Neerlandia. Jaargang 103

[p. D9]

Nederlands Centrum voor Volkscultuur
● Ineke Strouken

Je verdiepen in de achtergronden van tradities, onderzoek doen naar de geschiedenis van je woonplaats, een historische sport beoefenen of met vertelkunst bezig zijn, het is allemaal volkscultuur. Volkscultuur is een populair tijdverdrijf van veel mensen die in de tradities van de eigen streek of bevolkingsgroep de wortels van hun identiteit herkennen.

Om de buurt te tonen dat er een nieuwe wereldburger is geboren, wordt er een ooievaar - een populaire kindertjesbrenger - buiten gezet. In Nederland kun je zelfs opblaasbare ooievaars van zeven meter hoogte huren. (foto: Ineke Strouken)

De rol van de overheid

Al vanaf de jaren '20 was er bij mensen als D.J. van der Ven het besef dat het Nederlandse culturele erfgoed uit meer bestond dan mooie gebouwen en schilderijen alleen. Het heeft ook een duidelijke immateriële component, die tot uitdrukking komt in begrippen als traditie en volkscultuur. Volgens Van der Ven verdiende ook deze component van het culturele erfgoed ondersteuning door de Nederlandse overheid.

Ondertussen gingen in het veld zelf steeds meer mensen zich met vormen van volkscultuur bezighouden. De belangstelling ervoor nam zozeer toe dat dit vanaf de jaren '50 leidde tot een enorme schaalvergroting, waarbij mensen zich begonnen te organiseren in verenigingsverband. Het is het begin van koepelorganisaties als Brabants Heem, de Federatie van Folkloristische Groepen in Nederland en de Vereniging voor Papierknipkunst. De overheid zag dat het veld op deze wijze enorm begon uit te dijen en probeerde daar enige systematiek en samenwerking in aan te brengen. Vanuit die filosofie werd in 1955, door het Ministerie van Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen, het Beraad voor het Nederlandse Volksleven opgericht. Het Beraad was een platform waar het veld samenkwam, een gesprekscentrum én een contactorgaan in één.

In de jaren '70, de jaren van het kabinet Den Uyl, kreeg de volkscultuurbeoefening nieuwe actualiteit vanuit de filosofie van de cultuurspreiding. De volkscultuur zou daarvoor een geweldig instrument kunnen zijn.

In de jaren '80 kwamen er vanuit het Ministerie van Cultuur, Ruimtelijke

[p. D10]

Ordening en Maatschappelijk werk impulsen om niet alleen de kwantiteit van de cultuurparticipatie te bevorderen, maar ook om de kwaliteit meer aandacht te geven. Het brede gevoelen was dat daarvoor slagvaardige en professionele ondersteuningsinstituten nodig waren die aan het veld impulsen konden geven. Pas zo kon het veld zich steeds weer vernieuwen. Het was ook belangrijk om aantrekkelijk te zijn voor de jongeren. Voor de generatie van de ‘blue jeans’, zoals dat toen heette. Voor volkscultuur werd vanuit het Beraad het Informatiecentrum Volkscultuur opgericht, de voorloper van het huidige Nederlands Centrum voor Volkscultuur.

Het gaat hier overigens niet om een ontwikkeling die alleen voor Nederland op gaat. In de Angelsaksische wereld waren er al snel de zogenaamde folkloresocieties. In Duitsland kreeg de professionele ondersteuning vorm op Länderniveau, met instellingen zoals het Amt für Rheinische Volkskunde.

Een voorbeeld waar de professionalisering van de volkscultuur nooit van de grond is gekomen is België. De volkscultuur is daar altijd een zaak gebleven van de koepelorganisaties zelf. Het is pas zeer onlangs dat er ook in Vlaanderen, naar analogie van het Nederlands Centrum voor Volkscultuur, gewerkt wordt aan een Vlaams Centrum voor Volkscultuur dat, zoals het er nu naar uitziet, in 1999 vaste vorm zal krijgen.

Volkscultuurbeoefening

Het brede veld dat zich bezighoudt met volkscultuur is sinds de jaren '70 alleen maar gegroeid. Dit past in een bredere beweging van toegenomen belangstelling voor het Nederlandse culturele erfgoed (zoals ondermeer wordt aangetoond in een rapport van het SCP Het gedeelde erfgoed). Dit heeft ongetwijfeld te maken met de toegenomen vrije tijd, maar ook met de trend dat mensen in een snel veranderende maatschappij op zoek gaan naar de eigen wortels. Schaalvergrotingsprocessen hebben geleid tot een bezinning op de eigen identiteit, een identiteit waarin tradities, rituelen en volkscultuur een belangrijke plaats innemen.

Dit proces zien we ook, en zelfs in versterkte mate, bij de nieuwkomers in de Nederlandse samenleving. Meer dan wie ook bezinnen zij zich, in een voor hen vreemde samenleving, op hun identiteit. Zij vinden die in hun eigen tradities en rituelen.

Het brede veld dat het Nederlands Centrum voor Volkscultuur ondersteunt, betreft organisaties en particulieren die zich bezighouden met volkscultuur, regionale geschiedenis, folklore en volkskunst. Daarin zit een belangrijk erfgoedonderdeel, wat tot uitdrukking komt in het centrale belang dat aan tradities wordt toegekend.

De belangstelling voor volkscultuur is breed en veelomvattend. Mensen kunnen op verschillende manieren met volkscultuur bezig zijn: reflectief (zoals bijvoorbeeld in een heemkundekring), actief (door bijvoorbeeld lid te worden van een volksdansvereniging) of passief (door erover te lezen).

Een landelijk centrum voor volkscultuur

Het veld dat zich bezighoudt met volkscultuur is breed en divers. De meeste instellingen zijn werkzaam op lokaal en regionaal niveau en zijn vaak slechts geïnteresseerd in één deelaspect. Al vanaf de jaren '50 heeft de overheid systematiek en samenhang in dit veld proberen te brengen. Eerst door het Beraad voor het Nederlandse Volksleven, vanaf de jaren '80 door het Informatiecentrum Volkscultuur en nu door het Nederlands Centrum voor Volkscultuur. In het veld is er sterke behoefte aan een centrum zoals het Nederlands Centrum voor Volkscultuur, een centrum dat functioneert als een knooppunt van kennis. Het Nederlands Centrum voor Volkscultuur is er voor de inhoudelijke inkadering van het veld. Het is een professioneel adviescentrum dat het veld met raad en daad terzijde staat en ontwikkelingen in gang zet. Het Nederlands Centrum voor Volkscultuur heeft daarbij een belangrijke bemiddelende functie tussen wetenschap en amateur en tussen landelijke instituten en lokale organisaties.

Nederlands Centrum voor Volkscultuur

Het Nederlands Centrum voor Volkscultuur is een door het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen gesubsidieerd landelijk steunpunt voor de volkscultuurbeoefening in Nederland. Het wil volkscultuur als wezenlijk onderdeel van het Nederlandse cultuurgoed promoten, inzicht geven in culturele processen en kennis overdragen over de achtergronden van de verschillende cultuuruitingen in Nederland. Daarnaast wil het Nederlands Centrum voor Volkscultuur organisaties en activiteiten op het gebied van volkscultuur, regionale geschiedenis, folklore en volkskunst stimuleren, adviseren, coördineren en professionaliseren en een voortrekkersrol spelen in het verspreiden van vernieuwingen.

Het Nederlands Centrum voor Volkscultuur is het enige nationale instituut waar alle lijnen samenkomen, en waar de volkscultuur op een geïntegreerde wijze voor het voetlicht wordt gebracht. In de breedte van het veld schuilt de belangrijkste aantrekkingskracht. Wat anders verbrokkeld zou zijn in vele verschillende deelbelangen kan nu op een geïntegreerde wijze gestructureerd worden.

Het Nederlands Centrum voor Volkscultuur heeft het werkterrein onderverdeeld in vier secties:

1.	volkscultuur: de cultuur van ‘alleman en alledag’
2.	regionale geschiedenis: de geschiedenis van de directe leefomgeving
3.	folklore: het in stand houden en opvoeren van oude tradities

[p. D11]

4.	volkskunst: de kunst van het dagelijks leven

Voor al deze deelterreinen heeft het Nederlands Centrum voor Volkscultuur kaderwerkgroepen ingesteld. In de kaderwerkgroepen hebben mensen zitting die in een bepaalde regio of op een bepaald deelterrein een sleutelfunctie hebben.

Het doel van deze werkgroepen is, in algemene termen, het leggen en onderhouden van contacten, het uitwisselen van informatie, het coördineren van activiteiten, het stimuleren van samenwerkingsverbanden, en het organiseren van landelijke evenementen.

Heel belangrijk is de inhoudelijke ondersteuning. De kaderwerkgroepen zijn er voor het signaleren van nieuwe ontwikkelingen en vandaaruit het stimuleren van vernieuwende activiteiten.

Naast de kaderwerkgroepen zijn er de zogenaamde projectwerkgroepen. Het Nederlands Centrum voor Volkscultuur wil aanjager zijn van nieuwe trends en ontwikkelingen. Het is de taak van de projectwerkgroepen om, met behulp van deskundigen uit het veld, innoverende projecten op te zetten.

Taken van het Nederlands Centrum voor Volkscultuur

Het Nederlands Centrum voor Volkscultuur is een landelijk opererend instituut, dat intensieve contacten met regionale koepels en met andere landelijke ondersteuningsinstituten onderhoudt. Netwerkvorming is een belangrijke taak. Ook met de steunpunten in de sfeer van de materiële cultuur - monumenten en archieven - worden goede contacten onderhouden om deze aan de immateriële cultuur te kunnen koppelen.

Om het veld te professionaliseren, inventariseert, ontsluit en implementeert het Nederlands Centrum voor Volkscultuur kennis over volkscultuur, regionale geschiedenis, folklore en volkskunst. Elk jaar wordt door de kader- en projectwerkgroepen een groot aantal studiedagen, cursussen en manifestaties georganiseerd. Naast het uitwisselen van vakinhoudelijke kennis en vaardigheden en het stimuleren van vernieuwingen worden deze vakverdiepingsdagen gebruikt om netwerken te verstevigen, organisaties samen te brengen en werkgebieden te promoten. Om de stand van zaken betreffende een onderzoek weer te geven of een onderwerp uit te diepen, komt twee keer per jaar een deel van de boekenreeks Volkscultuur uit.

Het Nederlands Centrum voor Volkscultuur adviseert het veld door vragen te beantwoorden en adviezen te geven of door zitting te nemen in begeleidingscommissies. In het veld is er een sterke behoefte aan een centrum dat functioneert als een knooppunt van kennis. Deze kennis sluist het Nederlands Centrum voor Volkscultuur door middel van het nieuwsblad Alledaagse dingen door naar de achterban. In Alledaagse dingen wordt informatie over infrastructuren en actuele ontwikkelingen, verslagen van studiedagen en overzichten van boeken, artikelen en activiteiten gegeven. Organisaties mogen deze informatie zonder meer overnemen in hun eigen periodieken. Hierdoor heeft Alledaagse dingen een heel groot bereik.

Om volkscultuur te promoten en interesse te kweken voor de achtergronden van het dagelijks leven geeft het Nederlands Centrum voor Volkscultuur voor het brede publiek Traditie, tijdschrift over tradities en trends uit en worden er reizende tentoonstellingen met bijbehorend lesmateriaal ontwikkelt voor de scholen, musea en bibliotheken.

Dat volkscultuur leeft, blijkt ook uit de enorme belangstelling die er is vanuit de media. Het is altijd een sterk punt van het Nederlands Centrum voor Volkscultuur geweest om de media te interesseren voor volkscultuur. In de loop der jaren zijn er uitstekende contacten opgebouwd met de pers. Contacten die ook voor het Jaar van de Volkscultuur zullen worden ingezet.

Als laatste heeft het Nederlands Centrum voor Volkscultuur de taak om het veld te prikkelen en nieuwe ontwikkelingen in gang te zetten. Daarom wordt wetenschappelijk onderzoek gestimuleerd en geïnitieerd. Sinds kort worden er Cahiers voor regionale geschiedenis en volkscultuur uitgegeven waarin een bepaalde onderzoeksproblematiek wordt behandeld. Het eerste Cahier ging over onderzoek naar migrantencultuur.

Het Nederlands Centrum voor Volkscultuur ontwikkelt elk jaar een aantal voorbeeldprojecten. Deze projecten moeten dienen om trends te zetten of als eye-opener fungeren. Het belangrijkste project de komende twee jaar zal het Jaar van de Volkscultuur zijn.