Neerlandica extra Muros. Jaargang 1985

[p. 40]

Kennis van land en volk

Video in het onderwijs van de vreemde taal
Marc Westermann

In het leerproces kunnen een aantal samenhangende aspecten onderscheiden worden. Het begint met het registreren van zintuiglijke (zowel visuele als auditieve) prikkels; uit de veelheid van deze waarnemingen selecteert de student relevante informatie. Deze informatie wordt door middel van verschillende strategieën verwerkt: vergelijken en combineren, herkennen van oorzaak-gevolgverbanden, trekken van conclusies enz. Zowel selectie als verwerking van informatie wordt gestuurd door iemands leerdoel: de leerder weet min of meer wat het gewenste resultaat moet zijn en wat hij met zijn verworven kennis wil bereiken. Ten slotte kan aan deze beknopte beschrijving de opmerking toegevoegd worden dat in alle fasen van het leerproces de motivatie een belangrijke rol speelt.

De uitvoering van deze leertaken komt natuurlijk voor rekening van de student, maar de docent kan ervoor zorgen dat deze ze ook daadwerkelijk kan uitvoeren door passende voorwaarden en omstandigheden te scheppen. Het gebruik van media heeft enkele didactische functies die het onderwijsleerproces kunnen versnellen, intensiveren en aantrekkelijk maken. Media kunnen ingezet worden voor het activeren van voorkennis en voor het brengen van afwisseling in het aangeboden lesmateriaal waardoor de student geactiveerd en gemotiveerd wordt. Daarnaast biedt het gebruik van media de mogelijkheid tot het individualiseren van het onderwijs; deze mogelijkheid is met name voor het onderwijs van de vreemde taal van belang.

In de vorige alinea's heb ik mij in algemene zin uitgelaten over media in het leerproces. Ik kom nu tot mijn eigenlijke onderwerp: waarom is het gebruik van open-net-registraties zinvol voor het onderwijs van het Nederlands als vreemde taal?

Van de vele vragen die zich nu direct aandienen, wil ik mij in dit artikel beperken tot de vraag waarom juist de inhoud van het medium televisie mij zo geschikt lijkt voor dit type onderwijs. De vraag naar de didactische werkvorm, dus op welke wijze de videoband in de onderwijssituatie het best geïntegreerd kan worden en welke stadia er doorlopen kunnen worden om een zo goed mogelijk leerresultaat te bewerkstelligen, wil ik met de deelnemers aan het Negende Colloquium Neerlandicum onderzoeken. Reeds enige tijd bestaat er in het vreemde-talenonderwijs een toenemende belangstelling voor het authentieke document als lesmateriaal. Omdat men meestal niet kan beschikken over ‘native speakers’ moet er wel gebruik gemaakt worden van geschreven teksten. Het grote voordeel dat een televisieprogramma biedt, is dat het niet alleen oraal van aard is maar ook eigentijds: de student komt in aanraking met het gesproken Nederlands van zijn eigen tijd.

Door de grote verscheidenheid aan televisieprogramma's kunnen met zorg geselecteerde fragmenten de student laten kennismaken met verschillende soorten taalgebruik. Er valt hierbij te denken aan het taalgebruik

[p. 41]

binnen instituties zoals dat van het politieke bedrijf of uit de wereld van de kunst. De student kan kennis nemen van de verschillende registers waarvan taalgebruikers zich kunnen bedienen: de woordkeus en de stijl van spreken in de huiselijke kring verschilt van die op het voetbalveld of tijdens een vergadering. Bovendien komt de student via televisiefragmenten niet alleen in aanraking met sprekers die zich bedienen van de standaardtaal maar ook met sprekers die in hun taaluiting dialectische kenmerken vertonen en met taalgebruik van verschillende moeilijkheidsgraad. Kennismaking met deze rijkdom aan verschillen - waarvan de student doorgaans het bestaan alleen in theorie zal kennen - lijkt mij voor iemand die in een ver land de Nederlandse taal meester wil worden van groot belang. Deze diversiteit vraagt natuurlijk om een goede begeleiding door de docent: de student kan door die diversiteit ook in verwarring raken.

Deze verscheidenheid krijgt gestalte in de verschillende televisiegenres, ieder met eigen doelstellingen, een eigen publiek en eigen vormkenmerken. Aan deze genres ligt een regelsysteem ten grondslag dat de kijkerluisteraar moet kennen wil hij de uitgezonden boodschap op de juiste wijze kunnen interpreteren. Het maakt nogal verschil of men kijkt en luistert naar een informatief programma als een (nieuws)reportage of documentaire, naar een persuasief element als een reclameboodschap of naar een diverterend programma als een praatshow, quiz of serie, dan wel een verfilmde roman of een door de televisie geregistreerde toneelvoorstelling.

Tot nu toe heb ik slechts op de talige kant van het televisiefragment de nadruk gelegd. Maar bij de keuze van audiovisueel lesmateriaal is het visuele aspect niet minder van belang. Wat is de bijdrage van het beeldmateriaal aan het leren van een vreemde taal? Het kan als brug dienen voor het begrijpen van de gesproken taal en biedt het geheugen een visueel ruggesteuntje voor het onthouden van talige informatie. De relatie tussen beeldinformatie en talige informatie is te ingewikkeld voor een grondige behandeling in het bestek van dit artikel. Ik wil er hier alleen op wijzen dat ze elkaar veelal aanvullen of dat de informatie dubbel wordt gegeven; in beide gevallen is de talige informatie zo beter te volgen, zeker voor iemand die de taal onvoldoende beheerst.

Tenslotte richt ik mijn aandacht op het beeldmateriaal als zodanig. Daarmee verlaat ik het terrein van het specifieke taalonderwijs en betreed dat van kennis over land en volk. Die kennis is voor de student van een vreemde taal onmisbaar; ze kan door middel van audiovisueel lesmateriaal welhaast als vanzelfsprekend op geïntegreerde wijze in het onderwijs aan bod komen.

Ook op dit moment mag de docent niet stil blijven zitten. Het lijkt zo verleidelijk: videoband uit Holland in het apparaat stoppen en kijken maar, de tijd vliegt om. Maar de vraag is of de student in een ander land zonder meer begrijpt wat hij ziet. Met het herkennen van de denotata van het iconische televisiebeeld zal hij geen probleem hebben tenzij het afgebeelde hem geheel onbekend is. De mogelijkheid bestaat echter dat deze betekenis

[p. 42]

tegelijkertijd een veld van persoonlijke of culturele betekenissen oproept die voortvloeien uit - om nu eens een groot woord te gebruiken - individuele of maatschappelijke ideologieën. Hier is het gevaar groot dat de student uit een ander land mistast in zijn interpretatie of dat hij bedoelde connotaties en mythes over het hoofd ziet. Het televisiefragment biedt de kans om inzicht te verkrijgen in de denkbeelden van het volk en het land waarvan hij de taal bestudeert door het leren herkennen van de tekens die naar deze tweede betekenis verwijzen; de docent dient hem daarbij behulpzaam te zijn.