Neerlandia/Nederlands van Nu. Jaargang 112

[p. 35]

Nederlands van Nu
Jaargang 56 - november 2008

Wnt.inl.nl
Een oud woordenboek in een nieuw jasje
Tanneke Schoonheim Instituut voor Nederlandse Lexicologie

Het Woordenboek der Nederlandsche Taal (WNT) kan beschouwd worden als een monument voor de Nederlandse taal. De eerste aflevering verscheen in 1864 en het duurde maar liefst tot 2001 voordat het laatste woord in het aanvullingendeel geschreven was. In de tussenliggende periode werden drieënveertig banden gemaakt, met zo'n driehonderdvijftigduizend trefwoorden en ongeveer anderhalf miljoen citaten.

Het is echter een monument dat niet zo gemakkelijk hanteerbaar is en dat inmiddels misschien ook wel is ingehaald door de tijd. Wie wil er nog zo'n enorme rij woordenboekbanden in zijn kast? Het WNT bevat weliswaar een schat aan taal- en woordinformatie, maar vindt die maar eens in al die banden. De cd-rom maakte het zoeken in het WNT al eenvoudiger, maar kent ook zijn beperkingen. Nu het WNT sinds januari 2007 gratis online raadpleegbaar is (http://wnt.inl.nl), is het vinden van informatie in dit woordenboek wel heel gemakkelijk geworden. Het oude woordenboek heeft een nieuw jasje gekregen en hoort er weer helemaal bij.

Het grafische WNT

In het grafische WNT kun je alleen op trefwoord zoeken. Als een woord echter niet op zijn alfabetische plaats staat, betekent dat niet dat het er ook niet in staat. De spelling van het WNT is namelijk de negentiende-eeuwse van De Vries en Te Winkel. Fenomeen staat dus bij de P, gespeld als phaenomeen. En misschien staat het wel niet in het hoofdwerk maar wel in de Aanvullingen uit 2001 of, voor de A-woorden, in het Supplement op die letter uit 1956, of in allebei. Afnijpen wordt bijvoorbeeld zowel in het hoofdwerk als in het Supplement en de Aanvullingen behandeld en bijl komt zowel in het hoofdwerk als in de Aanvullingen voor.

Het WNT op cd-rom

In 2003 werd het complete WNT op cd-rom uitgebracht, waarmee de zoekmogelijkheden flink werden uitgebreid. Op de cd-rom kan gezocht worden op hele trefwoorden en op delen daarvan. In de alfabetische trefwoordenlijst is het materiaal uit het Supplement en de Aanvullingen opgenomen tussen de trefwoorden uit het hoofdwerk. Wel worden de trefwoorden nog steeds gespeld volgens de spelling van De Vries en Te Winkel, wat het zoeken, zeker retrograde, nog steeds compliceert. Behalve op trefwoord kan er op de cd-rom ook in het hele woordenboekartikel of een specifiek deel daarvan gezocht worden. Voor dat laatste zijn de woordenboekartikelen opgesplitst

[p. 36]

in een kopsectie met onder meer informatie over woordsoort, geografische spreiding, morfologie en etymologie, een betekenissectie met definities en citaten, en een opnoemersectie met afleidingen en samenstellingen die gevormd zijn met het hoofdtrefwoord, de zogenaamde subtrefwoorden. Helaas is bij een groot deel van de subtrefwoorden de (in elk woord van de opsomming terugkerende) kern van de afleiding of samenstelling vervangen door een liggend streepje en zijn die niet te vinden met de zoekmogelijkheden van de cd-rom.

Het WNT op internet

Sinds januari 2007 staat het WNT op het internet (wnt.inl.nl). Het maakt deel uit van het INL-project Historische woordenboeken van het Nederlands online en heeft inmiddels online gezelschap gekregen van het Vroegmiddelnederlands Woordenboek (VMNW). Over niet al te lange tijd zullen ook het Oudnederlands Woordenboek (ONW) en het Middelnederlandsch Woordenboek (MNW) volgen en kan er gezocht worden in woordenboekartikelen die bij elkaar een periode van zo'n 1500 jaar omvatten. Ten opzichte van de cd-rom is het aantal zoekmogelijkheden opnieuw flink toegenomen. Zo zoek je in het WNT op internet tegelijkertijd in de hoofd- en in de subtrefwoorden. Bovendien zijn die trefwoorden niet alleen in de originele spelling van De Vries en Te Winkel opvraagbaar, maar ook in de spelling volgens het laatste Groene Boekje. Dat zorgt ervoor dat woorden als fenomeen (originele WNT-spelling phaenomeen) en estheet (originele WNT-spelling aestheet) gemakkelijk gevonden kunnen worden.

Het moderne trefwoord is ook een belangrijk instrument in de combinatie van het WNT met de andere historische onlinewoordenboeken van het Nederlands. Dankzij het moderne lemma zijn alle corresponderende woordenboek-artikelen uit de verschillende periodes van het Nederlands onderling verbonden en komen onder het moderne Nederlandse trefwoord aan de woordenboekartikelen aan uit het WNT, aen uit het MNW, ane uit het VMNW en an(a) uit het ONW samen. Wie een zoekvraag aan het WNT stelt, krijgt een overzicht van trefwoorden die aan het gevraagde voldoen, op het scherm gepresenteerd. Die trefwoorden kunnen vervolgens in afzonderlijke schermen worden opgevraagd en naast elkaar bekeken worden, waarbij er binnen het woordenboekartikel meteen wordt gesprongen naar de plaats waar de (in de tekst ook duidelijk gemarkeerde) zoekterm voor het eerst wordt aangetroffen.

De informatie uit de Aanvullingen en het Supplement is voor het WNT online direct gekoppeld aan de woordenboekartikelen in het hoofdwerk en die wordt als één geheel aan de gebruikers getoond. Ook zijn de structuurcoderingen van de cd-rom verder verfijnd, waardoor de soms zeer complexe betekenisstructuur van een woordenboekartikel



per betekenislaag getoond kan worden. Daarbij kunnen de woordbetekenissen zowel met als zonder citaten worden bekeken, wat de overzichtelijkheid van de woordenboekartikelen ook aanzienlijk vergroot. De gebruiker bepaalt dus zelf per keer hoeveel informatie hij zichtbaar wil hebben.

Om de opzoekbaarheid van de opnoemers te vergroten, zijn de samenstellingen en afleidingen die in het boek en op de cd-rom nog onvolledig weergegeven worden, aangevuld, zijn vele bronvermeldingen geüniformeerd en gedateerd, is een geüniformeerde woordsoortaanduiding toegevoegd, zijn vaste verbindingen en collocaties gemarkeerd en zijn er vanuit de verwijzingen in het woordenboek directe koppelingen gemaakt naar de betreffende woordenboekartikelen.

Een team van vrijwilligers werkt daarnaast aan een project koppeling externe informatie. Het doel hiervan is de bruikbaarheid van het WNT te vergroten door het toevoegen van informatie uit andere bronnen zonder de identiteit van het WNT geweld aan te doen. Het gaat hierbij om etymologische informatie uit het Etymologisch Woordenboek van het Nederlands (EWN) en het Etimologie-woordeboek van Afrikaans (EWA), het toevoegen van dialectinformatie aan de hand van de kaarten uit de Taalatlas van Noord- en Zuid-Nederland van Kloeke en de databank Plantennamen in de Nederlandse Dialecten (PLAND) en het toevoegen van verhelderende afbeeldingen bij diverse woordenboekartikelen. De toegevoegde informatie is direct vanuit het woordenboekartikel bereikbaar via een eenvoudig koppelingenvenster.

Tot besluit

Het WNT kent een bewerkingsgeschiedenis van ruim honderdvijftig jaar en er is door vele generaties medewerkers met hart en ziel aan gewerkt. Het documenteert een belangrijke periode uit onze taalgeschiedenis en bevat een schat aan informatie over woorden van vroeger en nu. Er is door de jaren heen veel tijd en geld besteed aan de totstandkoming van het WNT en het is alleen daarom al goed dat het WNT op internet meer mensen bereikt dan ooit tevoren in de geschiedenis van dit woordenboek gebeurd is.