Neerlandia/Nederlands van Nu. Jaargang 112

[p. 24]

ANV-nieuws

Ludo Beheydt na acht jaar ‘De Nederlanden in de wereld’

De taak van de leerstoel ‘De Nederlanden in de wereld’, die acht jaar geleden bij de afdeling ‘Nederlandkunde’ van de Leidse Universiteit is ondergebracht, is nog steeds: studenten vertrouwd maken met de culturele identiteit van de Nederlanden. Rond dat begrip ‘culturele identiteit’ is ook in de maatschappelijke discussie heel wat te doen en in de Europese context is het zelfs een heet hangijzer geworden. Die discussie wordt zoals bekend gevoed door tegenstrijdige gevoelens van behoefte aan geborgenheid, vrees voor verlies aan eigenheid en afschuw van verabsolutering en nationalisme. Het is dan ook niet verwonderlijk dat er nogal wat belangstelling bestaat voor de werkcolleges die in het kader van deze leerstoelopdracht worden georganiseerd.

De studenten van het eerste collegeuur

Professor Ludo Beheydt, die als bijzonder hoogleraar voor deze opdracht verantwoordelijk is, houdt elk academiejaar twee werkcolleges die toegankelijk zijn voor masterstudenten Nederlandkunde, maar die ook gevolgd kunnen worden door studenten kunstgeschiedenis of studenten Nederlands. In het eerste semester kunnen studenten zich inschrijven voor het vak ‘Kunst en culturele identiteit’ en in het tweede semester voor het vak ‘Taal en culturele identiteit’. Die twee vakken kunnen eigenlijk als twee complementaire vakken worden beschouwd, als men zowel kunst als taal als een uitdrukking van culturele identiteit ziet. Beide zijn immers expressievormen van de cultuur waarin ze voorkomen.

Het werkcollege over ‘Kunst en culturele identiteit’ handelt over de zoektocht naar de culturele eigenheid van de Vlaamse en de Nederlandse schilderkunst. Daarbij gaat het niet zozeer om de esthetische of de iconografische aspecten van de kunst, als wel om de culturele betekenis ervan. Met het cultuuranalysemodel van Hofstede als uitgangspunt en in aansluiting op het boek van Beheydt Eén en toch apart. Kunst en cultuur van de Nederlanden wordt ingegaan op de expliciete en de impliciete expressievormen van de culturele identiteit. De analyse richt zich evenzeer op de iconografie (wat is er te zien) als op de stilistiek (hoe wordt het gepresenteerd) en dit door de eeuwen heen: van de Vlaamse Primitieven tot Cobra.

De masterstudenten kunnen vanuit een vergelijkend perspectief de culturele identiteit van een aspect van hun eigen cultuur presenteren. Dat is altijd een bijzonder verhelderende ervaring, getuige presentaties als die over ‘De zeventiende-eeuwse landschapskunst in de Nederlanden en de landschappen in de oude Chinese prentkunst’, ‘De culturele identiteit in de punkbeweging in Engeland’, ‘Ideologisch gebruik en misbruik van Rembrandt’, ‘Historieschilderkunst en de Poolse identiteit’. De vergelijkende aanpak leidt er meestal toe dat studenten zich sterker bewust worden van de culturele identiteit van elke kunst en, meer specifiek, oog krijgen voor de expressie van de identiteit in de kunst der Nederlanden.

Een veertiental studenten heeft dit jaar het tentamen ‘Kunst en culturele identiteit’ met succes afgelegd. De tevredenheidsgraad over dit vak is hoog, zo bleek uit een anonieme cursusevaluatie.

Het tweede werkcollege gaat over de verhouding taal en culturele identiteit. Hierin wordt niet zozeer een taalkundige benadering van het Nederlands gegeven, als wel een sociolinguïstische benadering van de taal als een symbolische uitdrukkingsvorm van de culturele identiteit. Ook hier weer is de insteek historisch, gericht op de rol van de taal in de identiteitsvorming en -expressie in de zestiende en de zeventiende eeuw in Nederland, en in de negentiende en de twintigste eeuw in Vlaanderen. Gekeken wordt naar de rol van de ‘standaardtaal’ voor culturele identiteit, op verschijnselen als ‘purisme’, ‘particularisme’ en ‘identiteitsafgrenzing via taal’. Naast lezing van literatuur horen in dit werkcollege een presentatie en het schrijven van een nota, waarin de problematiek met hun eigen (of een andere) taal wordt vergeleken. Zo hebben we presentaties gekregen over ‘ideologische aspecten in het standaardisatieproces in Indonesië’, ‘De evolutie van het Nederlands en het Afrikaans in Zuid-Afrika’, ‘De rol van de islam in de taalpolitiek in Iran’, ‘De taalpolitiek in Silezië’, etc. Telkens komt daarbij de verhouding taal/culturele identiteit aan de orde en wordt geanalyseerd hoe taal gebruikt wordt als een ‘kernwaarde’ van de identiteit. Een vergelijking van de evolutie van het Nederlands in varianten als ‘Verkavelingsvlaams’ en ‘Poldernederlands’ krijgt vanuit dit identiteitsperspectief een heel andere betekenis. Ook de problematiek van de ‘standaardtaal’ krijgt vanuit zo'n benadering een rijkere interpretatie.

[p. 25]

Ook voor dit college heeft een twaalftal studenten het tentamen gehaald en ook voor dit college was de tevredenheidsgraad erg hoog.

Behalve de colleges is er in het kader van de leerstoel ook nog de scriptiebegeleiding. Dit jaar kende de vakgroep Nederlandkunde twee afstudeerscripties onder promotorschap van professor Beheydt. De eerste was van een Tsjechische studente Eva Polakovicova, die in haar studie over Alfons Mucha en het Slavische epos heeft nagegaan hoe bij Mucha kunst als expressie van nationale en culturele identiteit fungeerde en, in vergelijking met de kunst der Nederlanden, welke nationale functies aan dat epos kunnen worden toegeschreven. Een andere Tsjechische studente, Eva Prochazkova, heeft via diepte-interviews met Nederlandse ondernemers in Praag onderzocht welke rol ‘culturele identiteit’ speelt in de verhouding werkgeverwerknemer voor Nederlandse werkgevers die zich op de Tsjechische markt wagen. In de reeks scripties die ondertussen in het kader van de leerstoel afgewerkt zijn, zijn deze twee titels exemplarisch voor de mogelijkheden die de leerstoel biedt.

Professor Beheydt is vanwege zijn bijdrage aan de Europese cultuur Europees eresenator geworden. Hij heeft zich ook gemengd in het publieke debat met o.m. Een

Faculteit der Letteren, Universiteit Leiden

Ludo Beheydt bij zijn eerste college van het academisch jaar 2008-2009

bijdrage in De Standaard over het belang van een standaardtaal en een publieke discussielezing over ‘Nederlandse en Vlaamse identiteit in de kunst’ met G. Schwarz in Delft. En voorts heeft hij ook dit jaar weer een aantal lezingen gehouden in binnen- en buitenland over de culturele identiteit van de kunst der Nederlanden, over het modernisme bij Ensor en Van Gogh en over het Nederlands als standaardtaal.

Alles bij elkaar kunnen we stellen dat deze leerstoel ook in deze tijd een maatschappelijke rol vervult. Het belang ervan wordt ook door de universiteit ingezien. Professor Beheydt zou normaal dit jaar zijn bijzonder hoogleraarschap beëindigen, maar de rector van de Université catholique de Louvain, waar professor Beheydt voltijds gewoon hoogleraar is voor ‘linguistique et civilisation néerlandaise’, en de rector van de Universiteit Leiden hebben na gezamenlijk overleg gevraagd of professor Beheydt alsnog twee jaar het bijzonder hoogleraarschap in Leiden wil continueren. Daarmee bevestigt de universiteit van Louvain-la-Neuve de waarde van de internationale uitstraling en erkent de Leidse universiteit het belang van een leerstoel die betrekking heeft op de culturele identiteit van de Nederlanden.