Neerlandia/Nederlands van Nu. Jaargang 112

[Kroniek-kort (vervolg)]

Taal- en cultuurnieuws
door Marc Cels

Watou even weer in de koelkast

De poëziezomer van het West-Vlaamse dorpje, dat tegen Frans-Vlaanderen aanschuurt, eindigde op 7 september. Deze jaarlijkse gebeurtenis krijgt steeds meer een internationale weerklank. In een interview plaatste de initiator, Gwij Mandelinck, de achtentwintigste zomer van de twee kunstdisciplines, die elkaar in huis en in de akkers rondom Watou versterken, in een programmatisch kader. ‘Ik heb het gevoel dat wij hier op het snijpunt zitten van twee belangrijke cultuurlagen, de Romaanse en de Germaanse. Ik geloof dat we hier een soort kleine bufferzone hebben uitgebouwd van het Nederlands tegenover die wereldtalen, het Engels, het Frans ook, en dat wij op die manier een ode brengen aan het Nederlands, dat Nederlands hier versterken, een nieuw elan geven, dat wij het gevoel hebben en geven dat Nederlands nog een belangrijke rol in Europa kan spelen in deze globaliserende tijd.’

Prettig is het toenemende aantal Nederlandse wandelaars-liefhebbers, nu reeds ongeveer de helft van het publiek. In deze landelijke omgeving, die aarzelt tussen stilstand en beweging, waarin de natuur, licht en schaduw, de spiegels, de visuele kunsten en het gedichte woord naar het leven en naar de dood verwijzen, werd de bezoeker dit jaar nog meer dan vorig jaar door dit wondere samengaan bekoord en ontroerd. Tot die ontroering heeft ongetwijfeld ook de zichtbare aanwezigheid van de pas overleden Hugo Claus bijgedragen. Op schermen zag en hoorde men de oude dichter heel authentiek voordragen uit eigen werk:

Ei op sterven na ontdekken de dichters plots
De bedarende mirakels van goden, aforismen,
Aspirines, tederheden. Voor het eerst kan hun lief
Iets van haar lief met haar lippen lezen.

Adieu schrijven de dichters een leven lang
En vergrijzend als lavendel in november
Blijven zij, gangreen en grap en raadsel,
Erbarmelijk bedelen om mededogen,
Zoals ik voor de sleet op mijn oren en ogen
Die jou beminden, beminnen.

[p. 19]

Het einde van de standaardtaal en die van Brugge

Hoogleraar Joop van der Horst heeft bij Meulenhoff een vulgariserend boek uitgegeven. Op 375 goed leesbare bladzijden legt hij het wel en het wee uit van de standaardtaal. Hij plaatst de teruggang van de standaardtaal in een historisch en Europees perspectief van wisseling van taalcultuur. Wat we nu meemaken is de afsluiting van een periode die nog voor de renaissance begonnen is. ‘Het primaat van de geschreven taal wordt aangevochten.’ Na het Latijn én deels uit het Latijn kwamen andere schrijftalen, die ook hun grammatica nodig hadden, woordenboeken, een vaste spelling, taalzuivering. Iets meer dan een eeuw geleden werden over deze gang van zaken stilaan vragen gesteld: was fonetisch schrift niet beter? Was spreekvaardigheid niet belangrijker dan de schrijfnormen? Was het wel nodig dat elk schoolkind al die normen kende die vroeger voor erudieten waren en door hen gemaakt werden? Staat dit systeem in de huidige technologische evolutie niet vanzelfsprekend op lossere schroeven? Inzicht in wat er gaande is, kan ons behoeden voor zinloze retrobewegingen en achterhoedegevechten. Het alfabetisch ordenen komt niet terug, net zo min als de kroontjespen, het Latijn en de standaardtaal.

Sinds de publicatie kwam een kleine storm aan reacties los. Lezers mogen verwachten dat Neerlandia hierbij uitgebreid stilstaat. Ondertussen is een aantal Bruggelingen al onmiddellijk tot een voorhoedegevecht overgegaan. In plaats van Nederlands voor anderstaligen doceren ze nu Brugs aan anderstaligen. Uiteraard volgens normen. Van de Bruggeling wordt schijnbaar niet verwacht dat hij, al is het maar uit hoffelijkheid, algemeen Nederlands kent en gebruiken kan in het gesprek met die van andere steden, dorpen en landen. De VRT, die deze dagen een onvoldoende behaalde voor educatie en cultuur, was er als de kippen bij om het keurig in beeld te brengen. Naar aanleiding van het boek van Joop van der Horst stelde prof. Jos Wilmots vast dat zelfs in het VRT-journaal minder zorgvuldig met taal wordt omgesprongen.

Taalleed in Vlaanderen

Het voorbije jaar is Vlaanderen enkele keren onprettig in het nieuws gekomen door taalklachten die door Franstalige staatsgenoten geformuleerd werden. Daarbij beriepen deze staatsgenoten zich op de Europese en andere internationale instanties. Het heeft het gastvrije gelaat van Vlaanderen internationaal geen goed gedaan. De Vlaamse instanties moesten keer op keer bewijzen dat ze gedreven werden door niet-discriminerende motieven, dat ze opkwamen voor een inburgering die emancipatorisch werkt, die de wetten respecteert en de identiteit van de deelstaat. Wooncodes, taalexamens, ministeriële rondzendbrieven over de interpretatie van de taalwetten, de niet-benoeming van drie kandidaat-burgemeesters die de taalwetten bij de uitoefening van hun ambt overtraden, werden juridisch besnuffeld. Wanneer bleek dat het gelijk aan de Vlaamse kant was, nam men aan de overkant aan dat de uitspraak van de Raad van State of van het Grondwettelijk hof partijdig was. Deze besmeuringscampagne kan nog een tijdje duren. Het is bijzonder jammer. Het moet de Vlaamse instanties wel wakker houden, enerzijds voor de internationale beschadiging, anderzijds voor werkelijk onzinnige toepassingen, zoals een taaltest voor Nederbelgen.

[p. 20]

Engels vanaf de kleuterschool

De Onderwijsraad heeft aan de Tweede Kamer in Nederland geadviseerd kinderen vanaf de kleuterschool in contact te brengen met Engels. In grensprovincies kan gedacht worden aan Duits of Frans. Bedoeling is dat kinderen ondergedompeld worden in de andere taal, door enkele vakken in die taal te geven, niet de kernvakken, en door spelletjes en zang. Grammatica en spelling zijn minder van belang. Het vereist een wetswijziging en een aanpassing van het pedagogisch hoger onderwijs: de talenkennis van de docenten moet eerst verbeterd worden. De raad gaat ervan uit dat wat jong geleerd is, oud gedaan is: jongeren heten moeiteloos andere talen op te pikken. Het zal wel een statistische vereenvoudiging zijn.

Nederlands op Curaçao

In 1988 werd begonnen met de introductie van Papiaments als vak op de middelbare school. Drie jaar later werd het ingevoerd in het basisonderwijs. Het lesmateriaal in het Papiaments is schromelijk achtergebleven. De verleiding wordt dan groot om weer op het Nederlands over te schakelen, ook al is de thuistaal geen Nederlands. Een lerares van het Kolegio Don Sarto vatte de houding tegenover het Nederlands als volgt samen: ‘Door het funderend onderwijs spreken de Curaçaose leerlingen minder goed Nederlands dan voorheen, maar de leerlingen willen wel Nederlands leren. Vroeger kenden ze beter Nederlands, maar wilden ze het niet spreken. Dat is het verschil.’

(bron: NRC Handelsblad, 8 juli)

Weg met de ondertitels

Dat de ondertiteling van elkaars programma's tussen Vlaamse en Nederlandse omroepen moet ophouden, is een duidelijke stelling van de Vlaamse mediaminister Geert Bourgeois. De minister verwijst naar andere landen: Amerikanen ondertitelen Engelse programma's niet, ondanks de taalverschillen. De ondertitelaars van de VRT stellen vast dat in een reeks als Baantjer zeer slordig gesproken wordt. Ondertitelen dus. De Vlaamse tv-man Carl Huybrechts, geen ondertitelaar, zegt dan weer: ‘Ik kan Baantjer moeiteloos zonder ondertitels volgen. Ik ben het helemaal eens met de minister. Door al die ondertitels zijn mensen alleen aan het lezen in plaats van te luisteren.’ Ook hij stelt de verslechtering in het gebruik van het Nederlands vast en hoopt dat het stoppen met ondertitels ertoe kan bijdragen dat we weer wat zorgvuldiger met onze taal omgaan. De TROS heeft de opmerkingen gehoord en heeft besloten de ondertiteling te handhaven. Niemand heeft er immers klachten over, wel omgekeerd.

Nederlands onderwijs in het buitenland

De Stichting Nederlands Onderwijs in het Buitenland meldt dat het aantal leerlingen dat in het buitenland Nederlands onderwijs volgt de jongste jaren met 50 % gestegen is. Dit jaar krijgen 10.000 leerlingen basis- of voortgezet onderwijs over de grens. NRC Handelsblad: vooral het aantal leerlingen dat het Nederlands onderwijs in deeltijd volgt, groeit sterk. Het gaat om 204 scholen met 900 leraren in 80 landen.

ANNA, of hoe men toch twee heren kan dienen

Anna staat voor Afrikaans-Nederlands, Nederlands-Afrikaans. ANNA is het acroniem voor een woordenboekproject dat in 2000 is opgestart en in 2007 afgerond moest zijn. Het project wordt gedragen door de universiteit van Stellenbosch en Port Elisabeth voor de Afrikaanse kant en door de Vrije Universiteit van Amsterdam en de Universiteit Hasselt voor het Nederlands. In 2006 stond dit te lezen in Over woordenboeken van prof. dr. W. Martin (Prisma-reeks, Het Spectrum). Het project wordt deels door particulier geld, deels door universiteitsgeld gefinancierd. De redactie verneemt dat een ANNA-woordenboek in de loop van 2009 op de markt komt. Uiteraard zullen we dit verwelkomen. Het zal ons ook toelaten weer eens duidelijk te kijken naar de huidige taalsituatie van het verwante Afrikaans.