Internationale Neerlandistiek. Jaargang 2009

[p. 92]

Signalementen

Zsófia Tálasi

Op 12 mei 2009 is dr. Zsófia Tálasi aan de Universiteit Leiden gepromoveerd op het proefschrift: Het Nederlands prefix ge- in historisch perspectief.

‘Ge+werkwoordstam’-afleidingen in grammatica's, woordenboeken en teksten. Promotor was prof. dr. M.J. van der Wal, copromotor prof. dr. C. van Bree.

Nadat Zsófia Tálasi in 1999 aan de Universiteit Eötvös Loránd Tidományegyetem (elte) te Boedapest begonnen was met de studie Nederlands, behaalde ze daar in 2002 haar Master. Een deel van haar PhD-studie bracht zij in Leiden door, waar ze vervolgens met een onderzoeksbeurs en een promotiebeurs van de Taalunie tot februari 2007 verbleef, met dit proefschrift als resultaat.

In haar studie behandelt Zsófia Tálasi de ontwikkeling van de verschillende woordvormingspatronen waarin het prefix ge- in het Nederlands optreedt. Zij plaatst dit in een historisch en taalvergelijkend kader doordat ze eerst een overzicht geeft van ge- in de Germaanse talen. Voor het Nederlands is een belangrijk verschil dat tussen improductieve of weinig productieve afleidingen en twee productieve procédés:

·

ge- in voltooid deelwoorden. Aan de hand van grammatica's en andere taalkundige werken uit de periode 1550-1900 bespreekt zij hoe dit participiaal ge- zich kon handhaven, terwijl andere werkwoordelijke functies van dit prefix - denk bijvoorbeeld aan het type ge-lukken - geen stand hielden. Daarbij ziet ze ook een rol weggelegd voor het standaardisatieproces.

·

naamwoordelijke ge-afleidingen van het type geblaf, d.w.z. ge+werkwoordstam, met de betekenis ‘voortdurend of vervelend lang iets doen’. Dit procédé vormt het eigenlijke zwaartepunt van haar onderzoek, waarvoor ze haar materiaal heeft uitgebreid met woordenboeken en teksten. Zij schetst de ontwikkeling vanaf de Middelnederlandse periode naar het huidige, springlevende en hoogproductieve procédé en verklaart dit ‘succes’ vanuit een tweeledig herinterpretatieproces: kenmerken die aanvankelijk aanwezig waren in het basiswerkwoord, zoals negativiteit in schreeuwen en frequentativiteit in lachen, zijn deel gaan uitmaken van de betekenis van de categorie ge+werkwoordstam, waardoor woorden van dit type (bijvoorbeeld

[p. 93]

geredeneer of ge-sms) zich duidelijk onderscheiden van andere mogelijke werkwoordelijke afleiding (zoals redenering of het sms'en). De categorie ge+werkwoordstam heeft met andere woorden voluit bestaansrecht verworven.

Met name dit deel van haar onderzoek is te zien als een pilotstudie voor het nauwelijks ontgonnen terrein van historisch onderzoek naar Nederlandse woordvorming.

Matthieu Sergier

Op 17 december 2008 promoveerde Mattheus Sergier aan de Université catholique de Louvain op het proefschrift Leesoefeningen in het onvermogen. Filiatiedynamiek en waarneming van de andersheid in Frans Kellendonks romans. Aan de hand van de vier romans van de Nederlandse auteur Frans Kellendonk (1951-1990) wordt ingegaan op de vraag in hoeverre een literaire tekst richtlijnen zou kunnen bevatten voor zijn eigen lectuur. Die vier romans zijn Bouwval (1977), De nietsnut. Een vertelling (1979), Letter en geest. Een spookverhaal (1982) en Mystiek lichaam. Een geschiedenis (1986). Zou er zoiets kunnen bestaan als een goede, een ethische lectuur waarvoor in de roman aanzetten te vinden zouden zijn? Deze vraag rechtvaardigde de keuze van de romans van Frans Kellendonk, die door sommige critici (zoals Arjan Peters) bestempeld wordt als ‘een schrijver die vaak is misgelezen’.

Het eerste deel van het proefschrift wordt besteed aan de macht van de vertegenwoordiging zoals die uitgeoefend en waargenomen wordt door de personages. Het onderzoek laat zien dat in iedere roman de zoonfiguur zijn spookachtige vader gaat vertegenwoordigen door middel van imitatie en vertelling. Die onderneming schiet echter tekort. De vaderfiguur blijft, vanwege haar talige essentie, altijd al beperkt tot het effect van zijn zoons vertelling. De tekstuele aanpak laat echter zien dat de lacunes overwonnen zouden kunnen worden door middel van wat een ‘atopische’ waarneming van de vaderfiguur werd genoemd: een visie die openstaat voor differentie en voor de narcistische dimensie waarmee de waarneming altijd gepaard gaat. Tot een dergelijke visie zou de vaderfiguur kunnen uitnodigen wanneer hij door zijn zoon gefocaliseerd wordt.

Het tweede deel van het proefschrift gaat dieper in op de modaliteiten van atopie, met als opeenvolgende invalshoeken: ironie (Linda Hutcheon, Paul de Man, Sébastien Rongier), tragiek (Paul Ricoeur, Jean-Marie Domenach...), groteske (Mikhaïl Bakhtine, Dominique Iehl, Wolfgang Kayser, Jan Kott, Stéphanie Vanasten...) en een derridiaanse lectuur van het lacaniaanse concept ‘entre-deux-morts’ (‘tussen-twee-doden’).

Op grond van deze studie worden acht regels voor een atopische waarneming van de andersheid voorgesteld. De ethische strekking van deze benadering wordt aangetoond aan de hand van drie concrete toepassingen. Zo komt een ethiek van de ontvangst van de andere aan bod, alsook een ethiek van de memorie en de Geschiedenis. In derde instantie werd de nadruk gelegd op

[p. 94]

een voorstel om de filiatiedynamiek in de romans van Kellendonk te beschouwen als een allegorie van de lectuur - een lectuur die haar eigen onmacht (h)erkent. Een ethische lectuur zou uitgevoerd worden in het bewustzijn van haar eigen onvermogen, wat zou veronderstellen dat de romans van Kellendonk het relaas bevatten van hun eigen onleesbaarheid.