Neerlandia/Nederlands van Nu. Jaargang 114

[p. 20]

Taal- en letterkunde
Ludo Beheydt
Wij willen Willem weer!

‘Wij willen Willem weer, in het hart van de disciplines’, zo besloot Wim Vandenbussche (VUB) het bijzonder geslaagde colloquium over Taal, cultuurbeleid en natievorming onder Willem I, dat op 21 januari jl. plaatsvond in de Koninklijke Vlaamse Academie voor Wetenschappen en Kunsten in Brussel, toevallig het paleis dat koning Willem I voor zijn zoon Frederik in Brussel had laten bouwen. Het colloquium was georganiseerd door de Werkgroep Verenigd Koninkrijk der Nederlanden, die wetenschappers uit Noord en Zuid uit verschillende disciplines bij elkaar brengt. Die werkgroep werd in mei 2009 in Antwerpen opgericht en streeft naar een interdisciplinaire uitwisseling van kennis over de Lage Landen in de periode 1815-1830. Thema's waarop de werkgroep zich wil gaan richten, zijn het taal- en cultuurbeleid, natievorming en nationalisme, onderwijs- en godsdienstpolitiek, en de relaties tussen de noordelijke en de zuidelijke delen van het nieuwe koninkrijk. De verschillende vakgroepen van de Vrije Universiteit Brussel, de Universiteit van Luik en de Universiteit van Amsterdam, die het nieuwe werkverband ondersteunen, hebben alvast een schitterende eerste aanzet gegeven tot die interdisciplinaire samenwerking met een heel gediversifieerd eerste colloquium, dat druk werd bijgewoond door deelnemers uit zowat alle universiteiten uit België en Nederland.

Na een welkomstwoord door Piet Couttenier van de Universiteit van Antwerpen, die het belang van deze multidisciplinaire ontmoeting onderstreepte, kregen de deelnemers drie sessies met telkens een openingslezing, die een algemeen kader bood, en enkele aparte bijdragen uit het domein.

Sessie geschiedenis

De eerste sessie, over geschiedenis, werd ingeleid door een boeiende synthese van de historiografie van het taal- en cultuurbeleid en de natievorming onder Willem I door Els Witte. De toehoorders kwamen onder de indruk van het heldere, kritische en exhaustief gedocumenteerde overzicht van het bestaande onderzoek. Witte faseerde dat onderzoek in drie periodes: de periode vóór 1970 met narratieve geschiedschrijving in dienst van de natie, de periode '70-'95 die de natievorming onder Willem ontrafelt in de trant van l'histoire nouvelle en, ten slotte, vanaf de jaren 90, de cultural en de linguistic turn in de historiografie. Na de synthese volgde eerst een lezing van Matthijs Lok over herinneren en vergeten in het Verenigd Koninkrijk, waarbij vooral het vergeten in beeld kwam. Naar het woord van Ernest Renan dat ‘l'oubli’ een ‘facteur essentiel de la formation d'une nation’ is, bekeek Lok wat de nieuwe natie wenste te vergeten uit haar verleden. Aansluitend volgde nog

Willem I, koning der Nederlanden (1772-1843) door Joseph Paelinck, 1819, olie op doek, 227 × 155,5 cm, Rijksmuseum Amsterdam

een lezing over leesgezelschappen van A. Lubbers en een lezing door W. Alt over het beeld van Willem I in Luxemburg.

Sessie taalkunde

De sessie taalkunde werd ingeleid met een lezing van Guy Janssens van de Universiteit van Luik, die de uitspraakcolleges onder de loep nam van Johannes Kinker aan de Universiteit van Luik. Interessant daarbij was dat, op grond van een bewaard gebleven collegecahier, een reconstructie kon worden uitgevoerd van de inzichten en bronnen van Kinker. De uitspraak van het Nederlands voor Franstaligen werd door Kinker wel heel origineel aangepakt, zoals blijkt uit een van zijn ‘fonetische transcripties’: Wâr qu'en mèn de stat die de hôfstat is van de stât hèt macqueleicste nâdere (Waar kan men de stad die de hoofdstad is van de stad het makkelijkste naderen?). Na die inleiding, die de thema's onderwijs en taalkunde verenigde, volgde nog zo'n lezing van Joop Van der Horst over de aanpak van het eerste zinsdeel in de didactische grammatica van U.G. Laut. In de derde lezing gingen Rik Vosters en Gijsbert Rutten na in hoeverre het idee dat het Nederlands onder Willem I in Vlaanderen nog slechts een dialectisch-gallicistisch amalgaam was, een mythe is. Dat deden ze door

[p. 21]

een klein leerboekje van de Hollandsche tael voor Zuid-Nederlanders die ‘geerne die tael leeren’ van J.B. Cannaert te leggen naast een ruim corpus Zuid-Nederlands materiaal uit die tijd.

Sessie letterkunde

De laatste sessie werd geopend door Marita Mathijsen, die in de letterkunde onder Willem I bekeek hoe het historiebesef in Noord en Zuid leefde. Haar visie was duidelijk: het ging om ‘twee verledens die niet door één deur kunnen’. De poging van de koning om via steun aan de literatuur een natiebesef aan te kweken was geen echt succes en de ‘verzoeningsmetaforen’ leidden niet meteen tot een gezamenlijk natiegevoel. Daarvoor waren de kloven te diep, zowel intern (protestants-katholiek) als tussen Noord en Zuid. Het beeld van die kloof werd versterkt in de lezing van J. Weijermans die uit de analyse van de Belgische Muzen-Almanak (1826-1830) naar voren liet komen dat het Zuiden zijn eigenheid niet wilde prijsgeven en dat zelfs een hollandofiel als J.F. Willems de ‘Brabantse klank’ verdedigde tegen de galmende poëzie van Helmers. Niet dat er geen pogingen gedaan werden om de Nederlandse norm te zetten. Integendeel, uit de laatste lezing, van Kris Steyaert, over de Vaderlandse letteroefeningen in Luik onder de al genoemde Kinker, bleek dat uitsluitend de Nederlandse literatuur haar plaats kreeg in de colleges van Kinker.

Zoals uit dit verslag blijkt, bood het colloquium een brede interdisciplinaire blik op de Hollandse periode en de discussies illustreerden dat er waardevolle kruisbestuiving kan plaatsvinden tijdens dergelijke academische ontmoetingen. De geïnteresseerde deelnemers zijn op hun wenken bediend en zien zeker uit naar de handelingen van dit colloquium, die hopelijk aanzet zullen zijn tot voortgaande discussie binnen de werkgroep. Wie meer wil weten over de werkgroep, kan terecht op de webstek van de Werkgroep VKN: www.werkgroepvkn.eu.