Neerlandia. Jaargang 103

[p. 3]

[Nummer 5]

Samenwerking
De gevleugelde woorden van August en Menno
● tekst + foto's: Guido Logie

Het gaat goed met de samenwerking tussen Nederland en Vlaanderen, dank u! Dat zou de zeer algemene conclusie kunnen zijn na de conferentie van de Commissie van het Cultureel Verdrag tussen Nederland en Vlaanderen op 27 november jongstleden in de aula van de Gentse universiteit. De Commissie staat onder het duo-voorzitterschap van Frits Niessen en Hugo Weckx. Staatssecretaris van cultuur Rik van der Ploeg dankte beide heren en zei over de manier waarop ze hun taak uitoefenen: ‘Zij doen dat met een even zeldzame als noodzakelijke combinatie van hartstocht en pragmatisme.’ En met die zin is eigenlijk ook de ‘grondstroom’ van de geslaagde congresmiddag aangegeven. Pragmatisme, realiteitszin, synergie, Europa, jeugd zijn de trefwoorden die de inhoud ervan samenvatten.

Europa van de culturen

Hugo Weckx, die het congres voorzat, zette in zijn openingstoespraak meteen de toon. Hij vertelde het verhaal van het Verdrag en van de Commissie. Het hoogtepunt in de werking tot nu toe was ongetwijfeld het advies over de satelliet-tv-zender Het Beste van Vlaanderen en Nederland (BVN). Weckx besloot met aan te geven dat hij wel eens droomt van een Commissie die de Vlaamse en de Nederlandse regering ‘stevig gemotiveerde en goed onderbouwde aanbevelingen en adviezen’ bezorgt om de bewindslui aan te sporen gezamenlijk ‘het al té mercantiele Europa om te buigen tot een Europa van de culturele verscheidenheid’.

Onder de Waddenzee

Prof. Ludo Simons was de tweede spreker. Naar hij zelf dacht omdat een openingstoespraak niet meteen door conclusies (van de werkgroepen) gevolgd kon worden. Simons had zich verdiept in het verloop van het eerste Nederlandsch Letterkundig Congres in Gent in 1849 en bracht de aanwezigen daar een aardig relaas over. Hij diste een aantal feiten op dat anno 1999 - 150 jaar later - bijzonder herkenbaar was.

‘Het waren waarachtig niet de dromers, de utopisten of de derderangsdichters die het Congres van 1849 tot een datum in onze geschiedenis maakten, maar de bevlogen realisten zoals F.A. Snellaert, de meest prominente woordvoerder van de initiatiefnemers, die in zijn openingstoespraak betreurde dat de scheiding van 1830 zowel de stoffelijke als de zedelijke belangen van het hele taalgebied in het gedrang had gebracht. De politiek, het poststelsel, de spoorwegen, de wetenschapsbeoefening, het onderwijs, de boekhandel, de schilderkunst, de muziek, de taal en het letterkundige bedrijf - alle verliepen ze langs gescheiden lijnen, en die ons bedreigende ontwikkeling bij te sturen was,

Vlaams minister voor cultuur Bert Anciaux.

[p. 4]

Co-voorzitter Commissie Cultureel Verdrag Hugo Weckx, Belgisch ambassadeur in Nederland Johan Swinnen en directeur Vlaams Cultuurhuis De brakke Grond Guido Vereecke.

zo zei hij, het opzet van het Congres,’ aldus Simons.

De punten die Snellaert opsomde, kwamen ook in het aan de gang zijnde congres van de Commissie aan de orde. Simons besloot ironisch dat hij alleen over de spoorwegen geen gissingen durfde te maken. ‘Mij is in de laatste weken alleen duidelijk geworden dat de IJzeren Rijn met grote waarschijnlijkheid niet onder de Waddenzee door zal lopen.’

Conclusies en aanbevelingen

De dag voor en de ochtend van het congres had men in zes werkgroepen gedebatteerd over de plus- en minpunten in de samenwerking op zijn respectieve terrein. Die terreinen waren Taal en letteren, Beeldende kunsten, Podiumkunsten, Sociaal-cultureel werk, Media, Onderwijs en wetenschap. Woordvoerders van die groepen brachten vervolgens hun conclusies en aanbevelingen naar voren.

Voor wie vertrouwd is met de gang van zaken in de samenwerking klonk veel van wat de woordvoerders zeiden vertrouwd in de oren. Co-voorzitter Frits Niessen wou die (makkelijke) commentaar voor zijn. In zijn slottoespraak gaf hij grif toe dat een aantal aanbevelingen ‘ietwat belegen’ klonken, maar, stelde hij, ‘dat is dan de belegenheid van gerenommeerde Hollandse kazen, en dat moet voor ons een extra-reden zijn om ze spoedig uitgevoerd te krijgen.’

(Neerlandia besteedt in volgende nummers aandacht aan die conclusies en aanbevelingen, te beginnen met die van de Werkgroep Media.)

Overwegingen

Het was toch vooral uitkijken hoe de beleidsmensen, staatssecretaris van cultuur Rik van der Ploeg en zijn Vlaamse collega minister Bert Anciaux, zouden reageren op alles wat er op het congres te beluisteren viel. Bijzonder opvallend was hoe beide heren concreet en direct ingingen op een aantal zaken die vanuit de werkgroepen onder de aandacht waren gebracht.

Minister Anciaux beperkte zich tot drie overwegingen. ‘Of zijn het voorzetten?’ vroeg hij. Hij pleitte in eerste instantie voor een groter gemeenschappelijk optreden in alle domeinen ‘die ons essentiële gemeenschappelijke goed betreffen: de taal.’ Wat hem betreft moet het letterenbeleid een gemeenschappelijk beleid worden. De instellingen en voorzieningen die beide landen daarvoor in het leven riepen, moeten samenwerken en op termijn samensmelten.

Op de tweede plaats stelde de minister dat ‘een krachtige gemeenschappelijke aanwezigheid en inbreng in de Europese hoofdstad’ nodig is. ‘Deze stad is zoals u weet ook de enige meertalige, multiculturele stad van Europa waar het Nederlands een officiële status heeft en een boeiend cultuurleven genereert.’

De derde opmerking van Anciaux betrof de noodzaak om jongeren bij de samenwerking te betrekken. In de taal van de minister: ‘De noodzaak om jongeren te sensibiliseren systematisch kennis te maken met de onderstebovenstebestebuur’. Gemeentebesturen en jeugdorganisaties moeten aangesproken worden maar ‘het zijn de jongeren zélf die initiatieven moeten kunnen nemen’.

Boter der illusie

Staatssecretaris voor cultuur Rik van der Ploeg (door prof. J. Hemels op het jongste symposium van de ANV-mediagroep in Alden Biesen beschreven als ‘onze heel eigenzinnige maar heel knappe staatssecretaris’) begon zijn opgemerkte toespraak met een citaat van ‘de onbegrepen minnaar van Vlaanderen’ Jeroen Brouwers: ‘Culturele samenwerking tussen Nederland en Vlaanderen bestaat uit de boter der illusie aan de galg der onmogelijkheid’. Uit de rest van zijn verhaal bleek dat het ook voor hem met die samenwerking best meevalt. Hij stelde vast dat er ‘al ontzettend veel samenwerking is’. ‘Ik vermoed dat een motief gelegen is in de ervaring dat er een grote meerwaarde schuilt in gemeenschappelijk optreden, dat met gezamenlijk optrekken in het buitenland een interessante efficiëntiewinst te behalen valt en ook dat er grote voordelen verbonden zijn aan synergie en schaalvergroting op een gemeenschappelijke culturele markt,’ aldus Van der Ploeg. Terloops had hij het even over de vele ‘ingevoerde buitenstaanders’ in Nederland, o.a. de talrijke Vlamingen die in

[p. 5]

Co-voorzitter Commissie Cultureel Verdrag Frits Niessen

Nederland aan de slag zijn. Hij merkte voorzichtig op dat Vlaanderen wellicht minder behoefte aan ingevoerde buitenstaanders had.

En de staatssecretaris zei nog meer behartenswaardige dingen. Over de rol van de overheid inzake de samenwerking bijvoorbeeld. Overheden kunnen stimuleren en faciliteren zoveel als ze willen maar samenwerking afdwingen kunnen ze in ieder geval niet. Hij stelde ook dat het voortschrijdende Europese integratieproces ons tot bezinning moet dwingen over de vraag of ‘we met de bestaande, nationale perspectieven van cultuurbeleid nog wel uit de voeten kunnen’. Opvallend was zijn verwijzing naar de ‘intensieve culturele samenwerking’ tussen Nederland en Noordrijn-Westfalen, en zijn vraag aan de Vlaamse regering om daarin mee te gaan. Van der Ploeg merkte ook op dat samenwerking en synergie niet tot culturele uniformiteit mogen leiden. ‘Diversiteit is de dynamische kracht van iedere cultuur.’

Tenslotte sneed de staatssecretaris het decenniaoude plan van een Vlaams-Nederlands huis in Brussel aan. Of beter, hij kwam met een eigen idee: een Europees huis, een centrum ‘waar eindelijk eens op levendige wijze het Europese cultuur-politieke debat kan worden gevoerd’. Zo'n centrum zou dan een brug kunnen slaan tussen verschillende culturen in Europa binnen één gemeenschappelijke unie.

August en Menno

Co-voorzitter Frits Niessen sloot, met grote zin voor synthese, het congres af. Hij noemde het een inventarisatieronde die nodig was om boven water te krijgen wat er leeft en wat er wenselijk is op het vlak van de samenwerking. Hij gaf aan dat lang niet alle aanbevelingen tegelijk gerealiseerd zouden kunnen worden, al was het maar om de financiële implicaties ervan. De Commissie zal dus moeten selecteren en prioriteiten vastleggen.

Dé grote frustratie bij iedereen die zich met de samenwerking bezig houdt, ligt in de grote verschillen die er tussen Nederland en Vlaanderen bestaan in de wijze waarop de overheden samenwerkingsprojecten subsidiëren, zei Niessen. Het is een spijker waar hij al vaker op klopte. Hij vond ook dat, als de regeringen de culturele samenwerking hoge prioriteit willen geven, ze dan ook het nodige geld moeten reserveren.

De Commissie constateerde verder dat de samenwerking met Nederland in de Europese Unie gehinderd wordt door het feit dat op dat niveau Vlaanderen alleen maar onrechtstreeks, namelijk door de Belgische vertegenwoordiging, aan bod kan komen.

Het idee van staatssecretaris Van der Ploeg over een Europees huis in Brussel noemde Niessen prikkelend. Hij zag niet onmiddellijk een tegenstelling tussen de visie van Van der Ploeg en de optie voor een Nederlands-Vlaams huis ‘omdat in beide een sterke Europese gerichtheid voorop staat’.

Niessen rondde af met een variante van de gevleugelde woorden van August Vermeylen: ‘Wij moeten Vlaming en Nederlander zijn om Europeeërs te worden.’ Maar hij citeerde ook Menno ter Braak: ‘Werkelijke toenadering ontstaat niet door sentimentele adoratie van een gemeenschappelijke grammatica, maar door het besef dat men bepaalde problemen gemeen heeft.’

Oud Algemeen Voorzitter van het ANV André Debeul met co-voorzitter Commissie Cultureel Verdrag Hugo Weckx.