Neerlandia/Nederlands van Nu. Jaargang 110

[p. 25]

Commissie Vlaanderen-Nederland

(foto en omslagfoto: Carlos Niehof)

[p. 26]

CVN
Wisseling van de wacht in de Commissie Vlaanderen-Nederland
Els Ruijsendaal

In de Vlaams-Nederlandse samenwerking vormde de oprichting van de Taalunie in 1980 een mijlpaal in de culturele betrekkingen tussen de beide landen. Zij legden zich via deze supranationale instelling vast op het nastreven van de integratie van taal en letteren in de ruimste zin.

Vlaanderen ontwikkelde zich nadien tot een volwaardige deelstaat en dat was te merken op het vlak van verdere samenwerking. Op 17 januari 1995 ondertekenden de Nederlandse en de Vlaamse regering in Antwerpen het Cultureel Verdrag tussen Vlaanderen en Nederland. Dit verdrag verving het oude Belgisch-Nederlandse Akkoord van 1946 en was tegelijkertijd een verbreding ervan. In het Verdrag spraken beide landen af zo nauw mogelijk samen te werken op het gebied van cultuur (beeldende kunsten, muziek, taal en letteren, theater, sociaal-cultureel werk, media), onderwijs, wetenschappen en welzijn. Bijzondere aandacht wordt besteed aan de samenwerking in de grensstreek en aan het gezamenlijk Vlaams-Nederlands optreden in Europa en daarbuiten. De beide landen hebben elkaar dan toch gevonden in de pragmatische aanpak, waarin de Verdragscommissie haar opdracht gegoten heeft. Deze Commissie Vlaanderen-Nederland (CVN) is ingesteld om toe te zien op de uitvoering van het Cultureel Verdrag en heeft tot taak de Nederlandse en de Vlaamse regering te adviseren op de genoemde onderwerpen. Zij kan dat doen op vraag van de regeringen, of uit eigen beweging.

Dat de Commissie zelf geen subsidies verleent - dat is de verantwoordelijkheid van de verschillende ministers en hun vakdepartementen in Nederland en Vlaanderen gebleven - is een allesbehalve gemakkelijke zaak. Waar het merendeel van de beleidsmakers niet eens zou kunnen nadenken over plannen zonder het bijbehorende geld rechtstreeks te kunnen toekennen, heeft de commissie die mogelijkheid, als culturele evenknie van de Taalunie, niet. Er is daarom wel eens voorgesteld de taal- en cultuurcomponenten bijeen te brengen in één groot taal- en cultuurverdrag. Dit na zoveel jaar doen is niet opportuun en brengt waarschijnlijk beide segmenten, met een volstrekt verschillende organisatie, op achterstand.

Adviezen en resultaten

In de beperkingen die haar zijn opgelegd, heeft de Commissie zich desondanks een meester getoond. Uit eigen waarneming kunnen wij stellen dat nergens zoveel kennis van het veld te vinden is als in de CVN. De kracht van binding met het veld heeft men meteen onderkend, zoals een aloude vereniging als het ANV in wel en wee heeft kunnen meemaken. Via grensoverleg en aanpalende instellingen en organisaties is een andere verbinding vastgelegd dan wel verbeterd. Vele verbeteringen voor de bewoners aan weerszijden van de grens hebben dat aan den lijve kunnen ondervinden. De vertegenwoordigingen van beide landen over en weer zijn aangevuld en verzakelijkt, tot steun van de Commissie, wat een extra instrument in de samenwerking betekent.

De Commissie heeft tientallen adviezen uitgebracht in de loop der jaren. Die hebben veelal hun uitwerking niet gemist. Het past, bij het aftreden van de voorzitters van het eerste uur, enkele zaken te noemen die zonder de CVN niet tot stand waren gekomen.

Een mooie verwerkelijking van een



droom is BVN (het Beste van Vlaanderen en Nederland)-project, een satelliettelevisiezender die in een groot deel van de wereld ontvangen kan worden. Het Algemeen-Nederlands Verbond heeft zich, net als andere partners uit het veld, indertijd mee ingespannen voor deze zaak.

Het paradepaardje dat is ontsproten uit onze adviezen, meent afgetreden voorzitter Hugo Weckx, is ongetwijfeld de realisatie van het Nederlands-Vlaams Centrum deBuren in Brussel. Dit centrum opende zijn deuren twee jaar geleden en is intussen goed van start gegaan met de uitvoering van zijn dubbele missie: de cultuur van de Lage Landen uitdragen via informatie, documentatie, presentaties, lezingen en tentoonstellingen; een platform bieden voor debat over cultuur, samenleving en politiek in Vlaanderen, Nederland en Europa.

Van 7 tot 10 juni 2006 vierde inmiddels het andere cultuurhuis 25 jaar Vlaamse aanwezigheid in Nederland: het Vlaams Cultuurhuis de Brakke Grond in Amsterdam.

Op 23 mei 1981 opende, in het kielzog van de oprichting van de Taalunie, de toenmalige minister van Cultuur Rika De Backer samen met haar Nederlandse collega het Vlaams cultuurhuis in de Amsterdamse Nes. De bedoeling was de culturele eenheid tussen de twee landen te versterken.

Voor heel wat adviezen van CVN over de samenwerking en de uitwisseling op het gebied van de podiumkunsten in het algemeen en van het theater in het bijzonder kon de CVN aansluiten bij de reeds bestaande traditie van het Vlaams Cultuurhuis en dit kreeg dan ook een plaats in de structuur van de culturele vertegenwoordiging in Nederland.

[p. 27]

De Samenstelling van de Commissie

Om toe te zien op de uitvoering van het Cultureel Verdrag werd op 2 april 1998 in 's-Hertogenbosch een commissie ingesteld. De commissie bestaat voornamelijk uit vertegenwoordigers vanuit de verschillende sectoren van het werkveld van het verdrag, en verder uit waarnemers en het secretariaat. De commissieleden blijven een, ten hoogste twee termijnen van vier jaar aan.

Vanaf de installatie in 1998 in 's-Hertogenbosch had de Commissie als voorzitters Frits Niessen (voorzitter Nederland) en Hugo Weckx (voorzitter Vlaanderen), en vanaf de installatie is Wilfried Vandaele de algemeen secretaris, met sedert 2000 mw. Mieke Langenberg-Tissot van Patot als adjunct-secretaris. Na een eerste ambtstermijn van vier jaar werd de commissie in 2002 gedeeltelijk vernieuwd en de ‘nieuwe’ commissie werd op 14 juni 2002 in Brugge geïnstalleerd.¹

1 Voor de precieze samenstelling zij verwezen naar de weblocatie www.cvn.be

Een historisch cultuurmoment in De Beurs van Berlage

En nu, op 13 mei 2006, traden de beide voorzitters van het eerste uur, Hugo Weckx en Frits Niessen, af en maakten plaats voor hun opvolgers. Voor deze en andere wisselingen in de Commissie, voor dank aan de leiding die haar zoveel aanzien heeft bezorgd en voor een aanmoedigende blik op de toekomst vulde de Amsterdamse prestigeuze Beurs van Berlage zich met betrokkenen uit alle lagen waarmee de Commissie te maken heeft: vertegenwoordigers van de overheden, professionals en verenigingsvertegenwoordigers uit het veld én vrienden.

Voorzitter Nederland Frits Niessen schetste ter opening in luttele woorden de rol en het effect van deze Commissie: ‘Zeven jaar geleden, in 1999, zijn wij met het Vlaams-Nederlands Cultureel Verdrag daadwerkelijk van start gegaan. We organiseerden toen een grote openingsconferentie, waarin mensen uit de praktijk nagingen hoe het er voorstond met de Vlaams-Nederlandse culturele samenwerking. We hielden die conferentie overigens op gewijde grond, namelijk in de aula van de Universiteit van Gent, waar exact 150 jaar eerder het eerste Nederlands Taal- en Letterkundig Congres doorging. Daarmee gaven we aan te beseffen dat de commissie van het cultureel verdrag Vlaanderen-Nederland werkt binnen een lange traditie. Tegelijk was het ons duidelijk dat er sindsdien veel veranderd is: de culturele samenwerking is inmiddels regeringsbeleid geworden en er is bovendien een Europese context ontstaan, waarop wij moeten inspelen.

We werkten daarbij steeds volgens hetzelfde stramien. We brachten deskundigen in werkgroepen bijeen, die met leden van onze commissie de bestaande samenwerking in kaart brachten, onderzochten wat goed en minder goed ging en we organiseerden vervolgens een of meer conferenties, waaruit steeds concrete aanbevelingen ter verbetering voortkwamen die we aan de Vlaamse en Nederlandse overheid voorlegden. Daarnaast adviseerden we nog over de totstandkoming van BVN, het Beste van Vlaanderen en Nederland, de publieke televisiezender voor Vlamingen en Nederlanders in het buitenland, en over het realiseren van een veertig jaar oude droom: een Vlaams-Nederlands huis in Brussel, sinds kort deBuren genoemd.’

Niessen legde in één zinnetje ook een van de geheimen van de Commissie bloot: ‘Opvallend en voor ons ook verrassend was, dat vrijwel steeds de beste mensen in Nederland en Vlaanderen in een bepaalde sector bereid waren in onze werkgroepen zitting te nemen.’ Het geeft aan wat in het begin van dit verslag al opgemerkt is: het bereik van de Commissie was en is ongeëvenaard.

De zaal luistert aandachtig toe. Rechts vooraan minister Bourgeois, naast hem voorzitter Frits Niessen en mevrouw Willemien Niessen. Midden ambassadeur Teirlinck, die kort daarop afscheid nam als Belgisch ambassadeur, en links van hem de nieuwe Vlaamse voorzitter Herman Balthazar.

[p. 28]

De knelpunten

De schets van de knelpunten liet Niessen over aan voorzitter Hugo Weckx en ook dat maakte zichtbaar onder welk een goed tandem de Commissie heeft kunnen werken. Aan Hugo Weckx is een prettige, maar o zo doordringende beschrijving van zaken die nog moeten of niet goed gaan, werkelijk besteed!

CVN-Voorzitter Vlaanderen Hugo Weckx.

Daar kwamen zijn knelpunten dan ook, maar altijd met een een constructief en positief voorstel hoe het anders zou kunnen, waardoor de toehoorder onwillekeurig met een glimlach naar de moeilijkheden kijkt:

‘Zelden werd CVN vanuit de bewindslieden zelf om advies gevraagd, hoogstens een vijftal keren op acht jaar tijd. Niet dat dit de Commissie geremd heeft gedurende die periode, want wij brachten op eigen initiatief meer dan vijftig adviezen uit, bestemd voor diverse vakministers uit beide landen. Alhoewel wij door de beide regeringen in leven werden geroepen om hen in de eerste plaats te adviseren over de meerwaarde van de samenwerking en de uitwisseling, moeten wij helaas nog steeds vaststellen dat sommige bewindslieden onze Commissie als een groep ongewenste toeschouwers beschouwen.

Het moet ons dan ook van het hart dat wij na 10 jaar nog steeds zowel leden van de Nederlandse als van de Vlaamse regering moeten oproepen om hun eigen verdrag na te leven en met de nodige zorg te implementeren. Wij zijn dan ook heel blij met de strategienota van Vlaams minister van buitenlands beleid Geert Bourgeois, die zijn collega's uitnodigt vooraf te overleggen telkens als zij een beleidsmaatregel willen treffen op het gebied van de Nederlands-Vlaamse samenwerking.’

En daar legde Weckx een volgend punt alweer voor: een ‘Vlaams-Nederlands Fonds, bestemd om de samenwerking op het gebied van cultuur, onderwijs, wetenschap en welzijn te bevorderen’.

‘Zo ook hebben wij de voorbije jaren meermaals met lede ogen vastgesteld hoe op zekere ogenblikken Nederland of Vlaanderen de subsidiëring van een gezamenlijk initiatief of project stop zette, zonder voorafgaand overleg met het buurland. Herhaaldelijk heeft CVN dan ook aangedrongen bij de betrokken bewindslieden om samen te overleggen alvorens te besluiten een Nederlands-Vlaams initiatief al dan niet meer financieel te steunen.’

Het ANV kent deze situatie maar al te goed en weet ook hoe de CVN ervoor is opgekomen.

En tot slot stelde Weckx voor dat ad-hocwerkgroepen van de Commissie omgezet zouden worden in permanente stuurgroepen, zodat de kennis kan beklijven en er permanent steun is.

Met de wens dat Nederland en Vlaanderen ook politiek echt werk gaan maken van hun samenwerkingsverdragen, besloot Weckx zijn laatste toespraak als voorzitter CVN.

Reactie van de minister

Cultureel ambassadeur Jan Hoekema verving de afwezige staatssecretarissen Atzo Nicolaï en Medy van der Laan met de verzekering dat de intense en brede samenwerking zoals die nu gegroeid is, moet en zal blijven.

Cultureel ambassadeur Jan Hoekema.

Een Intermezzo liet de aanwezigen even verpozen, een bijzonder aardig cabaretesk optreden van Karin Struyf, die daarna haar adres aan verschillende belangstellenden moest geven.

En dan kwam het keerpunt van de bijeenkomst, van afscheid naar verwelkoming: de toespraak van minister Geert Bourgeois. Ook nu weer verraste hij met aanzetten tot nieuwe ontwikkelingen en reageerde hij direct op de knelpunten die Hugo Weckx had aangewezen.

‘Het jaar 2005 was om meer dan één reden een jubileumjaar in de Vlaams-Nederlandse betrekkingen te noemen.

[p. 29]

Het was 25 jaar geleden dat het verdrag inzake de Nederlandse Taalunie werd ondertekend. Een Vlaams-Nederlandse vereniging zoals het ANV vierde zijn 110de verjaardag. Een Vlaams-Nederlands genootschap zoals de Orde van den Prince vierde de 50ste verjaardag. Maar het was op 17 januari ook precies 10 jaar geleden dat Vlaanderen en Nederland een politieke ‘Gemeenschappelijke Verklaring’ ondertekenden, resulterend in onder meer het Cultureel Verdrag en het verdrag inzake de verruiming van de Westerschelde. En dat was toen niets te vroeg.

De Vlaamse minister Geert Bourgeouis kwam wederom met verrassende aanzetten tot nieuwe ontwikkelingen.

Zoals u hoorde van dhr. Weckx zijn er nog altijd een paar knelpunten die om een oplossing vragen. Ik kan daar alvast het volgende op antwoorden.

■	Ik zal bij mijn collega's bevoegd voor onderwijs, cultuur, welzijn en wetenschappen schriftelijk aandringen dat ze in de toekomst aan de CVN advies zouden vragen zodra het een onderwerp op het gebied van Nederlands-Vlaamse samenwerking betreft.
■	Het lijkt mij bovendien logisch dat de CVN systematisch op de hoogte wordt gehouden van de evolutie van de verschillende Nederlands-Vlaamse samenwerkingsdossiers. Ik zal daarom de bevoegde collega's aanschrijven om ervoor te ijveren dat de algemeen secretaris ook waarnemend vertegenwoordiger wordt van bijvoorbeeld de stuurgroep van de GENT-akkoorden en van het bestuur van Nederlands-Vlaamse Accreditatieorganisatie.
■	Ten slotte ben ik het met u eens, mijnheer Weckx, dat Vlaanderen en Nederland meer overleg moeten plegen alvorens ze besluiten dat een Nederlands-Vlaams initiatief wel of niet meer zullen subsidiëren. Ik ben hoopvol dat, gezien de goede verhoudingen met de Nederlandse minister-president zoals ik in mijn inleiding illustreerde, dat nu meer dan ooit mogelijk moet zijn.’ Dat waren duidelijke, zelfs strenge woorden van de minister.

De wisseling van de wacht: Wim van Gelder en Herman Balthazar treden aan

Frits Niessen

De minister dankte vervolgens, onder groot applaus, de voorzitters Frits Niessen en Hugo Weckx, en tevens de andere vertrekkende Commissieleden. Aan Vlaamse kant namen afscheid: Jozef Deleu, Eric Stroobants, mw. Riet Jeurissen en mw. Anita Van den Wouwer. Aan Nederlandse kant waren dat: mw. Judith Belinfante en mw. Alida Neslo. Vatten een tweede ambtstermijn aan: mw. Annick Schramme, Harry Martens, Joop Daalmeijer, mw. Dorien Scheerhout, Dick van den Bout, Jan Hoekema.

En vervolgens brak na de telkens getoonde filmische fragmenten uit de geschiedenis van de verdragsperiode dan toch het officiële moment van de installatie van de nieuwe voorzitters en leden van de Commissie aan.

De nieuwe voorzitter Nederland, W.T. (Wim) van Gelder, Commissaris van de Koningin in Zeeland, sprak per video zijn boodschap uit, aangezien hij op dat moment koningin Beatrix begeleidde naar de prijsuitreiking (Four Freedoms Awards) op de Roosevelt Academie te Middelburg.

De nieuwe voorzitter Vlaanderen, Herman Balthazar, voormalig gouverneur van Oost-Vlaanderen en mede grondlegger van Euregio Scheldemond, sprak zijn groeiend inzicht, verkregen tijdens de praktische lessen op het grensoverschrijdende terrein van Zeeland en Oost-Vlaanderen, uit ‘dat de ontplooiingskansen van culturele samenwerking gebed liggen in en gedetermineerd worden door de totale maatschappelijke context waarin wij leven’.

Hierna werden de overigen leden genoemd en welkom geheten, te weten: mevrouw Wivina Demeester (gewezen minister van o.m. Welzijn), de heer Jari Demeulemeester (algemeen directeur van de Ancienne Belgique), de heer Guy Janssens (journalist VRT), de heer Jozef Van Rillaer (directeur-generaal van de administratie Cultuur), mevrouw Diane Verstraeten (secretaris-generaal van het Departement Internationaal Vlaanderen), mevrouw Greetje van den Bergh (voormalig secretaris-generaal van de Taalunie en eerste directeur van deBuren), mevrouw Margot Gerené (directeur Nederlands Uit Buro), en mevrouw Riki Seerden (directeur Internationaal Beleid ministerie van OCW).

Van en over hen zult u meer horen in de naaste toekomst van ons aller Commissie.