Neerlandica extra Muros. Jaargang 1970

[p. 65]

Het vierde colloquium

Na de oprichting van de i.v.n. op 7 september, en na de eerste werkvergadering van deze vereniging de volgende morgen, werd van 8 tot 11 september 1970 het Vierde Colloquium Neerlandicum gehouden, in het gebouw van de Faculteit van de Letteren en Wijsbegeerte aan de Blandijnberg te Gent. Op 12 en 13 september volgden twee excursiedagen, aangeboden door de Belgisch-Nederlandse Gemengde Commissie, de Provinciebesturen van resp. Limburg, Antwerpen, West-Vlaanderen en de stad Antwerpen en georganiseerd door de Kultuurraad voor Vlaanderen.

Het ontwerp-programma heeft vermeld gestaan in het vorige nummer van N.e.M., het definitieve programma, met - naar wij hopen - de volledige tekst van de voordrachten en een samenvatting van de discussies, zal opgenomen worden in het Verslag van het Vierde Colloquium. (Voorzover het aan ons ligt, zal dit niet zo lang op zich laten wachten als het vorige Verslag!) In dit nummer van N.e.M., een paar maanden na het colloquium uitkomend, menen we er daarom goed aan te doen een schets in grote lijnen te geven van wat er op het colloquium aan de orde gekomen is, ter informatie van wie er niet waren, en ter herinnering aan die drukke maar goede dagen voor hen die ze hebben meegemaakt.

We doen dit door het afdrukken van het verslag, dat onze collega drs. J.H. Meter (Napels) schreef op zijn kamer in Home Fabiola in de nacht van donderdag op vrijdag (zoals u weet schreef Multatuli zijn Havelaar in een Brusselse ‘hotel’kamer), en uitsprak op de slotzitting van vrijdagmiddag.

Dit verslag lijkt ons daarom zo geschikt, omdat het een goed overzicht van de feiten geeft en toch geen dorre opsomming is, vooral door de subjectieve inslag. We zijn collega Meter heel dankbaar dat hij ons heeft toegestaan zijn verslag in N.e.M. te publiceren. De twee alinea's die hij wijdde aan de oprichtings- en de eerste werkvergadering van de i.v.n. hebben we weggelaten, omdat deze niet tot het eigenlijke colloquium behoorden en elders in dit nummer besproken worden. Voor het overige geven wij zijn verslag volledig en ongewijzigd.

‘Geachte Aanwezigen, Dames en Heren Collega's

Het bestuur van onze vereniging heeft mij de vererende maar niet gemakkelijke taak toegedacht namens u, voor u en tot u een samenvattende indruk van ons 4e Colloquium onder woorden te brengen. Deze taak acht ik daarom niet eenvoudig omdat onder u, naar ik heb ge-

[p. 66]

meend te bemerken, een veelheid van indrukken en een verscheidenheid van reacties en stemmingen leeft die niet zo gemakkelijk onder één noemer te brengen zijn. Bij mijn opiniepeilingen onder u heb ik ervaren dat het Latijnse spreekwoord: Quot homines, tot sententiae, het zoveel hoofden, zoveel zinnen ook voor ons nog steeds geldt, en dat dit algemeenmenselijke feit in een geleerd gezelschap als het onze, dat zich bezighoudt met problemen als de Trevierse Taalbarrière en de voor- en nadelen van het aesthetisch formalisme in de literatuurwetenschap, soms in verhevigde mate ervaren kan worden als de verdeeldheid der geleerden.

Laat ik mogen vooropstellen dat de meningsverschillen die zich in dit Colloquium geopenbaard hebben steeds zijn besproken in een sfeer van wederzijds begrip en dat door dit begrip de onderlinge kennismaking en vriendschappelijke omgang grotelijks bevorderd zijn, zodat dit Colloquium zijn functie als ontmoetingscentrum, evenals vorige malen, ook ditmaal ten volle heeft bewezen. Hierover bestaan onder ons geen verschillen van mening en de geanimeerde gesprekken aan lunch en diner, de ongedwongen opgewektheid van ons samenzijn als gasten van de Belgische Minister van Nederlandse Cultuur, Z. Exc. Prof. F. van Mechelen, aan de rijkbeladen tafelen van het Kasteel van Ham, bewijzen dat wij elkaar als collegae, maar, wat meer is, ook als mensen hebben weten te vinden. Tot het welslagen van deze ontmoeting, die voor sommigen een hernieuwde, voor anderen een eerste kennismaking betekende, heeft ieder gepoogd een kleinere of grotere steen bij te dragen. Ik denk hier in de eerste plaats aan de bezonnen en evenwichtige leiding van prof. Thys als moderator van onze vergaderingen, hetzij op de voorgrond, hetzij op de achtergrond, aan de eensgezindheid van het driespan Thys-Jalink-Thomassen, dat niet alleen deze week, maar reeds vele maanden en jaren de wagen van onze buitenlandse nederlandistiek heeft moeten trekken, ik denk aan mevr. Moolenburgh en haar lieftallige assistenten die de gaande en komende man of vrouw de weg hebben gewezen en, zonder dat wij het wisten, menig praktisch probleem hebben geregeld.

Allen die ons van dienst zijn geweest afzonderlijk te noemen is in dit beperkte tijdsbestek niet mogelijk, maar tot hen allen richt ik namens de deelnemers aan het 4e Colloquium een woord van oprechte dank.

Maar ons Colloquium is meer dan de periodieke bijeenkomst van een gezelligheidsvereniging, hoe aangenaam en verkwikkend ook. Het wil ook zijn een werkplaats waar gearbeid wordt aan een gemeenschappelijk project: de bevordering en verdieping van de nederlandistiek in het buitenland. Niet minder dan tien vergaderingen van zeer uiteenlopende aard zijn in de afgelopen week aan dit doel gevrijd. Getrouw aan de opzet van het vorige Colloquium van 1967 in het Oude Hof te 's-Gravenhage, heeft de Werkcommissie de vergaderingen gesplitst in

[p. 67]

werkvergaderingen van praktische aard en wetenschappelijke vergaderingen.

De openingszitting van het Colloquium leverde een verrassing op in de vorm van de voordracht van prof. dr. J.W. Smit van Columbia University van New York, die een geheel nieuw geluid deed horen over de wenselijkheden en methoden van onze buitenlandse nederlandistiek die, naar zijn mening, nog te zeer vastzit aan verouderde negentiendeeeuwse schema's en concepten als de waarde van taal en letterkunde voor de geestelijke vorming. Hij hield ons voor dat ons vak in de toekomst alleen een kans zal blijven maken als het in ruimere zin werd opgevat als studie van typisch Nederlandse gedragspatronen. Helaas was op deze, veel vragen oproepende voordracht geen discussie mogelijk en ik geloof dat wij daarmee een belangrijke kans gemist hebben om elkaars diepere culturele intenties te leren kennen. Deze, naar vorm en geest Multatuliaanse voordracht bracht heel belangrijke vragen in het geding, aan de doordenking en bespreking waarvan wij niet zijn toegekomen, maar - en hier formuleer ik een persoonlijke mening - misschien ook nog niet toe zijn. De rede van prof. Smit was niet de enige “voice of America” die opzien baarde, ook andere collega's uit de “States” formuleerden in vergaderingen en gesprekken wensen, die op de vorige colloquia nooit naar voren gekomen waren. Wensen die hierop neerkwamen dat ons onderwijs meer dan vroeger dient aan te sluiten bij de actuele problematiek van de student anno 1970. Ook aan het slot van de zeer doorwrochte voordracht van prof. Rutten over de moderne ontwikkelingen in de Nederlandse Literatuurwetenschap beluisterden wij de stelling dat ons literatuuronderzoek en -onderwijs van de actuele situatie uit dient te gaan en dat het verleden zoveel mogelijk via het heden dient te worden benaderd. Ook deze rede stelde dus weer de vraag naar de relevantie van wat door ons in het buitenland uitgedragen wordt. Helaas kon ook op deze voordracht, door tijdgebrek, geen discussie volgen. Vele opgeworpen fundamentele problemen waarmede wij allen bij ons onderwijs te maken hebben, moesten daardoor niet alleen onbeantwoord maar ook onbesproken blijven. Wellicht zou bij een volgend colloquium op deze problematiek teruggegrepen kunnen worden en zou zij kunnen dienen als leidraad bij het vaststellen van de onderwerpen van toekomstige voordrachten en besprekingen. Zoals de zaken nu staan, weten wij eigenlijk niet, of te weinig, hoe deze problemen worden aangepakt bij het onderwijs in de nederlandistiek in het buitenland.

Nu is de vraag van de relevantie van onze Nederlandse culturele waarden voor de buitenlandse studenten al wel eens ter sprake geweest op vorige colloquia, en wel in voordrachten van de betreurde prof. Asselbergs op het 1e Colloquium van 1961 in Den Haag en van prof. dr.

[p. 68]

J. Smit van de Universiteit van Melbourne/Australië op het 2e Colloquium van 1964 in Brussel, maar in de afgelopen jaren is onze wereld, ik bedoel onze denk- en leefwereld, zo veranderd, dat deze vraag eigenlijk steeds opnieuw gesteld kan en moet worden en het komt mij persoonlijk, en een aantal onzer met mij, voor dat onze colloquia aan inhoud en doeltreffendheid zouden kunnen winnen als wij ook over de waarden die wij aan het buitenland aanbieden en de reactie daarop van de zijde van de studenten meer uitvoerig van gedachten zouden kunnen wisselen.

Tegenover, of misschien beter náást, deze strevingen die wij zouden kunnen definiëren als het verlangen naar een internationale dialoog stond op ons Colloquium een andersgerichte, de zuiver-wetenschappelijke die alleen vraagt naar het vaststellen van feiten, samenhangen en structuren zonder de bekommernis om zedelijke of aesthetische waardevellingen, en deze kwam vooral tot uiting in de voordrachten en discussies over linguistische en literatuur-historische onderwerpen, die vooral informatieve waarde bezaten.

Ook deze behoren, naar mijn, maar misschien niet naar aller mening, op onze colloquia thuis. Hoewel wij allen nederlandisten extra muros zijn, vormen wij toch een nogal heterogeen gezelschap met uiteenlopende achtergronden en belangstellingen. Er zijn er onder ons wier belangstelling vooral naar de taalkunde uitgaat, anderen die meer literair of historisch georiënteerd zijn. Maar wij allen, hoe ook geaard, hebben iets of veel van onze gading gevonden in voordrachten en discussies. Wel heb ik de wens beluisterd dat bij de voorbereiding van een vijfde colloquium t.a.v. de vaststelling van onderwerpen door het bestuur een soort enquête wordt ingesteld naar de bij ons levende behoeften en daarbij aansluiting wordt gezocht.

Heel belangrijk is, dunkt mij, geweest de vergadering die gewijd was aan de documentatie. Op dit gebied, zo hebben wij gehoord, wordt thans grote activiteit ontplooid. De totstandkoming van de aangekondigde bibliografieën zal ons werk in het buitenland in niet geringe mate verlichten.

Minder optimistisch zijn de vooruitzichten wat betreft de voorziening in de behoefte aan Nederlandse literatuurgeschiedenissen en naar volledigheid strevende grammatica's. Onder de nederlandisten binnengaats heerst blijkbaar een typisch Nederlandse neiging tot perfectionisme die streeft naar het optimale en definitieve en wordt onvoldoende beseft dat wij ook als nederlandisten een volk onderweg zijn dat naast het allerbeste ook het betrekkelijk goede weet te waarderen, dit in ieder geval stelt boven het minder goede en fragmentarische. Op het gebied van de letterkundige geschiedenis zou het definitieve handboek de dood inluiden van het vak. Zelfs het zeer gewaardeerde handboek

[p. 69]

van Knuvelder is voor wijziging, ook in de grondconceptie, vatbaar en het zou toe te juichen zijn als naast dit werk ook andere samenvattingen op hoog niveau zouden verschijnen, maar misschien ga ik te ver in de richting van Utopia. Mijn bedoeling was alleen maar op een dringende behoefte te wijzen.

In onze werkvergaderingen is het ditmaal vrediger toegegaan dan ooit tevoren, wat bewijst dat in onze praktische behoeften aan subsidies, beurzen, boekenzendingen op redelijke wijze wordt voorzien. Zonder nu dit aspect van onze colloquia tot een aflopende zaak te willen verklaren, meen ik toch dat dit misschien in de toekomst een geringere ruimte op onze colloquia zal vragen.

De algemene indruk bestaat dat ons 4e Colloquium veel geboden, soms misschien wel teveel geboden heeft, zodat het welhaast onmogelijk was elke dag aan alle vergaderingen en manifestaties deel te nemen. Wij zijn in elk geval onder de indruk van de veelheid van het gebodene en zijn de Werkcommissie dan ook erkentelijk voor alle moeite die besteed is aan de samenstelling en verwezenlijking van dit programma. Wij danken in het bijzonder dr. Jalink voor het vele werk dat hij niet alleen dit jaar, maar negen jaar lang met de beide andere leden van de vroegere Werkcommissie heeft verricht om onze nederlandistiek extra muros een eigen identiteit te verlenen.

Wij weten dat hij vol belangstelling in ons midden blijft en nemen dan ook geen afscheid van hem. Wij wensen zijn opvolger, dr. J. de Rooij, een zelfde vruchtbare werkzaamheid toe en zien met belangstelling de initiatieven van het bestuur van onze vereniging tegemoet.

Tenslotte wil ik, namens alle deelnemers de vertegenwoordigers van de beide regeringen verzoeken onze grote erkentelijkheid over te brengen aan Hunne Excellenties van Onderwijs en Wetenschappen, Nationale Opvoeding en Nederlandse Cultuur voor de financiële en morele steun die het houden van dit Colloquium heeft mogelijk gemaakt.

Deze steun sterkt ons in het besef dat ons werk in het buitenland, althans door de regeringen, niet als een volkomen krankzinnige onderneming wordt gezien. Bijzondere dank zijn wij verder verschuldigd aan de Rijksuniversiteit te Gent voor de verleende gastvrijheid en de ons in zo ruime mate geboden faciliteiten.

Zo ben ik dan aan het einde gekomen van mijn poging tot samenvatting van ons Colloquium en ik hoop er enigszins in te zijn geslaagd niet alleen subjectieve indrukken weer te geven, maar ook iets van de vox populi, die wij natuurlijk niet meer behoeven gelijk te stellen met de vox Dei.

Gesterkt door de onderlinge contacten en verrijkt met allerhande

[p. 70]

informaties en stimulansen, keren wij terug naar onze posten elders, reeds uitziende naar een nieuwe ontmoeting op ons Vijfde Colloquium’.

Hierbij aansluitend las de heer Meter de resoluties voor, die hierna staan afgedrukt.

Wij maken de lezers graag attent op het artikel dat Uitleg, het weekblad van het Ministerie van O. en W., in zijn nummer van 21 oktober 1970 aan het Colloquium wijdt.