Neerlandia/Nederlands van Nu. Jaargang 114

[p. 30]

Spelling
Ludo Permentier
Mythe en waarheid rond het Groot Dictee

Het Groot Dictee der Nederlandse Taal wordt niet altijd gewonnen door Vlamingen, het zegt weinig of niets over taalvaardigheid en het zijn niet allemaal dwangneuroten die eraan deelnemen.

‘Pour parler sans ambiguïté, ce dîner à Sainte-Adresse, près du Havre, malgré les effluves embaumés de la mer, malgré les vins de très bons crus, les cuisseaux de veau et les cuissots de chevreuil prodigués par l'amphitryon, fut un vrai guêpier.’ Deze zin opent een mythisch dictee. Het zou aan het hof van de Franse keizer Napoleon III zijn gemaakt rond 1860 om de verveling van de hovelingen te verdrijven. De tekst, geschreven door de dichter Prosper Mérimée, telde 175 woorden. De keizer maakte vijfenzeventig fouten en toch werd de dichter niet onthoofd. Sindsdien hoeft geen enkele deelnemer aan een dicteewedstrijd zich nog te schamen voor zijn fouten.

Ook toen al was het niet de bedoeling na te gaan of de deelnemers fatsoenlijk konden schrijven, laat staan hun algemene taalvaardigheid op de proef te stellen. Het was een spelletje, net zoals het Groot Dictee der Nederlandse Taal vandaag een spelletje is. Het idee werd honderdvijfentwintig jaar later nieuw leven ingeblazen door Micheline Sommant, die een leerboek over de Franse spelling had geschreven en voor de perspresentatie het lumineuze idee had de journalisten aan een gruwelijk moeilijk dictee te onderwerpen in de hoop dat ze zouden schrikken en de noodzaak van haar boek zouden inzien en verkondigen.

Of dat ook gebeurd is, weet ik niet. Wel dat toen het plan is ontstaan om via de televisie ook een groter publiek de kans te geven zijn spelling te testen met een aartsmoeilijke tekst. Sommant zocht daarvoor een geschikte presentator en dacht aan Bernard Pivot. Die was beroemd om zijn legendarische boekenprogramma Apostrophes. De uitzending werd tot verbazing van velen een succes. Kijken naar schrijvende mensen, dat is pure antitelevisie. Maar de Fransen smulden ervan én schreven thuis mee, van 1985 tot 2005.

Intussen was het idee opgepikt door de francofiele Nederlandse nieuwslezer Philip Freriks. Hij stapte ermee naar televisieproducent Jef Rademakers, neerlandicus, maar vooral bekend van Klasgenoten en de Pin-up Club. Die was enthousiast. Ook de NOS en de Volkskrant zagen er brood in en het Nationaal Dictee was geboren. In 1990 waren het nog alleen Nederlanders die speelden. Het jaar daarna schoof via De

Philip Freriks leest het dictee voor.

Standaard een delegatie Vlamingen mee aan en veranderde de naam in Groot Dictee der Nederlandse Taal. Sindsdien heerst in Nederland het gevoel dat Vlaanderen het Dictee heeft gekaapt. Hoog tijd om enkele misverstanden recht te zetten.

Winnen de Vlamingen altijd?

Nee, maar ze scoren opmerkelijk beter. Tot 2009 hadden de Vlamingen 11 afleveringen gewonnen van de 19 waar ze in meespeelden, een keer zelfs met drie Vlamingen ex aequo. (Daarbij moeten we wijzen op het geval Marc de Smit, die het eerste Dictee had gewonnen als Nederlander, maar in 1996 in Gent woonde, meedeed met de ploeg van De Standaard, en won.) Maar omdat er dubbel zo veel Nederlanders meespelen als Vlamingen, betekent zelfs een gelijk aantal winnaars een duidelijk Vlaams overwicht.

Meer kunnen we leren uit het gemiddelde aantal fouten. Een voorbeeld: in 2009 schreven de lezers van De Standaard gemiddeld 23 fouten, de prominente Vlamingen 24, de lezers van de Volkskrant 26 en de prominente Nederlanders 40. Zelfs de Vlaamse ‘prominenten’, die niet worden geselecteerd wegens hun taalvermogen, scoren dus beter dan de Nederlandse lezers, die wel door een voorronde zijn gekomen. Dat is haast elk jaar het geval geweest.

[p. 31]

Is het dictee een strijd tussen Vlamingen en Nederlanders?

Zo lijkt het, als je de pers leest na de wedstrijd. Ook de sfeer bij de deelnemers straalt dat wel uit. Maar in wezen gaat het om een ‘strijd’ tussen een auteur, die een moeilijke en toch leuke tekst probeert te schrijven, en de deelnemers, die de tekst foutloos op papier willen zetten. Nog maar één deelnemer is daarin geslaagd, de Turnhoutse handelswetenschapper Guy De Kort in 2002.

Het eerste Groot Dictee vond plaats in 1990. Toevallig had het bestuur van de West-Vlaamse afdeling van de Vereniging Algemeen Nederlands (VAN) eveneens in 1990 het plan opgevat om naar het voorbeeld van Pivot een Nederlands dictee te organiseren. Die primeur ging evenwel verloren door het dictee van de Volkskrant op 15 december 1990. Om organisatorische redenen kon de eerste Spellingtest van de VAN pas op 9 november 1991 plaatsvinden, nl. in de aula van de Katholieke Universiteit Leuven Afdeling Kortrijk. De test bestond nl. uit een dictee en een aantal meerkeuzevragen. De prijsuitreiking vond plaats op 25 januari 1992 in Brugge, in de zaal De Gekroonde Laars van de Kredietbank, de sponsor van de wedstrijd. Er werden ook twee toespraken gehouden, nl. door dr. Frans Debrabandere, voorzitter, Waar moet het met onze spelling naartoe? en door Oscar de Wandel, algemeen secretaris van de Nederlandse Taalunie, Waar gaat het met onze spelling naartoe? Elke geslaagde deelnemer kreeg een certificaat en een mooie prijs. Na de tweede spellingtest in 1993 vond het bestuur dat het in het kader van de taalzorg van de vereniging niet goed was om aan spelling zo veel belang te hechten. In 1995 werd het daarom een Taaltest, waarmee een meer omvattende kennis van het Nederlands getest werd. De spellingvragen bleven een deel van de test, naast vragen over spraakkunst, woordbetekenis, uitspraak, etymologie. De Vijfde Grote Taaltest vond plaats in november 1999 en de prijsuitreiking op 29 januari 2000. (PD)

Zegt het dictee iets over de kwaliteit van ons taalonderwijs?

Nee, maar wel iets over de aandacht die op onze scholen gaat naar spelling. Dat kun je afleiden uit de aard van de fouten. Misspellingen tegen het przewalskipaard en de donquichotterie vind je in de kopij van Vlamingen én Nederlanders. Waar de Vlamingen beter in scoren, zijn de spellingkwesties waar regels voor bestaan: de dt-regels, de plaats van een trema, het gebruik van hoofdletters. Niet alleen op school is daar blijkbaar meer aandacht voor, ook in de bus die de Vlaamse finalisten naar Den Haag brengt. De regels worden daar, met het Groene Boekje en allerlei gidsen en handleidingen, tot in de uitzonderingen gestudeerd.

Zegt het dictee iets over ons spellingsysteem?

Weinig, omdat de finaletekst nauwelijks Nederlands proza genoemd kan worden. Enkele auteurs, zoals Jan Wolkers en

Philip Freriks en Bart Chabot, die in 2005 deelnam.

Gerrit Komrij, wisten met alledaagse woorden een moeilijke tekst te brouwen. Doorgaans geeft de finale aan de deelnemers het gevoel dat ze zich een weg moeten banen op een stoep met allemaal losse tegels.

Zijn de Vlamingen beter in taal dan Nederlanders?

Niet als taalvaardigheid betekent: op een spontane en toch overtuigende of aangename manier je taal gebruiken om te communiceren. Mijn indruk is dat Vlamingen het Standaardnederlands niet spontaan oprapen in hun gezin of op straat, maar het in het beste geval leren op school. Daar zijn leermeesters, regels, schoolboekjes en toetsen bij betrokken. Dat zou kunnen verklaren waarom Vlamingen beter zijn in aangeleerde aspecten van taal, zoals spelling, uitspraak en grammatica, terwijl Nederlanders gewoon beter uit hun woorden komen.

Mogen alleen de allerbeste spellers meedoen?

Nee, het zijn gewone mensen die in de finale zitten, al zijn het vooral de spellingfanatici die opvallen, eenvoudigweg omdat ze de wedstrijd winnen. De finalisten hebben een voorronde doorstaan (en sommigen hebben daar ongetwijfeld het Groene Boekje bij gebruikt) en worden verder zo geselecteerd dat zo veel mogelijk leeftijden, beroepen en woonplaatsen vertegenwoordigd zijn.

Is het Groot Dictee der Nederlandse Taal de allermoeilijkste spellingwedstrijd?

Nee. De dictees van het Davidsfonds, bijvoorbeeld, zijn moeilijker.