Neerlandia/Nederlands van Nu. Jaargang 109

[p. 37]

Eufemismen
A- t.e.m. Z-woorden
Siegfried Theissen

In zijn uitstekende ‘Woordenboek van eufemismen en politiek correct taalgebruik’ (Het Taalfonds, 2001) vermeldt Marc De Coster een twintigtal gelegenheidseufemismen van het type a-woord, voor aids, armoede en alzheimer.

Ik heb willen nagaan of de daar opgegeven gevallen vaak voorkomen, of er de laatste jaren nieuwe ontstaan zijn en of er een verschil is tussen het noorden en het zuiden van het taalgebied.

Het onderzoek van twee omvangrijke krantencorpora van tien jaar geleden (NRC 1993-94 en Knack 1991-95) heeft niet veel opgeleverd:

Twee in NRC:	‘Kennedy gebruikt veel dialogen en daarin valt vaak het f-woord.’ (16-04-94) [verwijst hier naar fuck] ‘Deze worden getraind in het vermijden van het “w-woord” in het zoeken naar werk.’ (03-12-94) [Waarschijnlijk wordt hier werkloos(heid) bedoeld.]
Een in Knack:	‘Jacques Brel... die niets anders dan minachting voor les f... (het f-woord) kan opbrengen...’ (31-03-93) [Waarschijnlijk wordt hier les féministes bedoeld.]

Een zoektocht op Google was wel succesvol. Dit zijn de resultaten (de cursief gezette woorden zijn nog niet door De Coster vermeld; N = in het noorden gevonden, Z = in het zuiden gevonden, X = vrij vaak tegengekomen):

a-woord:	aids (N), allochtoon (N), alzheimer (N), armoede
b-woord:	belastingen (N), belastingheffing, bezetting (van Palestijnse gebieden) (N), bezuinigingen (N), bier (N), blind (N), boekenweekgeschenk (N)
c-woord:	collaboratie (oorlog) (N), condoom (N), constipatie (N), corruptie, crisis (N + Z)
d-woord:	deflatie, degradatie (N), demotie, denivellering, deterritorialisering (N), dildo (Z), doping (N), Dutroux (N)
e-woord:	ebola (Z), eredivisie (N), euthanasie (N), examen (universiteit) (Z)
f-woord:	federalisme (N X), feminisme (N + Z), flexibiliteit (N), fraude, fuck (N X), fusie (N)
g-woord:	geld (N), genie (N), genocide (N X), globalisering (N X + Z X), god (N X), grondtroepen (Kosovo)
h-woord:	harmonisatie (van belastingen in Europa) (N), herindeling (van gemeenten) (N), homoseksueel, hoogbegaafdheid (N), house music (Z), hypotheekaftrek (N X + Z X)
i-woord:	immigratie (N X), internet (N X)
j-woord:	Japan (N), joden (i.v.m. Ajax) (N)
k-woord:	kaffer (Zuid-Afrika), kanker, kapitalisme (N), kul (N), kut (N X), kwaliteit (N)
l-woord:	lesbisch (N)
m-woord:	makak (zwarte) (Z), millennium (N)
n-woord:	neuken (N)
o-woord:	oorlog (N X)
p-woord:	polder (politieke betekenis) (N), porno, postmodernisme (N), prestatiebeloning (N X), privatisering (N X + Z X)
q-woord:	/
r-woord:	racisme (N), randvoorwaarden (onderwijs) (N), recessie (N X), referendum (N), reorganisatie (N)
s-woord:	scriptie (N), seks (N X), shit (N), spiritualiteit (Z), stront, subsidiariteit (Europa) (Z)
t-woord:	team-indeling (N), top (absolute top, universiteit) (N), triljoendollars (N)
u-woord:	uitbesteden (N)
v-woord:	vernieuwing (N), vet (N), veto (Irak) (N), Vietnam (N + Z), vinex (N), vrijheid (N), vrijwilligerswerk (N)
w-woord:	war (oorlog) (N), winst, woningnood (N)
x-woord:	/
y-woord:	/
z-woord:	/

Het eerste wat hier opvalt, is de productiviteit van dit procédé: naast het twintigtal eufemismen die De Coster vermeldt, heb ik er nog een zeventigtal ‘nieuwe’ gevonden. Weliswaar zijn ze niet allemaal even gebruikelijk. Slechts het f-woord voor federalisme en fuck, het g-woord voor genocide, globalisering en god, het h-woord voor hypotheekaftrek, het i-woord voor immigratie en internet, het k-woord voor kut, het o-woord voor oorlog, het p-woord voor prestatiebeloning en privatisering, het r-woord voor recessie en het s-woord voor seks kwamen vrij vaak voor: dat is minder dan 20% van het totaal. Vier vijfde bestaat dus uit gelegenheidseufemismen die zelfs op Google maar heel sporadisch te vinden zijn.

Opvallend is ook dat ik van het twintigtal a- t.e.m. z-woorden die De Coster signaleert, de helft, nl. die van armoede, belastingheffing, corruptie, deflatie, demotie, denivellering, fraude, grondtroepen, homoseksueel, kaffer, kanker, porno, niet ben tegengekomen. Vooral wat corrup-

[p. 38]

tie en kanker betreft, is dat hoogst verwonderlijk.



Ik moet hier echter meteen aan toevoegen dat er in een aantal gevallen misschien toch naar verwezen werd zonder dat ik dat kon achterhalen, want in heel wat voorbeelden was het niet uit te maken waar het a-, b-, c-woord enz. op sloeg.

Verder constateren we dat er met bepaalde letters (q, x, y, z) geen dergelijke vormen schijnen te bestaan.

Wat het verschil tussen het Noorden en het Zuiden betreft, zien we dat slechts het c-woord voor crisis, het f-woord voor fuck en feminisme, het g-woord voor globalisering en god, het h-woord voor hypotheekaftrek, het p-woord voor privatisering en het v-woord voor Vietnam in beide delen van het taalgebied voorkomen. Het d-woord voor dildo, het h-woord voor house music, het m-woord voor makak en het s-woord voor spiritualiteit heb ik uitsluitend in het Zuiden aangetroffen.

In de woordenboeken zijn deze eufemismen nog niet opgenomen. Tien jaar geleden kwamen ze in NRC en Knack maar heel sporadisch voor. Google heeft een negentigtal exemplaren opgeleverd, waarin de letter zowel groot als klein geschreven voorkomt. Driekwart ervan is nog niet door De Coster vermeld. Slechts ongeveer 20% kwam vrij vaak voor. Niet meer dan 10% vindt men in beide delen van het taalgebied. Naast enkele gevallen die slechts in het Zuiden voorkwamen, waren er meer dan 80% die ik uitsluitend in Noord-Nederlandse bronnen heb aangetroffen. Zijn ze in Nederland dan toch preutser en hebben Vlamingen meer de neiging het kind bij zijn naam te noemen? Maar je moet je afvragen of het echt altijd om eufemismen gaat. Is het niet eerder een modeverschijnsel? Je kunt je inderdaad nog een eufemistisch verhullende formulering voor aids en kanker voorstellen, maar niet voor flexibiliteit, internet of kwaliteit.

Hoe dit ook zij, ik ben eens benieuwd of dit procédé zich nog verder uitbreidt en of het de komende jaren ook naar de Vlaamse media overwaait.