Neerlandia/Nederlands van Nu. Jaargang 114

[p. 32]

Tienertaal
Reinhild Vandekerckhove
Glocalisering in Vlaamse tienertaal

De popularisering van de term glocalisation wordt op naam geschreven van de Britse socioloog Roland Robertson. Dankzij een aantal studies van zijn hand vond deze versmelting van global(isation) and local(isation) sinds de jaren negentig ingang in de Angelsaksische wereld. Glocalisation, of, in vernederlandste vorm, glocalisering, verwijst naar de interactie van globaliserende en lokale processen bij allerlei economische, culturele en andere maatschappelijke fenomenen.

Ook voor taalkundigen is glocalisering een bruikbare term. De fascinerende wisselwerking van lokaal en mondiaal vinden we namelijk ook wereldwijd in het taalgebruik van jonge mensen. En dat is precies het onderwerp van deze bijdrage. Alleen blijven we wel dicht bij huis: we kijken naar het taalgebruik van Vlaamse jongeren en meer bepaald naar de geschreven chattaal van Vlaamse tieners. De bevindingen die we hieronder presenteren, zijn voornamelijk gebaseerd op een corpus van msn-gesprekken tussen West-Vlaamse tieners (ca. 237.800 woorden, inclusief nicknames). Die gesprekken vonden plaats in het voorjaar van 2008 en 2009. Het chatten waar we het in dit artikel over hebben, gebeurt schriftelijk. De tieners tikken binnen de geselecteerde chatroom berichtjes in die meteen op het scherm verschijnen van de andere chatters die op dat moment ingelogd zijn. Anders dan bij e-mailcorrespondentie zijn de deelnemers altijd gelijktijdig aanwezig en worden er constant korte berichten over en weer gestuurd, zoals in een ‘echt’ gesprek. Chatten is dus zoveel als ‘kletsen via het internet’. Bij de msn-gesprekken chatten de jongeren met goede bekenden die ze zelf selecteren.

Het meest zichtbare en directe symptoom van globalisering in het taalgebruik van de jongste generatie vormt ongetwijfeld de opvallende aanwezigheid van het Engels. Bij het Nederlands van jonge Vlaamse tieners hoort een stevig mondje Engels. In de geanalyseerde chatgesprekken duikt dat Engels op verschillende manieren op. Vaak gaat het om eenwoorduitingen of korte sterotiepe antwoorden. Enkele voorbeelden:

jes (yes) / why? / nice! / dunno (I don't know) / ofcorse (of course) / whoo (who) / no prob (no problem) / owkay (okay) / yeaah (yeah) / baaj (bye) / ssry girl (so sorry girl)

Cursief staan de woorden zoals we ze in de chatgesprekken van de jongeren aantroffen; tussen haakjes volgt de standaardweergave van de vormen. Uit de voorbeelden blijkt meteen dat de jongeren de Engelse ontleningen graag wat naar hun hand zetten. Aan gebrekkige kennis van het Engels hoeft dat niet te liggen: spellingsmanipulaties zijn een vast onderdeel van chattaal. Jongeren houden



ervan om creatief te zijn met taal en het chatmedium biedt ze de gedroomde kans om buiten de schoolcontext en wars van alle spellingsregels te experimenteren met schrijftaal. Door het Engels hier en daar ook wat te vernederlandsen, eigenen ze het zich meteen ook wat meer toe, wat een mooi voorbeeld van glocaliseren is. Afkortingen en samentrekkingen van het type ssry vormen eveneens een typisch chatfenomeen. Dat laatste voorbeeld brengt ons bij de vele typische Engelse acroniemen die wereldwijd door chatters gebruikt worden. Het gaat hier om vaste letterwoorden of letterreeksen die veelgebruikte formules weergeven. Ook hiervan enkele voorbeelden, met tussen haakjes de verklaring:

wb (welcome back) / omg (oh my god) / btw (by the way) / lysm (love you so much)

Vooral wb en omg treffen we vandaag frequent en bij vele tieners aan. Door het gebruik van die acroniemen vinden de chatters aansluiting bij de internationale chatcultuur, maar de vaste formules die de tieners via het chatten oppikken, vinden vaak ook hun weg in de spreektaal. Oh my god is een veel gehoorde verzuchting geworden bij Vlaamse tieners en zelfs de afkorting omg, soms uitgesproken als omg (niet als oo em gee), duikt op in hun mondelinge conversaties.

Tot slot vinden we ook heel wat Engelse leenwoorden die gewoon in de uitingen van de jongeren verwerkt zijn. Hieronder een reeks voorbeelden, met tussen haakjes de omzetting in Standaardnederlands. Het Engelse leenwoord is gecursiveerd.

-	oe wasj day al? (hoe was je dag al)
-	wie ni mooft, verliest! (wie niet beweegt, verliest / mooft < Eng. to move)
-	ma mag ik please na x (maar mag ik ajb na x)

[p. 33]

-	lekker boring (lekker saai)
-	u loverboy antw ni! :D (uw (je) vriendje antwoordt niet / met smiley op het einde)
-	Nu ben ik weer hapy! (nu ben ik weer gelukkig / met hapy i.p.v. happy)
-	ma ik draag die never (maar ik draag die nooit)
-	die foto is keicute (die foto is heel schattig)
-	kben home alone (ik ben alleen thuis)

Zoals uit de voorbeelden blijkt, gaat het meestal om korte inserties. De basistaal blijft altijd het Nederlands (of een dialect of regiolect). Niettemin is de impact van het Engels onmiskenbaar groot. Dat blijkt bijvoorbeeld uit het feit dat zowat alle woordsoorten vertegenwoordigd zijn bij de ontleningen. Dat niet alleen het chatmedium een extra trigger is voor het gebruik van het Engels, maar de hele Angelsaksische (muziek-, film)cultuur, blijkt uit het laatste voorbeeld: de Amerikaanse film Home Alone, waarvan er ondertussen meerdere edities op de markt zijn, is heel geliefd bij tieners.

Tot zover de globaliserende dimensie. Het bovenstaande zou de indruk kunnen wekken dat er geen ruimte meer is voor lokale dynamiek in een tijd waarin de wereld, onder meer door het internet, een dorp is geworden. Maar niets is minder waar. De volgende taaluiting van een West-Vlaamse chatter illustreert hoezeer lokaal en mondiaal verenigd kunnen zijn in de uitingen van de tieners:

bère cool jong (heel leuk kerel/meid)

Het woord cool kon net zo goed door een Amerikaanse, Britse, Duitse of Nederlandse tiener geproduceerd zijn. Het gebruik van jong in een context als deze is dan weer typisch Vlaams, terwijl het frequente gebruik van de versterker bère een relatief recent maar bijzonder populair jongerentaalfenomeen is dat alleen in West-Vlaanderen en naar verluidt ook in westelijk Oost-Vlaanderen voet aan de grond krijgt. Ik beschik over een aantal kleinere chatcorpora voor Oost-Vlaanderen, Antwerpen en Limburg en daar is het niet in te vinden. Navraag bij Antwerpse jongeren leert ook dat het door hen absoluut niet gebruikt wordt. Het versterkende prefix bere- is natuurlijk geen nieuw gegeven (cf. het Algemeen Nederlandse beregoed), maar het veralgemeende en heel frequente gebruik ervan door een bepaalde groep jongeren is dat wel. Pakweg vijftien jaar geleden was het weinig gebruikelijk in West-Vlaanderen en nu haalt het de hoogste frequentiescore bij de versterkende prefixen. West-Vlaamse jongeren produceren de vocaal in bère zoals de vocaal van flair. Dat verklaart ook het accent in het voorbeeld, maar vele chatters laten dat accent achterwege. Verder valt het op dat ze het prefix bij alle mogelijke adjectieven en bijwoorden gebruiken. Hieronder nog een reeks voorbeelden uit het chatcorpus:

bere irritant / bere gevaarlijk / bère belachelijk / bèreveel / bère ontroerend / bere spannend / bere grappig / bère sjiek / bere erg / bere zalig / bere lang

En zoals wel vaker het geval is met versterkende prefixen in jongerentaal, wordt de versterker zo langzamerhand ook ‘in isolement’ gebruikt, dus niet in combinatie met een adjectief of bijwoord. Ook hiervan een voorbeeld:

Haha zo bere (haha zo leuk)

Dat laatste gebruik van bère is echt een recente West-Vlaamse (en vermoedelijk in mindere mate Oost-Vlaamse) taalvernieuwing. De populariteit van bère en de verschuivingen in het gebruik ervan tonen dat lokale taalontwikkelingen met een beperkte regionale reikwijdte zich ook aan het begin van de 21e eeuw kunnen doorzetten.

Wie jongerentaal bestudeert, heeft aan dit soort versterkers of bekrachtigers overigens een aardige kluif. Daar wees ook Liesbeth Gijsel op in haar bijdrage voor Nederlands van Nu van november 2000. Gijsel maakt een onderscheid tussen graadaanduidende bijwoorden en versterkende prefixen. Allebei zijn ze in de chatcorpora bijzonder goed vertegenwoordigd. Tieners vinden iets namelijk niet gewoon leuk, vervelend of erg, maar wel keileuk, supervervelend of echt erg. In het West-Vlaamse corpus anno 2008-2009 troffen we 329 versterkers aan, waaronder 228 graadaanduidende bijwoorden en 101 versterkende prefixen. De frequentieverhoudingen voor de eerste groep:

zo: 55,26% (bv. kwas zo blij), echt (ook: egt): 24,12% (bv. das echt saai), heel: 17,11% (bv. heel grappig), zeer: 2,63% (bv. zeer druk), vree/wreed: 0,88% (bv. twas vree geestig)

Voor de versterkende prefixen krijgen we het volgende lijstje:

bère/bere: 43,56% (bv. tis ne bère sjieke foto), super: 36,63% (bv. kzie je supergraag), kei: 12,87% (bv. kben keimoe), mega: 6,93% (bv. dinsdag namiddag was x mega depri!)

Super is een blijver: zoals ook uit Gijsels onderzoek blijkt, doet hij het allang goed in de Nederlandse jongerentaal. Oudere West-Vlaamse versterkers als vree en zeker stijf hebben afgedaan. De aanwezigheid van kei in het West-Vlaamse corpus is interessant: kei komt namelijk uit het centrale Brabants-Antwerpse gebied, maar blijkbaar heeft het ook zijn weg gevonden in West-Vlaanderen, wat erop wijst dat er zich binnen de Vlaamse jongerentaal ook een interregionale dynamiek aftekent.

Het taalgebruik van de jongste generatie is een perfecte illustratie van de dualiteit die in het begrip glocalisering besloten ligt. De (West-)Vlaamse tieners maken gretig gebruik van taalelementen waarmee ze aansluiting vinden bij de internationale jongeren- en chatcultuur en eigenen zich die zaken toe. Tegelijkertijd cultiveren ze door regionaal taalgebruik hun lokale identiteit.