Neerlandia. Jaargang 103

Media

Leerstoel begint Hemels

Woensdag 17 maart was een belangrijke dag voor het zwaartepunt Communicatiewetenschap van de Universitaire Instelling Antwerpen (UIA).

Die dag werd de Leerstoel Abraham Verhoeven plechtig geïnstalleerd. Het is de bedoeling van de leerstoel om ‘door lezingen, conferenties en publicaties een breed publiek inzicht te bieden in eigentijdse vragen rond media en journalistiek’, en zodoende ‘het publieke debat uitdagend vorm en richting te geven’, aldus voorzitter prof. dr. Herman Van Pelt. Het idee kwam van Gaston Durnez, gewezen journalist van De Standaard. ‘Oorlog is de moeder van de journalistiek. Ongeluk is het geluk van de pers.’

Zo begon Durnez zijn korte toespraak. Die visie op de journalistiek is vandaag de dag waar, maar ze was dat ook aan het begin van de zeventiende eeuw toen ‘gazettier’ Verhoeven zijn nieuwstijdingen begon.

Dr. Joan Hemels - ‘geen courante naam in de pers,’ aldus Durnez -, professor in de communicatiewetenschap aan de universiteit van Amsterdam, sprak de inaugurale rede uit: ‘De gouden eeuw van het dagblad: een visie op professionaliteit en identiteit van de krant met het oog op een nieuw millennium.’ Ook hij verwees in zijn inleiding naar de krijgshaftigheid van het mensdom. ‘Oorlog blijkt op een onthutsende wijze verbonden te zijn met de beschaving.’

Aan het begin van onze eeuw had het Amsterdamse Algemeen Handelsblad een fikse voorsprong op de concurrenten in de berichtgeving over de Russisch-Japanse oorlog, omdat het als eerste over een Marconigraaf beschikte. Door dat toestel kwam de ‘City-brief’ van de correspondent in Londen, de cabaretier Jean-Louis Pisuisse, ‘door de lucht aanwaaien.’ Hemels schetste de evolutie van de dagbladjournalistiek in de twintigste eeuw. Hij had vooral aandacht voor twee ontwikkelingstendensen: die van de commercialisering en die van de ideologisering. Die twee factoren hebben altijd al een belangrijke rol

[p. 25]

Dr. Joan Hemels

gespeeld en gingen vaak hand in hand. Het aantal advertenties bepaalde de omvang van de redactionele pagina's. Krantendirecteuren stonden open voor branchevreemde vormen van klantenbinding. Een krant was vaak de spreekbuis van een welbepaalde ideologische groep. U weet wel: de krant als verlengstuk van de kansel, of van het partijhoofdkwartier. Dat de vrije journalistiek tot op zekere hoogte op gespannen voet leeft met ‘de dynamiek van het commerciële motief’, ligt voor de hand. Anderzijds is niets menselijks de journalistiek vreemd.

De laatste decennia werden kranten professioneel uitgebouwd. Vooral het dagbladmanagement won daarbij aan invloed. De krantendirecteur-oudestijl werd een ondernemer. Kranten werden steeds beter: én redactioneel én wat de vormgeving betreft. Die evolutie zorgde voor schaalvergroting en concentratie. Men zou inderdaad ook van ‘een koude sanering’ kunnen spreken. Iedereen die bij een krant werkt, weet: de lezer - koning klant - moet tot lezen verleid worden. ‘De enige invalshoek voor de redactionele leiding van de krant is de handhaving en - nog beter - de verbetering van de journalistieke kwaliteit van de krant. Die dient gewaarborgd en bewaakt te worden,’ waarschuwt Hemels. Daarenboven lijkt in de meeste Europese landen de dagbladmarkt het punt van verzadiging te hebben bereikt.

Is kwaliteit een speerpunt, ze is ook een twistpunt. Goede journalistiek is per definitie kritisch, en dat heeft zo zijn gevolgen. ‘Als een particulier of een organisatie het object van kritische journalistiek wordt, is de liefde voor de pers snel bekoeld,’ zei prof. Hemels die er verder op wees dat journalistiek ‘altijd een steeds weer omstreden en bekritiseerde intellectuele activiteit is geweest.’

Opvallend was ook de oproep van prof. Hemels om ook journalisten van vreemde oorsprong die in onze landen verblijven, in dienst te nemen. Een krant moet immers ook een afspiegeling zijn van de sociale diversiteit. (G.L.)