Neerlandia. Jaargang 103

[Samenwerking]
Kanttekeningen bij Vlaamse irritaties
● Wim Couwenberg

De titel van een onlangs verschenen boek deed in Vlaanderen nogal wat stof opwaaien: Nederland en de toekomst van Vlaanderen. Dat was natuurlijk een typisch staaltje van Nederlandse arrogantie. Maar het tegendeel is waar. Deze titel moet Nederlanders juist aanzetten om meer interesse in Vlaanderen te tonen.

Al spreken we als Nederlanders en Vlamingen dezelfde taal, we moeten goed beseffen dat we anders geprogrammeerd zijn, benadrukt de in België werkzame Nederlandse journalist Derk Jan Eppink in zijn in Neerlandia eerder besproken boek Vreemde buren. Tot die andere programmering behoort ook dat we elkaar vanuit heel verschillende sentimenten en vooroordelen beoordelen. Een recent voorbeeld hiervan is de wijze waarop van bepaalde Vlaamse zijde gereageerd is op het door mij geredigeerde boekje Nederland en de toekomst van Vlaanderen. Alleen al de titel blijkt in Vlaanderen irritatie gewekt te hebben. Zo interpreteert de Vlaamse historicus prof. R. Bauer die titel als bevoogdend, paternalistisch en denigrerend ten opzichte van Vlaanderen. In deze formulering wordt Vlaanderen als het ware opgevat als een verlengstuk van Nederland, als het kleine broertje dat voor zijn toekomst het best maar naar het Noorden kan kijken. Aldus deze historicus in de Nieuwsbrief van de Orde van den Prince van december 1998.

Historisch gegroeid wantrouwen

Ik kan in deze uitleg niets anders zien dan een uiting van het historisch gegroeide wantrouwen dat in Vlaanderen in het verleden is ontstaan tegenover de intenties en pretendes van het noordelijke deel der Lage Landen; maar ook een uiting van wat de Vlaamse filosoof Ludo Abicht in het boek in kwestie het Vlaamse minderwaardigheidscomplex noemt: ‘Zolang Vlaanderen niet helemaal zeker is van zichzelf, met andere woorden niet vanzelfsprekend zelfbewust als collectiviteit optreedt, zal dit minderwaardigheidscomplex de betrekkingen met het buitenland en in het bijzonder met Nederland bemoeilijken. Men heeft het gevoel voortdurend met het origineel te worden vergeleken om te moeten vaststellen dat men op een aantal essentiële punten inderdaad niet helemaal gelijkwaardig is en dit geldt uiteraard niet alleen voor het taalgebruik.’

[p. 14]

Tegen die achtergrond ben ik geneigd ook de kritiek van prof. Bauer op de titel in kwestie te plaatsen. In die titel ziet hij kennelijk weer een staaltje van Hollandse arrogantie. Maar hoe is die titel in feite ontstaan? Uit mijn redactionele inleiding blijkt duidelijk dat de bedoeling ervan is geweest om Nederlanders te bewegen tot meer actieve interesse voor wat in Vlaanderen gaande is, met name voor de belangwekkende discussie die daar gevoerd wordt over de toekomst van Vlaanderen; een discussie die ook ons Nederlanders aangaat, maar waar we nog bijzonder weinig aandacht aan schenken. In die zin vat ook dr. Y.J.D. Peeters - Vlaams lid van het ANV-hoofdbestuur - titel en opzet van dit boek op in een bespreking ervan in Civis Mundi. In eerste instantie is die titel nota bene ontstaan in een lezing die ik op verzoek van een Vlaams gezelschap heb gehouden.

België-gevoel

Symptomatisch voor het Vlaamse wantrouwen is ook de reactie van de Vlaamse taalsocioloog Kas Deprez op het boek in kwestie die in het tijdschrift Streven verscheen onder de veelzeggende titel ‘Dit triestige Groot-Neerlandisme’. Deprez behoort kennelijk tot die ‘progressieve’ Vlaamse intellectuelen die zich de laatste tijd presenteren als nieuwe Belgen en als zodanig het in verval rakende Belgiëgevoel nieuw leven willen inblazen. Zij doen dit in een opvallende coalitie met de oude conservatieve Brusselse bourgeoisie. Deprez, eenzame strijder voor een eigen norm voor Nederlandstalig België, in zijn ogen een overgangsgebied bewoond door bastaarden (De Standaard, 3 maart 1998), interpreteert de opzet en strekking van dit boek op zijn beurt als uiting van Groot-Neerlandisme, dat hij kwalificeert als ‘een overbodig nationalisme’ en als ‘een grijze bedoening, politiek zowel als intellectueel.’ Hoewel wetenschappers krachtens hun professie verplicht zijn hun vooroordelen onder controle te houden, laat Deprez zijn vooroordelen tegen degenen die streven naar nauwere samenwerking tussen Vlaanderen en Nederland de vrije loop. Na in zijn bevooroordeelde geest de inhoud van dit boek geïnterpreteerd en bestreden te hebben, concludeert hij opgetogen dat het Groot-Neerlandisme, te weten de vestiging van een Groot-Nederlandse staat, zoals Deprez dit fenomeen zelf omschrijft, geen politiek draagvlak heeft. Maar zo'n staat wordt in dit boek ook niet bepleit, ook niet door prof. A. Postma. De door hem toegejuichte economische en culturele convergentie tussen Nederland en Vlaanderen hoeft niet noodzakelijkerwijze tot een politiek-juridische structuur te leiden, zo besluit die zijn bijdrage. Het hele betoog van Deprez is derhalve een gevecht tegen windmolens.

Wij-gevoel

Wel wordt in alle bijdragen gepleit voor nauwere Nederlands-Vlaamse samenwerking, maar dit gebeurt op grond van een eigentijdse argumentatie, waarin het accent ligt op wat ons in zakelijk opzicht verbindt en sterker maakt tegenover de dominantie van de grote lidstaten in de Europese Unie, die primair denken in termen van macht en nationaal belang. Naar aanleiding van een pleidooi van premier W. Kok voor het bevorderen van een Nederlands-Duits wijgevoel heb ik de vraag gesteld of er niet meer redenen zijn een lans te breken voor een Nederlands-Vlaams wij-gevoel als draagvlak van Vlaams-Nederlandse samenwerking. Als we daar niet eens in slagen, wat mogen we dan verwachten van een Europees wij-gevoel als draagvlak van Europese integratie? Als Deprez opgetogen constateert dat van een Vlaams-Nederlands wij-gevoel geen sprake is, al proberen ANV en de Orde van den Prince dat aan te kweken, mogen we daaruit dan concluderen dat voor hem alleen een Belgisch wij-gevoel reden van bestaan heeft? Hoe dit zij, voor het ANV en de Orde van den Prince is er nog veel werk te doen. Een van de voorwaarden ter bevordering van Vlaams-Nederlandse samenwerking, zo concludeert Manu Ruys in zijn bijdrage in Nederland en de toekomst van Vlaanderen, is een permanente dialoog waarin Nederlanders en Vlamingen de problemen, wrijvingspunten en verschillen van opvatting in hun relaties frank en vrij aankaarten. Ook nieuwe Belgen zijn uiteraard welkom in dit gesprek.