Neerlandia/Nederlands van Nu. Jaargang 114

[p. 18]

Nederlands in de wereld
Fred de Haas
Nederlands in het Antilliaanse onderwijs

In tegenstelling tot het gunstige lot dat de Nederlandse taal was beschoren binnen het Surinaamse onderwijs, is het lot van het Nederlands als onderwijstaal in het Antilliaanse onderwijs desastreus te noemen. Dit artikel gaat kort in op de oorzaken die ten grondslag liggen aan de moeilijkheden die gepaard gaan met het zoeken naar een onderwijstaal in de voormalige koloniën van Nederland: Suriname en de Nederlandse Antillen.

Suriname na het Statuut (1954)

Na de invoering van het Statuut kon het Surinaamse onderwijs op de krachtige steun rekenen van figuren als de schrijver Albert Helman en de latere presidenten Ferrier en Venetiaan, die het gebruik van het Standaardnederlands als onderwijstaal krachtig en met succes - tot op heden - hebben bevorderd. Nederlands werd door hen gezien als de unificerende taal in een land waar vele talen werden gesproken: Indiaanse talen, Nederlands, Sranan, Sarnami-Hindustani en Chinees.

Gezien de Surinaamse verbondenheid met Nederland en het Nederlands is het des te betreurenswaardiger dat Nederland na de Surinaamse onafhankelijkheid de kinderen van dat land jarenlang de rug heeft toegekeerd.

De Antillen

De situatie op de Antillen is niet te vergelijken met die in Suriname. Op de Antillen wordt door tachtig procent van de inwoners thuis maar één taal gesproken: het Papiamentu, een mooie Romaans-Creoolse taal, die in niets op het Nederlands lijkt en slechts wordt gesproken door een kwart miljoen mensen. Reden waarom het Nederlands, de taal van de oud-kolonisator, nog tientallen jaren de enige officiële taal zou blijven.

Nederland had op de Antillen in 1954 een failliete boedel achtergelaten: er was geen leerplan Nederlands en geen adequaat lesmateriaal voor het onderwijs in het Nederlands voor Papiamentstaligen, geen woordenboek Papiaments-Nederlands, geen uitgebreide grammatica en zelfs geen uniforme spelling voor het Papiamentu. Dat dat zijn terugslag zou gaan hebben op de politiek en het onderwijs, was haast voorspelbaar.

Bewustwording van de waarde van eigen taal en cultuur

Langzamerhand begonnen de jonge Antillianen zich bewust te worden van hun verleden en van de gevolgen die de vroegere kolonisatie op hun psyche had veroorzaakt: schaamte voor hun eigen cultuur, schaamte voor hun taal (het was tot begin jaren zestig zelfs ‘verboden’ om Papiamentu te spreken op school en op de speelplaats) en faalangst om zich uit te drukken in die voor hen vreemde en moeilijke taal die ze moesten leren, wilden ze van het eiland af komen en verder kunnen studeren.

In de politiek gingen er stemmen op om van het Papiamentu, aanvankelijk slechts in de eerste leerjaren, de onderwijstaal te maken. Er was alles voor te zeggen dat de Nederlandse ‘onderdompelingsmethode’ werd verlaten en dat de Antilliaanse kinderen in hun moedertaal zouden worden opgevangen en pas langzamerhand zouden wennen aan het Nederlands als onderwijstaal. Die verschuiving in focus gaf de overheid automatisch de verplichting te zorgen voor de nodige infrastructuur (leermiddelen, goed opgeleide leraren enz.).

De run op de Nederlandstalige scholen

Maar wat gebeurde er? In 2002 moest het Nederlands als instructietaal wijken voor het Papiamentu, eerst voor kinderen van vier tot acht jaar en vervolgens, bij nader ‘inzien’ ook voor kinderen van acht tot twaalf jaar. Slechts vier scholen op Curaçao konden het Nederlands handhaven als taal van instructie. Het tweetalige onderwijs werd daardoor afdoende geblokkeerd.

Het ANV zal met ingang van dit schooljaar een oude gewoonte in ere herstellen en Neerlandiacertificaten gaan uitreiken aan leerlingen die het hoogste cijfer van hun school hebben behaald voor hun HAVO- of VWO-examen Nederlands.

[p. 19]

Die onverantwoordelijke, door politieke motieven ingegeven beslissing had tot gevolg dat er een wanhopige en voor veel ouders vergeefse run op de Nederlandstalige scholen plaatsvond. De Volkskrant kon dan ook op 23 juli 2007 meedelen dat 813 van de 1185 basisschoolleerlingen die naar het Nederlandstalig onderwijs wilden, werden afgewezen wegens plaatsgebrek en hun toevlucht moesten zoeken bij scholen waar in het Papiamentu werd lesgegeven.

Met de rug tegen de muur

Die situatie is sindsdien alleen maar erger geworden, zó erg dat de schoolbesturen ondertussen met hun rug tegen de muur stonden: de Antilliaanse overheid die verantwoordelijk was voor de verwerkelijking van de boven geschetste ‘onderwijsvisie’ had nagelaten te zorgen voor voldoende leermiddelen. Ook was er niet gezorgd voor leraren die - conditio sine qua non - het Papiamentu en het Nederlands voldoende beheersten.

Noodgedwongen nam toen het R.K. Centraal Schoolbestuur op Curaçao de beslissing om in het schooljaar 2008-2009 op zijn 29 basisscholen van groep 3 (de ‘oude’ eerste klas) op een gedoseerde en tweetalige wijze opnieuw het Nederlands als taal van instructie in te voeren.

Nederland moet nu zijn verantwoordelijkheid nemen

De wal heeft het schip gekeerd. De Antilliaanse minister van onderwijs, Omayra Leeflang, waste haar handen in onschuld en zei dat niet het land maar het eilandgebied verantwoordelijk was voor de leermiddelen...

Minister Leeflang (Wereldomroep 24-04-2008): ‘We hebben bij het nemen van beslissingen politiek-didactische doelstellingen verward met onderwijs-didactische.’

Lust u nog peultjes? Heeft dan niemand van de verantwoordelijke bewindspersonen in de gaten gehad wat er aan het gebeuren was? En hebben de leden van de frequente Nederlandse delegaties (waarvan geen enkele witte autochtone Nederlander Papiamentu spreekt) zitten slapen?

Nederland, het is mooi om uw ambtenaren te laten werken aan de herstructurering van het Koninkrijk, maar het is nóg mooier om uw - door het verleden bepaalde - verantwoordelijkheid te nemen voor de Antilliaanse kinderen en ervoor te zorgen, samen met een schromelijk tekortschietende - maar autonome! - Antilliaanse overheid dat deze kinderen goed opgeleide leerkrachten, goede leermiddelen en taalkundig houvast krijgen.