Neerlandia/Nederlands van Nu. Jaargang 111

[p. 28]

Woord en weerwoord
Discussierubriek over taal en cultuur

Deze rubriek dient als platform voor discussie over alle onderwerpen die in ons taal- en cultuurgebied van belang zijn. Als u een onderwerp ter discussie wilt stellen of wilt reageren, kunt u zich wenden tot het redactiesecretariaat. In de onderstaande bijdrage heeft dr. Gerard M.J. Beyersbergen van Henegouwen het over de toekomst van het Nederlands als onderwijs- en cultuurtaal.

De toekomst van het Nederlands als onderwijs- en cultuurtaal
Gerard M.J. Beyersbergen van Henegouwen

Het is 2020 en de Nederlandse minister-president spreekt de Staten-Generaal toe naar aanleiding van de vastlegging van de onderwijs- en cultuurtaal in de grondwet. Hier volgt een samenvatting: De afgelopen dertig jaar is onze samenleving in toenemende mate belast door onduidelijkheid en onzekerheid over wat de onderwijstaal van Nederland is. Hierdoor groeide een generatie op die een moedertaal als basis heeft moeten missen en zich daardoor ook in de talen van onze handelspartners niet behoorlijk kan uitdrukken. Oorzaak is dat voorgaande regeringen de handhaving van de onderwijswetten helaas hebben verwaarloosd. De wetten stonden, behoudens bijzondere situaties¹, alleen het Nederlands als onderwijstaal toe. Daarnaast is er veel tijd verloren gegaan door tot nu toe mislukte pogingen om de landstaal in de grondwet op te nemen. Doordat er steeds maar niets gebeurde, groeide de onzekerheid in het onderwijs en ontstond er concurrentie tussen het Nederlands en het Engels. Ten slotte kwam het moment dat hun positie als onderwijstaal weliswaar gelijk was geworden, maar er van beheersing van een van beide talen geen sprake meer was. De economie van Nederland, die op de internationale handel gebaseerd is, kwam hierdoor meer en meer in gevaar. Ik prijs mij dan ook gelukkig dat deze regering aan die schadelijke situatie eindelijk een eind heeft weten te maken en ook met het oog op onze positie binnen de Europese Unie het Engels als onderwijs- en cultuurtaal in de grondwet heeft weten vast te leggen.

Het is 2006 en L.H. Wiener, auteur en leraar Engels aan het Stedelijk Gymnasium in Haarlem, schrijft in zijn zojuist voltooide roman (De verering van Quirina T., Uitg. Contact, Amsterdam/Antwerpen, blz. 137): ‘Writing is a lonely trek om het nog maar eens in het Engels te zeggen, conform de oprukkende trend om het moderne onderwijs tweetalig in te richten.’

Het is 2007. Van een woordje Engels in plaats van Nederlands lig ik niet wakker, maar wel van de verengelsing van het onderwijs. Hierdoor wordt Engels de voertaal en spreken we over een jaar of vijfentwintig in dit land alleen nog Nederlands thuis met de oudjes. Doordat de opvoeding en opleiding van onze jeugd steeds meer in het Engels plaatsvindt, zal het Nederlands binnen een generatie verworden tot een taal voor degenen die in de samenleving niets (meer) presteren. Die ontwikkeling is onvermijdelijk omdat de taal die een mens gebruikt om op school te leren, nu eenmaal het voertuig is om zijn fantasie in banen te leiden en om zijn creativiteit tot expressie te brengen. En waar artistieke, wetenschappelijke, technologische en economische ontwikkelingen nu eenmaal producten zijn van onze fantasie en creativiteit, is het logisch dat de onderwijstaal de taal van de actieve samenleving is.

Waarom hiervan wakker liggen, wat maakt het nu uit ... Engels of Nederlands? Voor ons is het Nederlands de taal van onze allervroegste jeugd; letterlijk onze moedertaal, die aan ons on- of onderbewuste appelleert en die onze fantasieën onder woorden brengt en die onze daaruit voortkomende scheppingsdrang handen en voeten geeft. Wij zijn geen Engelsen of Amerikanen; hun taal is ons vreemd omdat wij die niet zelf tot ontwikkeling hebben gebracht. Engels is niet de taal van onze moeders en appelleert dus niet aan ons on- of onderbewuste en is niet het voertuig van onze fantasie en creatieve expressie. Als wij om wat voor reden dan ook voor het Engels kiezen, zal het nog vele jaren duren voordat het in onze samenleving de ingrijpende en uiterst belangrijke functies van moedertaal vervult. Het gevolg is dat wij ten opzichte van volken die wel hun eigen taal blijven gebruiken, een enorme achterstand zullen oplopen op artistiek, wetenschappelijk en technisch gebied (en voor de geldbeluste Nederlander ook belangrijk: op economisch gebied!). Bovendien is het de vraag of we die onvermijdelijke achterstand ooit nog kunnen inhalen.

Wellicht is het in de geschiedenis van de mensheid soms nodig dat een volk z'n voortbestaan op het spel zet door te kiezen voor een andere taal. Maar voor het Nederlandse en Vlaamse volk van deze tijd is de noodzaak om het Nederlands in te ruilen voor een andere taal in het geheel

1 1 a) Als het onderwijs een andere taal betreft, b) als de specifieke aard, de inrichting of de kwaliteit van het onderwijs dan wel de herkomst van de deelnemers het gebruik van een andere taal noodzaakt, overeenkomstig een door het bevoegd gezag vastgestelde gedragscode.

[p. 29]

niet aangetoond. Ik lig er dus van wakker dat we met oogkleppen op en zonder enige noodzaak de toekomstige welvaart en het welzijn van ons volk op het spel zetten.

Al in 2001 was de dreigende verengelsing van de doctorale opleidingen van de Nederlandse universiteiten een punt van bespreking in de werkgroep Taal en Taalbeleid van het ANV. Als lid van die werkgroep heb ik toen betoogd dat Nederland een tweederangsmogendheid zou worden als we onze wetenschap zouden gaan bedrijven in een andere taal dan die waarin we hebben leren fantaseren en creëren. Het zou er bovendien onvermijdelijk toe leiden dat ook het overige onderwijs aan de universiteiten in het Engels zou worden gegeven en dat vervolgens de middelbare scholen en daarna de lagere scholen zouden verengelsen. Wie wil er immers in een taal onderwijs krijgen die er niet toe doet? Als ouder zou ik er gauw voor kiezen om thuis de onderliggende taal in te ruilen voor de dominante.

Mijn voorstel was daarom om door een proefproces te weten te komen wat nu wel in overeenstemming was met de wet op het (hoger) onderwijs en wat niet. Dat is er toen niet van gekomen. Het bleef bij brieven aan parlementsleden, die vervolgens beloften deden om het Nederlands in de grondwet te doen opnemen. Mocht dat ooit gebeuren, dan zijn we jaren verder en kun je er donder op zeggen dat de verengelsing van het onderwijs intussen dramatische vormen heeft aangenomen. De vraag is dan of een regering er hoe dan ook nog voor kiest om het Nederlands in de grondwet op te nemen. Daarop mogen we niet wachten.

Om een uitstekende positie van de Nederlandstalige natie onder andere volken te waarborgen, is er wat mij betreft maar één taal voor het lager, voortgezet en wetenschappelijk onderwijs, en dat is het Nederlands. Die taal inruilen voor een aan onze cultuur vreemde taal als het Engels is spelen met vuur en leidt tot marginalisering van de Nederlandstaligen.

Uit het bovenstaande moet duidelijk zijn dat de beheersing van de moedertaal van een geheel andere orde is dan de beheersing van andere talen. Anders dan in onze moedertaal fantaseren en creëren we niet in vreemde talen. Die gebruiken we alleen om, zij het gebrekkig, te communiceren met personen van een andere cultuur. Overigens ben ik een groot voorstander van passieve of actieve beheersing van andere talen naast de cultuurtaal.

Mijn frustratie is groot gezien de voortdurend toenemende verengelsing van het onderwijs sinds 2001. We hebben de mond vol van de arme allochtonen, die zich noodgedwongen met hun kinderen een volstrekt nieuwe taal eigen moeten maken. We realiseren ons dat het die families buitengewoon veel opoffering en tijd kost voordat het hun in alle opzichten weer voor de wind gaat. Tegelijkertijd gedragen wij ons als kippen zonder kop en solliciteren ernaar om met z'n allen allochtoon in eigen land te worden.

Naar mijn mening is het vijf voor twaalf en is krachtige actie geboden voor het te laat is. Een organisatie als Greenpeace of Milieudefensie voor onze taal is nodig. Ik wil daar graag aan bijdragen, maar zo'n platform ken ik niet.

[Dr. Gerard M.J. Beyersbergen van Henegouwen was van 1965 tot 1971 leraar bij het vwo en het hbo, vervolgens tot 2005 hoofddocent aan de universiteit Leiden en van 1997 tot 2000 buitengewoon hoogleraar aan de universiteit van Padua en daarna gasthoogleraar.]