Neerlandia. Jaargang 103

[p. 19]

Prijs
Uitreiking Visser-Neerlandiaprijzen
● Guido Logie

In dit en in het volgende nummer van Neerlandia schenken we aandacht aan de uitreiking van de Visser-Neerlandiaprijzen. Hierna volgt een verslag van de uitreiking aan neerlandicus prof. dr. Jos Wilmots tijdens een bijeenkomst in Hasselt. Ook in Gent vond een uitreiking plaats, en wel aan het tijdschrift Wetenschappelijke Tijdingen.

Het ANV der beide Limburgen had zijn uiterste best gedaan om de uitreiking van de Visser-Neerlandiaprijs aan prof. dr. Jos Wilmots in het Limburgs Universitair Centrum (LUC) op 6 november 1998 tot een hoogstaand academisch gebeuren uit te bouwen. Een reeks sprekers en het Barok Ensemble van het LUC zorgden daarvoor. Hilde Houben-Bertrand, gouverneur van Limburg, reikte de prijs uit. Eerder had dr. Els Ruijsendaal, lid van het ANV-hoofdbestuur, het ANV, mr. H. Visser en de Visser-Neerlandiaprijzen voorgesteld. Jef Elsen was verhinderd en moest zijn laudatio laten voorlezen. Onder de sprekers bevond zich ook Peter Heller, program operations manager van Ford in Europa, een (zeldzame?) manager die van mening is dat je de taal van je personeel moet kunnen spreken. Hij leerde dat Nederlands van Jos Wilmots. Bij twee toespraken staan we even stil.

‘Onderwijzer’ Wilmots

Eerst volgde een groet uit het buitenland, door dr. Agata Kowalska-Szubert van de universiteit van Wroclaw in Polen. Bescheiden wees ze erop dat ze ‘tweede keuze’ was - dr. Olga Krijtova was verhinderd - en dat ze prof. Wilmots ‘slechts’ sinds 1990 kende. ‘Vanuit een extramuraal standpunt’ wilde ze proberen iets aan de overwegingen van de andere sprekers toe te voegen. Ze deed het kort en krachtig, met veel gevoel voor humor. Eerst vertelde ze wat precies ‘de rode Wilmots’ is. Het blijkt een leerboek Nederlands voor beginners te zijn, van de hand van Wilmots, en zo genoemd omdat de letters op de omslag rood zijn. Ze wees erop dat Wilmots, doordat hij reeds in de jaren zeventig naar landen - toen nog - achter het IJzeren Gordijn reisde, in Vlaanderen verdacht werd van socialistische of communistische sympathieën. Verder loofde ze zijn grote inzet voor de neerlandistiek én zijn warme aandacht voor mensen. ‘Zijn enthousiasme en engagement hebben in grote mate bijgedragen tot de ontwikkeling van de Oost- en Midden-Europese centra voor neerlandistiek: eerst in Leipzig, en later ook in andere steden en staten.’ En verder: Wilmots doet neerlandici in Oost- en Midden-Europa in Sinterklaas geloven, hij kan toveren en zijn dagen duren veel langer dan 24 uur.

De waardering voor Wilmots in het buitenland kwam tot uitdrukking in enkele onderscheidingen. Hij nam ze in ontvangst ‘met charme, want hij weet net zo goed als wij het weten: hij heeft het allemaal dubbel en dik verdiend, precies zoals de Visser-Neerlandiaprijs die hij straks zal krijgen,’ aldus de Poolse neerlandica.

Ook rector prof. Henri Martens, ‘hoofdonderwijzer van Diepenbeek’, huldigde ‘onderwijzer’ Wilmots. Of beter: ‘Hij wou graag en met veel vriendschap getuigenis afleggen over de verdiensten van Jos Wilmots.’ Hij noemde de laureaat een cultureel ambassadeur voor de Nederlandse taal en cultuur, voor Vlaanderen maar ook voor de regio Hasselt-Diepenbeek en zijn universiteit. Wilmots' creatieve loopbaan was gekenmerkt door ‘een zeldzame combinatie van degelijkheid en speelsheid’. Die combinatie was wellicht ook het geheim achter het succes van de zomercursussen die Wilmots jaar na jaar op de Diepenbeekse campus organiseerde. Naast de bekende Internationale Zomercursus Nederlandse Taal en Cultuur liep er ook een tijdje een Zomercursus Talen. Omdat voor veel gezinnen taalcursussen in het buitenland onbetaalbaar waren, haalde Wilmots het buitenland naar Diepenbeek.

Een cultureel ambassadeur is niet alleen de promotor van zijn cultuur in het buitenland, hij draagt ook bij aan de ontwikkeling van die cultuur. En dat deed Wilmots, als lesgever én als taalkundige, aldus de rector. ‘Bovendien staat hij bekend als een immer aanspreekbaar mens, een streng maar welhaast vaderlijk begeleider van eindverhandelingen, en meer dan eens - bij conflicten of dreigende pannes - als redder in de nood.’

Wilmots is één van die taalkundigen die zich meer met fundamenteel dan met toegepast taalonderzoek bezighouden. ‘Wilmots heeft zijn onderzoeksvragen tot een soort levenshouding gemaakt,’ zei Martens. ‘Altijd en overal doet hij zijn veldwerk: zijn waarnemingen over hoe taal ge- en misbruikt wordt.’ De rector vertelde dat prof. Wilmots wel moest ingrijpen toen hij bij een fotokopieerapparaat de mededeling las: ‘Voor papier en technische problemen wendt u zich tot het secretariaat.’ Wilmots heeft op dat vlak nooit iemand gespaard, maar ook nooit iemand gekwetst.

[p. 20]

‘De degelijkheid van zijn argumentatie maakt zijn kritiek onweerlegbaar en de speelsheid van zijn formulering maakt hem ook emotioneel aanvaardbaar.’

Wetenschappelijke Tijdingen

‘Het zou natuurlijk helemaal fijn zijn als de laureaten als ambassadeurs voor het ANV zouden fungeren,’ aldus A. Van Eetvelde-De Moor in haar openingstoespraak op de uitreiking van de Visser-Neerlandiaprijs aan het tijdschrift Wetenschappelijke Tijdingen in Gent op 14 november 1998. An De Moor, penningmeester ANV Vlaanderen en voorzitter van de afdeling Oost-Vlaanderen, zei verder te geloven ‘dat het onmiskenbare proces van toenadering tussen Noord en Zuid onomkeerbaar is’, maar ze ziet ook dat er nog een lange weg af te leggen is, bijvoorbeeld op het vlak van milieu en toerisme. Ze pleitte voor een euregio die de grootste kan zijn van Europa, ‘één die begint aan de zee en die zich uitstrekt tot Luik’. ‘De overeenkomsten vormen de objectieve noodzaak om met elkaar steeds nauwer en vooral nuchter samen te werken en zaken te doen, zowel op economisch, politiek als cultureel vlak ondanks de opvallende culturele verschillen.’

Daarna lichtte ze de VN-prijs aan Wetenschappelijke Tijdingen toe. Met de uitreiking van die prijs wilde het ANV in eerste instantie hulde brengen aan de filoloog dr. Jef Goossenaerts († 1963) ‘die niet alleen stichter/oprichter was van het blad (in 1935), maar vele jaren de ‘motor en duivel-doet-al’. Zijn dochter Ria kreeg een bos bloemen ‘als blijk van dank’. In de persoon van de (door ziekte afwezige) ex-hoofdredacteur prof. Gilbert De Smet werden alle medewerkers aan het bekroonde tijdschrift bedankt.

Na de laudatio door prof. Eric Defoort, sprak redactiesecretaris prof. Frans-Jos Verdoodt het dankwoord uit.

Zin en nut van geschiedwetenschap

De hoofdmoot van de viering nam prof. Matthias Storme, algemeen voorzitter van het Verbond van Vlaamse Academici, voor zijn rekening met de gelegenheidstoespraak Verhouding tussen een beweging en haar geschiedenis. Geschiedenis van een bewogen verhouding?, een beschouwing over zin en nut van de geschiedwetenschap en de houding van de beoefenaar ervan.

Storme begon zijn betoog met een vergelijking. Hij voelde zich: ‘een beetje als de erfgenaam die aanwezig is bij de bekroning van een boek met bijdragen over de geschiedenis van het erf dat hij bewerkt en van zijn voorouders, die dat voor hem deden’. De redacteuren van dat boek zijn eveneens kleinkinderen van diezelfde grootvader, of op zijn minst toch verwanten. Die vergelijking zou in zijn verhaal regelmatig opduiken. De situatie van de boer-erfgenaam is fundamenteel verschillend van die van de andere erfgenamen. Eerstgenoemde wil dat zijn grond vruchten draagt: zijn handelen is op de toekomst gericht. Het verleden interesseert hem in de mate dat het nuttig is. Er is in de verhouding tussen ‘boer en wetenschapper’ niet alleen een verschil in perspectief. Beiden kunnen een diametraal tegengestelde visie hebben. ‘Het kan zover komen dat de historicus van zijn kant vindt dat de bebouwer er niets vanaf weet en dat de verhalen die hij over het verleden vertelt nonsens zijn, terwijl de cultivator vindt dat de verhalen die de historicus uit die oude papieren haalt, geen nuttige kennis zijn voor zijn cultuur en de oogst die hij verlangt.’

Het kan nog ingewikkelder. ‘Immers, ook de gerichtheid van de historicus op het verleden is natuurlijk vanuit het heden aangestuurd.’ De geschiedschrijving is een kind van zijn tijd. Het komt voor dat historici willen oordelen over het verleden. Of erger nog, dat zij het verleden willen gebruiken voor hedendaagse doelstellingen. De boer of activist wordt dan een historicus die de geschiedenis wil herschrijven. De onpartijdige historicus blijkt een hinderlijke dwarsligger.

Maar: ‘De fundamentele differentie tussen de historicus en de activist wordt dan ook ten zeerste gemilderd door de betrokkenheid op elkaar van historiek en pragmatiek.’ Storme bracht enkele elementen aan om die wederzijdse betrokkenheid gestalte te geven.

-	Indien het juist is dat de geschiedwetenschap verschraalt indien ze slechts geïnteresseerd is in de mode van de tijd, dan verschraalt ze evenzeer als ze helemaal niet dienstbaar is aan het heden, niet helpt bouwen aan historisch bewustzijn dat een drijfveer is voor het handelen met het oog op de toekomst.
-	Anderzijds is culturele of politieke actie op zand gebouwd, als ze niet historisch onderbouwd is. Dat historisch onderbouwd zijn is dan wel iets anders dan zich in de actie geheel door dat verleden te laten bepalen en beheersen, zodat men het zicht op de toekomst verliest. Tegenover onze voorouders hebben we een plicht van dankbaarheid en die kunnen we vervullen ‘door hun gedachten te her denken, opnieuw te denken en dus verder te denken’.
-	Het evenwicht tussen dankbaarheid en vooruitzien is in het algemeen delicaat, maar zeker als we het hebben over het omgaan met symbolen, en dan vooral personen en feiten uit het verleden die tot symbool zijn geworden. En wat is de betekenis van verhalen over het verleden, die inmiddels ook een deel van de geschiedenis zijn geworden? ‘Het geschiedwetenschappelijk perspectief is maar één aspect van de social construction of reality die de mens maakt om te leven en het leven door te geven.’ Storme is van oordeel dat het niet de taak van de historicus is verhalen te ontmaskeren of hun betekenis te vernietigen, maar wel integend el, om aan te tonen dat ze van een andere orde zijn dan de historische waarheid. ‘Verhalen, mythen en monumenten zijn lieux de mémoire, geen lieux de faits.’ En dat is een beetje in strijd met onze tijdgeest. Het ontmaskeren, ‘dit is het herleiden tot de “bijbedoelingen” die de auteurs van het verhaal ermee zouden hebben gehad’, is populair. Op die manier wil men, aldus Storme, degenen die vandaag de dag het verhaal verder vertellen, treffen.

Prof. Storme besloot met zijn geloof uit te drukken in het vele gemeenschappelijke dat historicus en geëngageerde bindt. Ze hebben de maatschappelijke verantwoordelijkheid om het ontvangen erfgoed te verduidelijken, te bewerken, dus ook te her-denken.

In het volgende nummer treft u een verslag aan van de uitreikingen van andere Visser-Neerlandiaprijzen.