids tijd en plaats scheen, hoorde ik hem in dezer 78voege spreken: 79‘O gij, die twee zijt binnen in één vuur, zoo ik mij, 80terwijl ik leefde, verdienstelijk bij u heb gemaakt, 81zoo ik mij veel of weinig verdienstelijk bij u heb
gemaakt, 82wanneer ik in de wereld de hooge verzen schreef, 83beweegt u niet [verder]; maar dat de één van u 84zegge waar door hem, verdoold, ten doode gegaan
werd.’

85De grootste hoorn der antieke vlam begon murme-86lende te flakkeren, zooals ééne, welke de wind teistert.

62 Deidamia, Achilles' verloofde, van wie Ulisses hem scheidde, door hem naar Troje te doen vertrekken.

63 Palladium, het Pallas-beeld, waaraan Troja's behoud hing door Ulisses listig geroofd. Reeds bij Euripides begint de kloeke en vindingrijke Odysseus van Homerus een onedel en bedriegelijk karakter aan te nemen.

[p. 147]

88Daarna den top ginds- en hierheen bewegende, of het 89de tong ware die sprak, wierp zij eene stem uit en 90zeide: ‘Wanneer 91ik weggegaan was van Circe, die mij aan mij zelven 92onttogen hield meer dan een jaar daar dicht bij Caieta,⁹² 93voordat Aeneas dat [voorgebergte] aldus had genoemd. 94toen konden noch de zoetheid mijns zoons, noch de 95eerbied voor mijnen ouden vader, noch de verschul-96digde liefde, die Penelope moest verheugen 97[die allen konden] niet binnen-in mij de brandende be-98geerte overwinnen, welke ik had om ondervinding 99van de wereld op te doen, zoowel van de mensche-
lijke gebreken als van hun deugd: 100maar ik begaf mij op de hooge, opene zee alleen 101met één hulk, en met dat kleine gezelschap, waar-102door ik niet werd verlaten.

103De ééne en de andere kust zag ik tot aan Spanje, 104tot aan Marrocco en het Eiland Sardinië, en de andere 105[eilanden] welke die zee rondom bespoelt.

106Ik en mijne tochtgenooten, wij waren oud en traag, 107wanneer wij aan dat nauwe keelgat kwamen, waar 108Hercules zijne grenssteenen zette¹⁰⁸ 109opdat de mensch zich niet verder begeve; aan mijne 110rechter hand liet ik Sevilla, aan de andere had ik 111Ceuta gelaten.

112‘O broeders,’ zeide ik: ‘die door honderd duizend 113gevaren tot het Westen gekomen zijt, wilt niet aan 114dit zoo korte wakker-zijn 115van uwe zinnen, dat u nog rest, weigeren de kennis-116making, achter de zon, met de wereld zonder menschen. 118Beschouwt uwe afkomst: gij waart niet gemaakt om

92 Caieta, Voorgebergte van Campanië, aldus door Aeneas genoemd naar zijne voedster: Aeneid. VII, 1.

108 zijne grenssteenen, de straat van Gibraltar.

[p. 148]

119te leven als redelooze beesten, maar om deugd en 120kennis na te jagen.’

121Mijne tochtgenooten maakte ik met deze kleine toe-122spraak, zóó gespitst op de reis, dat ik ze noode zou 123hebben kunnen terughouden.

124En, met den achtersteven naar den Morgen gericht, 125maakten wij [ons] van de riemen vleugels voor de 126dwaze vlucht, altijd aanhoudende naar de linker hand. 127Reeds alle sterren van den anderen pool zag ik des 128nachts, en den onze zoo láág dat hij niet meer op-129kwam boven het vlak der zee.

130Vijf malen ontstoken en even vele [malen] gedoofd 131was het licht aan den onderkant der maan, nadat¹³¹ 132wij den hoogen tocht waren begonnen, 133wanneer ons een berg verscheen, donker door den 134afstand, en hij scheen mij zóó hoog, als ik er nooit 135éénen gezien had.

136Wij verheugden ons, maar dra verkeerde die [ver-137heuging] in klacht; daar uit dat nieuwe land een 138wervel-wind geboren werd, die den voorkant van
het schip schudde.

139Drie malen deed hij het met alle de wateren rond-140wielen, bij de derde maal deed hij het den achter-141steven in de hoogte richten, en den voorsteven naar
beneden gaan, gelijk het Een Andere behaagde, 142totdat de zee zich boven ons sloot.

131 onderkant, de naar ons toegekeerde.

[p. 149]

Zeven-en-twintigsten zang.
Vervolg van den achtsten ommegang.

Uit een volgende vlam hooren zij de stem komen van Guido di Montefeltro, die door Paus Bonifacius verleid werd hem den slechten raad geven.

1Reeds was de vlam recht op gericht en stil door dat¹ 2zij niets meer zeide, en reeds ging zij van ons weg 3met verlof van den zoeten Dichter; 4wanneer een andere, die achter gene kwam, ons de 5oogen naar haar top deed richten, door een verward 6geluid, dat van haar uitging.

7Gelijk het Siciliaansche rund, dat het eerst geloeid 8heeft van de klacht van dengene - en dat was recht - 9die het gevormd had met zijne vijl, 10loeide met de stem des gepijnigden, zoodat, hoezeer 11het van koper was, het toch scheen van pijn door-
vlijmd te zijn; 12zóó, door geen uitweg of opening te hebben, ver-13keerden bij het begin zich de verstoorde woorden in 14het vuur tot zijn spraak.¹⁴

15Maar nadat zij zich hunnen weg hadden gebaand naar 16boven aan den punt, daaraan dien draai gevend, 17dien de tong hun in hun doortocht had gegeven,

1 Ook het in dezen zang verhaalde geschiedt in den achtsten Buidel.

14 zijn spraak, het geluid van het vuur.

[p. 150]

18hoorden wij zeggen: ‘O gij, naar wien ik de stem 19richt, en die zoo even Lombardisch spraakt, zeggende: 20“Nu ga heen, [tot] meer prikkel ik u niet;” 21omdat ik wellicht wat traag ben gekomen, verdriete 22het u niet stil te staan om met mij te spreken; zie 23hoe het mij niet verdriet, en ik brand nog wel.

25Indien gij eerst onlangs in deze blinde wereld ge-26vallen zijt uit dat zoet Latijnsche land, van waar ik 27al mijne schuld mededraag:²⁷ 28zeg mij of die van Romagna vrede of oorlog heb-²⁸29ben; daar ik van de bergen was, daar tusschen Urbino 30en den berg-kam, waarop de Tiber ontspringt.’

31Nog was ik naar beneden oplettend en vooroverge-32bogen, wanneer mijn Gids mij van ter zijde aanstiet, 33zeggende: ‘Spreek gij, dat is een Latijner.’

34En ik die reeds het antwoord gereed had, zonder 35verpoozing begon ik te spreken: ‘O ziele, die daar be-36neden verborgen zijt, 37uw land van Romagna is niet, noch was ooit 38zonder oorlog in het hart van zijne tirannen; maar 39geenen opentlijken [oorlog] liet ik er nu achter.

40Met Ravenna staat het, gelijk het er vele jaren mee 41gestaan heeft: de adelaar van Polenta nestelt daar,⁴¹ 42zoodat hij ook Cervia met de vlerken dekt.

43Het land dat de lange proef doorstond, en een bloe-⁴³44dige stapel van de Franschen maakte, beweegt zich 45weder onder de groene klauwen.⁴⁵

27 al mijne schuld, nl. niets er van door boete heb kunnen delgen.

28 Romagna, het Noordelijkst gedeelte van den Kerkelijken Staat, het land van Bologne, Ferrara enz.

41 de adelaar het wapen der familie der Polentani van welken Guido vriend des dichters was en bij wien hij lang vertoefd het en gestorven is.

43 Forli, jaren lang belegerd door de Franschen. Deze werden echter overwonnen en in de pan gehakt door den zelfden Guido.

45 onder de groene klauwen, d.i. onder de familie der Ordelaffi wier wapen een groene leeuw was.

[p. 151]

46De oude Hofhond en de nieuwe van Verruchio, die⁴⁶ 47over Montagna het wreede vonnis velden, maken⁴⁷ 48daar, waar zij plachten, hun tanden tot avegaar.

49De steden van den Lamone en den Santerno leidt⁴⁹ 50de leeuwen-wulp van het witte nest, die van zomer 51tot winter van partij verandert: 52en die [stad] welker flank de Savio bespoelt, gelijk zij⁵² 53ligt tusschen vlakte en berg, zoo leeft zij tusschen 54tirannie en vrijen staat.

55Nu wie gij zijt bid ik u dat gij ons verhaalt: wees 56gij niet stugger dan [menig] ander is geweest, zóó 57[waarlijk] moge uw naam in de wereld het voorhoofd
ophouden.’

58Nadat het vuur een oogenblik op zijn manier had 59geruischt, bewoog de spitse punt zich her en der 60en voorts gaf het zóódanigen asem: 61‘Indien ik geloofde dat mijn antwoord ware tot 62iemand, die ooit in de wereld wederkeerde, dan zoude 63deze vlam zonder verdere schuddingen blijven stil-
staan: 64maar, omdat uit deze diepte nooit iemand levend 65wederkeerde, indien ik de waarheid hoor, daarom 66antwoord ik u zonder vrees voor schande.

67Ik was een man des zwaards en voorts droeg ik den⁶⁷ 68koorden gordel, vertrouwende dat ik, aldus gegordeld,

46 Hofhond, de beide Malatesta's, heeren van Rimini, Verrucchio geheeten naar een kasteel dicht bij de stad. Zij waren vader en broeder van Paola uit den Vijfden Zang.

47 Montagna, een Rimineesch Ridder, wreedelijk door hen gedood als hoofd der Ghibellijnsche partij.

49 De steden Faënza en Imola, gelegen aan deze beide rivieren, beheerscht door Mainardo Pagano wiens wapen was een azuren leeuwen-jong op wit veld.

52 Dit is Cesena.

67 den koorden govdel, de dracht der Franciscaner monniken.

[p. 152]

69mijzelf zou verbeteren: en zekerlijk dat vertrouwen
was in vervulling gekomen; 70't en ware de Hooge Priester, (wien het slecht verga)⁷⁰⁷⁰ 71die mij in mijne eerste schuldigheden terugwierp; 72en hoe en waardoor, wil ik dat gij van mij vernemet. 73Zoolang ik de vorm was van het been en vleesch, 74dat mijne moeder mij gaf, waren mijne werken niet 75die van een leeuw maar van een vos.

76De knepen en de bedekte wegen, ik wist ze allen; 77en zóó leidde ik hunne kunstigheid, dat er de roep 78van uitging tot aan het einde der aarde.

79Wanneer ik mij gekomen zag tot dat gedeelte van 80mijnen leeftijd, waarop ieder de zeilen moest strijken 81en de touwen inhalen; 82toen verdroot mij datgene, wat mij eerst geviel, ik⁸² 83berouwde mij en biechtte en begaf mij [in de orde] 84wee mij! en het hadde mij gebaat.

85De vorst der nieuwe Pharizeërs, een oorlog⁸⁵ 86hebbend dicht bij het Lateraan (en dat niet tegen 87de Saracenen noch tegen de Joden; 88want elk van zijne vijanden was Christen, en geen 89had medegedaan om Akra te winnen, of had handel 90gedreven in het land van den Sultan) 91noch het hooge ambt, noch de heilige verordeningen 92achtte hij in zich-zelven, noch in mij dat koord, 93hetwelk zijne gegorden placht magerder te maken.

70 Hooge Priester, Paus Bonifacius.

70 Vorm, hier in de philosophische beteekenis, volgens welke de ziel, de vorm of idee des lichaams is.

82 Guido van Montefeltro, Heer van Urbino werd Franciscaner monnik in 1296 nadat hij den slag had verloren tegen den Guelf Malatesta.

85 De Vorst, Paus Bonifacius, in oorlog tegen de Romeinsche familie der Colonna's.

[p. 153]

94maar gelijk Constantijn Silvester vroeg binnen Siratti⁹⁴ 95om hem te genezen van de melaatschheid, zóó vroeg 96hij mij als heelmeester, 97om hem te genezen van die verwoede koorts: hij 98vroeg mij om raad en ik zweeg omdat zijne woor-99den mij schenen als die eens dronkenen.

100En voorts zeide hij: “Uw hart hebbe geen achter-101docht, van nu aan geef ik uw aflaat, en gij, onder-102richt mij te doen zóó dat ik het land van Praeneste¹⁰²
ter aarde werpe.

103Den hemel kan ik sluiten en ontsluiten gelijk gij 104weet; daarvoor zijn de twee sleutels, welke mijn voor-105ganger niet dierbaar hield.”¹⁰⁵

106Toen nepen mij de zware bewijs-gronden [en drongen 107mij daarheen] waar het zwijgen mij de slechtere 108partij docht en ik zeide: “Vader, sinds gij mij schoon
wascht 109van die zonde, waarin ik aanstonds vallen moet: 110veel belooven en weinig nakomen zal u doen zege-111vieren op den hoogen stoel.”

112Sint Franciscus kwam later, toen ik dood was, om 113mij [te halen]; maar één der zwarte Cherubijnen zeide 114tot hem: “Draag hem niet weg; verongelijk mij niet. 115Hij moet beneden komen onder mijne schalken, om-116dat hij den bedriegelijken raad gaf, van welken af 117aan ik hem altijd in de haren heb gezeten: 118want vrij gesproken kan niet worden, wie zich niet 119berouwt; en zich berouwen en willen [de daad gedaan

94 Constantijn werd door Sint Sylvester; die zich in een grot van den berg Siratti schuil hield tegen de Christen-vervolgingen, gedoopt en zoo genezen.

102 Praeneste of Palestrina, het land waarom hij met de Collonna's streed.

105 mijn voorganger, zie III 59.

[p. 154]

120te hebben] dat kan niet samen-gaan wegens de tegen-
spraak, die daar niet in toestemt.”

121Ai mij ellendige! hoe sidderde ik, wanneer hij mij 122greep, tot mij zeggende: “Wellicht dacht gij niet 123dat ik een redekunstige was!”

124Naar Minos droeg hij mij: en die kronkelde acht 125malen zijn staart over zijn harden rug; en, nadat hij 126uit groote woede zich zelven daarin gebeten had, 127zeide hij: “Dit is er een voor het dievig vuur:”¹²⁷ 128en daarom ben ik daarheen verwezen waar gij mij 129ziet, en aldus bekleed gaande, word ik gepijnigd.’ 130Wanneer hij aldus zijn spreken had voleindigd, vertrok 131de vlam, in droefenis, draaiende en verwringende 132zijnen spitsen hoorn.

133Wij gingen verder voort èn ik èn mijn Gids boven 134over den rotsweg tot op den volgenden boog, die de 135gracht dekt, waarin de schatting wordt betaald door 136degenen die, scheuring brengend, zich zelven belasten.

127 dievig wordt dit vuur genoemd omdat het den veroordeelde aan het gezicht ontsteelt.