Neerlandica extra Muros. Jaargang 1979

Van de IVN

Promotie. Op 27 februari 1979 promoveerde onze secretaris, de heer J.G. Wilmots, aan de Katholieke Universiteit Leuven met grote onderscheiding tot doctor in de Letteren en Wijsbegeerte, afdeling Germaanse Filologie op het onderwerp:

Nominativ- und Akkusativmorpheme als Problem und Fehlerquelle für Deutsch-lernende mit niederländischer Muttersprache. Eine linguistische und psycholinguistische Untersuchung auf experimenteller Grundlage.

Promotor was prof. dr. L.K. Engels met als copromotoren prof. dr. habil. G. Helbig (Leipzig) en prof. dr. R. Dirven.

Dit bericht wordt geschreven op de dag na de promotie. Dat is ook de dag waarop de NEM-kopij bij de drukker moet worden ingeleverd. We moeten daarom volstaan met deze korte mededeling.

Onder de vele belangstellenden waren ook enkele buitenlandse docenten Nederlands: prof. Goossens (Münster), mw. mgr. Klimaszewska (Warschau, tijdelijk Gent) en dr. L.M. Swennen (Wenen). De heer De Rooij en ondergetekende woonden namens de IVN de plechtigheid bij. Ook op deze plaats wensen wij dr. Wilmots van harte geluk.

(hme)

Zevende Colloquium (27 t/m 31 augustus 1979). Als wij over ons driejaarlijks congres hier maar een kort berichtje opnemen, wil dat niet zeggen dat er niets gebeurd is sinds het verschijnen van NEM-31. Achter de schermen wordt er hard gewerkt. Het lijkt ons weinig zinvol hier uit te weiden over b.v. het zoeken naar sprekers. Op het moment dat u deze regels leest hebben de gevraagde sprekers al ja gezegd of hebben anderen zich bereid verklaard een lezing te houden.

Eind december 1978 is de eerste mededeling met een voorlopig programma en een inschrijvingsformulier aan docenten en buitengewone leden van de IVN gezonden. De inschrijvingsformulieren beginnen nu binnen te komen. Op het moment van schrijven - 28.2.1979 - hebben 40 docenten en 6 andere belangstellenden zich als deelnemer gemeld.

(hme)

[p. 3]

Dutch studies. Als eerste themanummer van Dutch Studies verschijnt in de loop van dit najaar Studies in Dutch Phonology, een collectie originele artikelen over de Nederlandse fonologie, en enkele raakvlakken zoals de fonetiek, morfologie, sociolinguistiek en historische taalkunde. Redakteuren van deze bundel zijn W. Zonneveld (Universiteit van Utrecht), F. van Coetsem (Cornell University), en O.W. Robinson (Stanford University). Zij beogen in de bundel een representatief beeld te geven van recent onderzoek in de Nederlandse fonologie, zowel in het Nederlands taalgebied als daarbuiten. Aan de bundel wordt meegewerkt door taalkundigen uit Nederland, België, Polen, en de Verenigde Staten. Vrijwel alle brandpunten van onderzoek in de moderne fonologie zijn in de verschillende artikelen vertegenwoordigd, zoals bijvoorbeeld:

onderzoek naar klemtoonverschijnselen;

onderzoek naar verschijnselen die afhankelijk zijn van syllabestructuur;

onderzoek naar de relatie tussen fonologie en de fonetiek;

onderzoek naar de interactie tussen fonologische en morfologische verschijnselen;

onderzoek naar de volgorde van fonologische regels in een transformationeel-generatieve grammatica;

onderzoek naar de mate van abstractie toegestaan in de fonologische component van een transformationeel-generatieve grammatica;

onderzoek naar historische ontwikkelingen, en hoe deze te verklaren uit hypotheses over taalverandering en kindertaalverwerving;

onderzoek naar de onderlinge relatie tussen dialecten van eenzelfde taal.

Bij de behandeling van deze onderwerpen komen ook vrijwel alle bekende traditionele onderwerpen uit de Nederlandse fonologie aan bod, zoals:

de eigenschappen en representatie van tweeklanken;

regelmaat en onregelmatigheden in rekking in open lettergrepen, verkleinwoordvorming, meervoudsvorming, en de intervocalische -d- verschijnselen;

klemtoonattractie door suffixen;

de beperkingen op mogelijke clusters van consonanten;

scheidbaar en onscheidbaar samengestelde werkwoorden;

klemtoonverschijnselen en vocaalreductie in ‘Germaanse’ vs. ‘Romaanse’ Nederlandse woorden;

Auslautverhärtung en assimilatieverschijnselen; enz.

De inhoud van Studies in Dutch Phonology, waarin deze onderwerpen behandeld worden, is als volgt:

Na een kort ‘State of the Art’-artikel van W. Zonneveld, geeft D. Brink (Arizona State University) in ‘Structure Conditions for Initial Position in Standard Dutch’ een overzicht van toegestane consonantclusters aan het begin van Nederlandse woorden en morfemen. Hij doet een aantal voorstellen over hoe zo'n overzicht formeel zo inzichtelijk mogelijk kan worden gepresenteerd.

M. Gerritsen (Dialectbureau Amsterdam) en F. Jansen (Lerarenopleiding Tilburg) behandelen in ‘Word Frequency and Lexical Diffusion in

[p. 4]

Dialect Borrowing and Phonological Change’ op een formele manier de notie ‘ontlening’ van het ene dialect in het andere. Ze stellen een uitwerking voor van een formule voor gevallen van ontlening opgesteld door Trudgill.

D. Goyvaerts (Universiteiten van Antwerpen en Brussel) beargumenteert dat de enige redelijke beschrijving van een assimilatieproces in Vlaamse dialecten relatief abstracte fonologische representaties veronderstelt. Hij laat zien dat er geen redelijke concrete behandeling van hetzelfde verschijnsel voorhanden is.

J.G. Kooij (Universiteit van Leiden) onderzoekt in ‘Morpheme Boundaries and Syllable Boundaries: a Case for Natural Phonology’ de consequenties van het formuleren van Auslautverhärtung als een regel die afhangt van de syllabestructuur van woorden.

J. van Marle (Universiteit van Amsterdam) geeft in ‘The Stress Pattern of Dutch Simplex Words: a First Approximation’ een uitgebreid geïllustreerd overzicht van de klemtoonpatronen van niet-samengestelde Nederlandse woorden. Hij werkt formeel de hypothese uit die teruggaat op A.W. de Groot dat het Nederlands een taal is met ‘vrij accent’.

S. Prȩdota (Universiteit van Wrocƚaw) behandelt in ‘On Vowel Reduction in Dutch’ verschijnselen van vocaalreductie zowel synchroon als diachroon, waarbij hij laat zien dat tendenzen uit het Middelnederlands zich voortzetten in het Modern Nederlands.

Zowel O.W. Robinson als P.M. Tiersma (University of California at San Diego) pleiten in respectievelijk ‘Dutch Diminutives over easy’ en ‘Some Theoretical Implications of Stem Alternations in Dutch Diminutives and Plurals’ voor een relatief concrete kijk op de fonologie. De eerste ontwikkelt verder zijn samen met W.R. Leben recent voorgestelde theorie van ‘Upside Down Phonology’ (Language 1977) aan de hand van Nederlandse verkleinwoordvorming, en de tweede doet verdere voorstellen voor zijn theorie van ‘Relational Phonology’ (Lingua 1978), aan de hand van rekking in verkleinwoordvorming, en meervoudsvorming.

Anke de Rooij-Bronkhorst (University of Massachusetts at Amherst) geeft een formele bespreking van de klemtoonpatronen in Nederlandse samengestelde en niet-samengestelde werkwoorden, binnen een recente theorie over de representatie van klemtoonverschijnselen in een transformationeel-generatieve grammatica van Liberman and Prince (Linguistic Inquiry 1977).

Henk Schultink (Universiteit van Utrecht) toont in ‘Boundaries, Wordclasses, and the Accentuation of Derived Words in Dutch’ aan dat grenssymbolen geen interessante rol spelen bij een beschrijving van klemtoonattractie door Nederlandse suffixen, zoals recent elders voorgesteld (o.a. door G.E. Booij in Spektator 1975).

Johan Taeldeman (Universiteit van Gent) onderzoekt in ‘Inflectional Aspects of Adjectives in the Dialects of Dutch-speaking Belgium’ overeenkomsten en verschillen tussen adjectief-verbuiging in een aantal Vlaamse dialecten. Hij doet voorstellen over verschillen in de formulering van de verschillende benodigde fonologische regels, en de mate van abstractheid die bij de beschrijving van de verschillende verschijnselen vereist is. Hij bepleit het belang van de wisselwerking tussen dialectonderzoek en onderzoek naar de algemene linguistische theorie.

[p. 5]

In ‘On the Representation of Dutch diphthongs’ geven W. Zonneveld en M. Trommelen (Universiteit van Utrecht) een gedetailleerd overzicht van de fonetische eigenschappen van Nederlandse tweeklanken, bespreken ze de literatuur over tweeklanken in de structurele fonologie, en doen ze voorstellen over de representatie van tweeklanken in een transformationeel-generatieve fonologie van het Nederlands.

Tenslotte, in ‘The Looking Glass War’ presenteert W. Zonneveld een formele theorie over de rol van de notie ‘hypercorrectie’ in taalverandering. Hij verklaart hypercorrectie uit een aantal recente hypotheses van Wang, Labov, Kiparsky, Vennemann, en anderen over mogelijke taalveranderingen, en probeert een verband te leggen tussen deze hypotheses en de (al zeer oude) hypothese over de ‘Ausnahmslosigkeit’ van Taalveranderingen.

De bundel Studies in Dutch Phonology verschijnt bij Nijhoff te Den Haag.

Wim Zonneveld

Instituut De Vooys voor Nederlandse Taal- en Letterkunde Rijksuniversiteit te Utrecht.

Nota Internationale Culturele Betrekkingen. In NRC/Handelsblad van 10.11.1978 lazen wij een artikel van mr. J.L. Heldring getiteld ‘Nederland in den vreemde’. Omdat dit artikel voor het IVN-bestuur aanleiding geweest is tot een bepaalde activiteit èn omdat de inhoud ervan ons zeer de moeite waard lijkt voor de lezers van NEM, nemen we het hier met toestemming van de auteur in zijn geheel over. De heer Heldring schrijft het volgende:

‘Twee jaar geleden heeft het vorige kabinet een nota over Nederlands internationale culturele betrekkingen naar de Tweede Kamer gezonden. Een bijzondere commissie uit de Kamer wil nu, ter voorbereiding van de behandeling van de nota door de Kamer, een inzicht krijgen in de meningen die bij het publiek leven over dit onderwerp. Daartoe zal zij begin volgend jaar een openbare hoorzitting houden. Maar eerst wil zij graag schriftelijke reacties ontvangen.

Die reacties hoeven niet noodzakelijkerwijs reacties op de nota te zijn. Ze mogen ook zelfstandige gedachten zijn omtrent het op het buitenland gerichte Nederlandse cultuurbeleid. Hier volgen enkele van die gedachten. Misschien dat zij anderen inspireren of prikkelen tot eigen bijdragen aan de discussie die de commissie wil uitlokken.

Nederlands internationale culturele betrekkingen dienen onderdeel te zijn van het Nederlandse buitenlandse beleid in de ruimste zin van het woord, d.w.z. het gehele op het buitenland gerichte Nederlandse beleid. Zij dienen dus ondergeschikt te zijn aan de doeleinden van dat beleid.

Zoals elk beleid, behoort ook een op het buitenland gericht cultuurbeleid een orde van prioriteiten te kennen. Die prioriteiten mogen niet in strijd zijn met die van het buitenlandse beleid in eigenlijke zin, maar hoeven deze ook niet slaafs te volgen. Zo is veiligheid de eerste prioriteit van elk buitenlands beleid. Het is duidelijk dat een cultuurbeleid deze prioriteit kan

[p. 6]

laten rusten.

Aangezien de taal het meest gerede instrument is van cultuuroverdracht, ligt het voor de hand om de eerste prioriteit van het Nederlandse cultuurbeleid te richten op het land waarmee wij de taal gemeen hebben: België, meer in het bijzonder het Nederlandssprekende deel van België.

Tot dusver heeft vrees voor inmenging in de Vlaams-Waalse tegenstellingen Nederland ervan weerhouden om ten volle uiting te geven aan die prioriteit. Anders zou het vorige kabinet de gelden voor een Nederlands cultureel instituut in Brussel niet van de begroting geschrapt hebben. Kennelijk een sluitpost, in plaats van een prioriteit.

Die vrees is een slechte raadgever. Beter zou het zijn indien Nederland, wat dat betreft, het Franse voorbeeld zou volgen. Frankrijk laat zich - terecht - in zijn op België gerichte cultuurbeleid niet remmen door zulke scrupules. Zoals het Franse cultuurbeleid een vruchtbare bodem in België vindt, zo zou een Nederlands cultuurbeleid er een vinden.

Is de vruchtbaarheid van de bodem een belangrijk gegeven voor de bepaling van een prioriteit (omdat zij het rendement van het beleid hoger maakt), een in de eerste plaats op België gericht cultuurbeleid is ook van belang in verband met de tweede prioriteit die een Nederlands cultuurbeleid dient te hebben, nl. Duitsland. Immers, het is van belang dat de culturele confrontatie met Duitsland van een zo breed mogelijke basis uit geschiedt, i.c. een Vlaams-Noordnederlandse basis.

Maar waarom behoort Duitsland de tweede prioriteit van ons cultuurbeleid te zijn? Welnu, om in de woorden van onze vorige minister-president te spreken: omdat de integratie van Duitsland in Europa een belang van de eerste orde is. Dat nu is een politieke prioriteit waaraan een cultuurbeleid zich gemakkelijk kan aanpassen, want echte integratie bepaalt zich niet tot economie en politiek.

De Nederlandse cultuur behoort tot de Europese cultuur, zodat ook zij haar bescheiden bijdrage kan, ja moet leveren aan de integratie van Duitsland in Europa. Zo kan Nederland ertoe bijdragen dat de grens tussen Westen Midden-Europa nooit meer, zoals in Huizinga's dagen, tussen Vaals en Delfzijl lopen zal.

Daarbij heeft een op Duitsland gericht cultuurbeleid het voordeel dat Duitsland eveneens een vruchtbare bodem is. De Duitsers zijn altijd, als goede leerlingen, geïnteresseerd geweest in andere culturen - na de Tweede Wereldoorlog begrijpelijkerwijs meer dan ooit. Het rendement van een actief cultuurbeleid is daar dan ook vrij hoog.

Heel wat hoger dan bijv. in Frankrijk, omdat de Fransen een cultureel zelfgenoegzaam volk zijn, ja geneigd zijn om “de” Europese cultuur met eigen cultuur te vereenzelvigen en dus andere culturen tweederangs te vinden.

Dat lijkt in 't bijzonder het geval te zijn wat de Nederlandse cultuur betreft. Wat weten de Fransen daarvan af, behalve dat ons land een beroemde zeventiende-eeuwse schilderkunst heeft? Maar latere kunstenaars zijn onbekend of zijn, zoals Jongkind, Van Gogh en Van Dongen, door Frankrijk geannexeerd.

En het is opmerkelijk dat Le Monde, het blad van de Franse intelligentsia, wèl geregeld boeken uit andere literaturen bespreekt - tot de

[p. 7]

Scandinavische, Bulgaarse, ja Albanese toe - maar nooit een Nederlands boek. Blijkbaar kan er voor de Fransen niets van culturele waarde uit het Nederlandse Nazaret komen.

Een op Frankrijk gericht cultuurbeleid dient dus een lage prioriteit te hebben (waarmee niet gezegd wordt dat we daarom het onvolprezen Institut néerlandais te Parijs, dat wij dank zij wijlen Frits Lugt toevallig daar hebben, moeten opgeven). Maar het lage rendementis een bijkomende reden. Belangrijkste reden voor de lage prioriteit is dat Frankrijk al in Europa geïntegreerd is, en dat geldt ook voor de andere landen van West-Europa.

Derde prioriteit is een pro-memoriepost: Oost-Europa, en ook deze prioriteit is politiek bepaald. Cultuur is immers een van de belangrijkste instrumenten die West-Europa heeft in wat met een misleidend woord genoemd wordt: de ontspanningspolitiek. Terecht ducht de Sovjet-Unie West-Europa's cultuur - van filosofie tot ontspanningsmuziek - meer dan zijn divisies. Vandaar dat de mogelijkheden voor een West-Europees cultuurbeleid om in Oost-Europa door te dringen beperkt zijn (Overigens wisselend van land tot land).

Vandaar ook die pro-memoriepost - alhoewel het voorstelbaar is dat bijv. door een flinke injectie aan de voor Oost-Europa bestemde uitzendingen van de Wereldomroep een Nederlands cultuurbeleid ook concrete vorm zou kunnen geven aan deze prioriteit.

Geen beleid kan gevoerd worden zonder prioriteiten. Ook een cultuurbeleid niet. Dit zijn dan de prioriteiten die een cultuurbeleid dat aansluit bij Nederlands totale externe beleid, dient te hebben. Prioriteiten zijn o.a. af te lezen aan de bedragen die met Nederlands internationale culturele betrekkingen gemoeid zijn. Daarom is het jammer dat de nota die de Tweede Kamer binnenkort te behandelen krijgt, geen cijfers geeft uitgesplitst naar landen waarop ons cultuurbeleid zich richt’. Tot zover mr. Heldring.

Wij hebben na lezing van dit artikel contact opgenomen met de Griffie van de Tweede Kamer en met de Staatsdrukkerij. Helaas bleek de nota uitverkocht. Dank zij de NUFFIC-bibliotheek en een copieerapparaat is het toch nog gelukt tenminste de leden van het dagelijks bestuur van de IVN een copie van de nota te laten lezen. Hun op- en aanmerkingen zijn verzameld en op 16 januari afgegeven bij de Tweede Kamer. Op 15 januari hadden wij van de Griffier van de in de nota genoemde bijzondere commissie een brief ontvangen. Daarin werd ons meegedeeld dat enige maanden geleden aan een groot aantal organisaties om schriftelijk commentaar op de nota werd gevraagd. ‘Tot mijn spijt was mij het bestaan van uw vereniging onbekend, zodat een dergelijke uitnodiging niet aan u is verzonden’, schrijft de Griffier. Overigens wordt de IVN in de nota wel genoemd! Wij hopen te zijner tijd wel in de gelegenheid te worden gesteld de hoorzitting over de nota bij te wonen.

(hme)