Neerlandia. Jaargang 102

[p. 12]

Samenwerking

Hoe belangrijk zijn cultuurverschillen tussen Nederland en Vlaanderen?
● Wim Couwenberg

Zouden we eindelijk niet eens moeten ophouden met het benadrukken van de cultuurverschillen tussen Nederland en Vlaanderen? Worden die vaak niet teveel opgefokt? Is de Vlaming wel zo'n gulle levenslustige Bourgondiër en is de Noord-Nederlander zo'n zwaarmoedige calvinist als in dit verband vaak beweerd wordt? Deze verzuchting slaakte onlangs een Vlaming in een discussie over de Nederlands-Vlaamse betrekkingen. In dezelfde zin laat ook Paul Beugels zich uit in zijn bijdrage in het Civis Mundi jaarboek Nederland en de toekomst van Vlaanderen. Die cultuurverschillen zijn geen belasting van de samenwerking, maar eerder een verrijking. We moeten ze juist koesteren en in stand houden, vindt Beugels.

Bij de presentatie van dit jaarboek was ook prof. W. Blockmans van oordeel dat we minder moeten blijven praten over onze cultuurverschillen en ons meer moeten gaan richten op realisering van de mogelijkheden tot samenwerking. Ik heb zelf in juistgenoemde boek ook de nodige aandacht gewijd aan die cultuurverschillen als rem en hinderpaal op weg naar meer samenwerking en meen toch dat dit nuttig en nodig is juist om tot meer succesvolle samenwerking te komen. Dit geldt overigens niet alleen voor de samenwerking tussen Nederland en Vlaanderen, maar ook voor de Europese samenwerking. Heel wat problemen die zich daarbij voordoen, hebben evenzeer te maken met cultuurverschillen. Willen we wat minder vreemde buren voor elkaar worden, dan moeten we in het noordelijke en zuidelijke deel der Lage Landen goed beseffen dat we anders geprogrammeerd zijn, ook al spreken we dezelfde taal.

Strijd rond generale bank

Hoezeer die cultuurverschillen in de praktijk nog een rol spelen, is opnieuw gebleken bij de mislukte poging van ABN Amro tot overname van de Generale Bank. De strijd om die bank is niet beslist op grond van zuiver zakelijke, financiële overwegingen. Was dat wel het geval geweest, dan had niet Fortis, maar ABN Amro aan het langste eind getrokken en was er een algemene bank der Lage Landen ontstaan met een sterke Europese uitstraling. ABN Amro heeft zich echter danig verkeken op de typisch Belgische cultuur van zakendoen zoals in de pers omstandig is toege-

[p. 13]

licht. Dé bank probeerde op een Angelsaksische manier zaken te doen met een Mediterrane zakencultuur, aldus België-kenner Derk-Jan Eppink. Het ingetogen optreden van Fortis-topman Bartelds viel in die zakencultuur heel wat beter dan de bravoure van ABN Amro topman Kalff. Met haar zelfverzekerde en arrogant overkomende presentatie maakte dé bank in België weer oude anti-Hollandse sentimenten wakker. Liever Zwitsers of Frans dan Nederlands, viel in deze zaak in België weer te horen.

Bij de overname van Bank Brussel-Lambert is ING heel wat behoedzamer en daardoor met meer succes te werk gegaan, al werd in de Belgische pers ook in dit geval nog wel even tegengestribbeld vanwege uitverkoop van Belgische financieel-economische belangen. In België, zo was ING eerder gebleken, draait het niet zozeer om de regels, maar om het opbouwen van een vertrouwensrelatie en het bewerken van de machtigen achter de schermen. In tegenstelling tot ABN Amro, dat een gerenommeerd Nederlands advocatenkantoor inschakelde om de overname juridisch te onderbouwen, maakte ING gebruik van een Belgisch, i.c. Brussels advocatenkantoor. En ook dit maakt verschil, zoals Eppink terecht betoogt. Wetten zijn immers bijna altijd voor meer dan één uitleg vatbaar. En dit geldt zeker voor de Belgische wetgeving inzake overnames. Belgische advocaten die over de juiste contacten beschikken, kunnen achter de schermen de in het geding zijnde regels zo plooien en interpreteren dat zij precies passen bij het beoogde onderhandelingsresultaat. Er is niet alleen een mediterrane zakencultuur, maar ook een mediterrane rechtscultuur die tot in België doorwerkt. Wetten worden in die cultuur op vijanden strikt toegepast, maar ruimhartig geïnterpreteerd als het om vrienden gaat.

De Vlaamse jurist en oud-politicus mr. F. Baert verzekerde mij na afloop van het symposium van de Orde van den Prince dat mijn opmerkingen over een mediterrane rechtscultuur wel juist zijn wat Wallonië betreft, maar niet langer opgaan voor de Vlaamse rechtsbeoefening. De Vlaamse rechtswereld oriënteert zich steeds meer op de Nederlandse rechtscultuur.

Egel-liefde

Al zijn de cultuurverschillen tussen Nederland en Vlaanderen een factor waar bij het streven naar samenwerking voortdurend rekening mee gehouden moet worden, zij zijn niettemin veel minder groot dan die tussen onze autochtone bevolking en allerlei allochtone groeperingen in ons midden. Toch gaat het officiële overheidsbeleid betreffende die groeperingen ervan uit dat zij in onze samenleving en cultuur geïntegreerd kunnen worden. Als dit beleid juist is, is er reden temeer om met inachtneming van de cultuurverschillen tussen Noord en Zuid te werken aan de opstelling en realisering van een ambitieuze politieke agenda voor verdere Vlaams-Nederlandse convergentie en samenwerking. Een van de doelstellingen die daarvan deel zouden moeten uitmaken, is de ontwikkeling van de Nederlandse Taalunie tot een brede Culturele Unie. Dat het Culturele Verdrag en het Taalunieverdrag niet beter op elkaar zijn afgestemd, noemt de Vlaamse minister van Binnenlandse Zaken, Luc Van den Bossche, terecht een politieke blunder. Voor de ontplooiing van Vlaanderen, zo constateerde de Vlaamse historicus Y. van den Berghe al in 1972, is culturele integratie met Nederland een levensvoorwaarde. Vijf à zes miljoen Vlamingen bieden een te smalle basis voor de ontwikkeling van een volwaardige cultuur. Maar ook voor Nederland is zo'n integratie van groot belang.

De ontwikkeling van de Vlaams-Nederlandse samenwerking heeft veel weg van een egel-liefde. Het is een liefde op afstand. Zodra de ander te dicht bij komt, gaat men elkaar prikken om de eigen identiteit veilig te stellen. We zien zo'n reactiepatroon ook al jarenlang in de oecumenische interactie tussen de kerken.

Was het voorheen vooral Nederland dat de boot van onderlinge samenwerking afhield en er de voorkeur aan gaf zijn eigen weg te gaan, in de veronderstelling dat men het wel alleen kon bolwerken, nu lijkt het meer Vlaanderen te zijn dat zoveel mogelijk zijn eigen weg lijkt te willen gaan en dit geldt in zekere zin zelfs op het gebied van de taal. Er is nl. een neiging de eigen taal niet meer als Nederlands, maar als Vlaams te presenteren. De oude leuze ‘In Vlaanderen Vlaams’ lijkt zich nu te keren tegen het Nederlands, zoals Vlamingen als de historicus H. De Schepper en de taalkundige G. Geerts bezorgd signaleren. De nieuwe leuze: ‘Wat Vlaanderen zelf doet, doet het beter’, richt zich nu ook tegen Nederland. Tegenover het internationaal geroemde Nederlandse poldermodel stelt de Vlaamse politieke elite nu het nog meer succesvolle Vlaamse belfortmodel. CVP-voorzitter Mark van Peel - de man die vorig jaar beweerde dat een Antwerpenaar liever met Marokkanen dan met Nederlanders zijn vakantie wil doorbrengen - is een uitgesproken exponent van deze Vlaamse zelfgenoegzaamheid. Welk belang heeft Vlaanderen erbij, zo vraagt de Vlaamse nationalist Bart van Waesberghe zich in dit verband af (in Het Verbond, 8/9, 1998) om bewust de weg te versperren naar Nederland, zijn meest natuurlijke bondgenoot? Waarin ligt de meerwaarde van het particularistische Vlaanderen dat zich op zichzelf terugplooit? Dat op de Europese sympathieschaal Nederlanders in Vlaanderen het laagst scoren, terwijl Vlamingen in Nederland juist de meeste sympathie genieten, is dat ook niet symptomatisch voor de huidige situatie?

Een Nederlands zakenman in Portugal vergeleek de kwetsbare Nederlands-Vlaamse betrekkingen onlangs met die tussen Spanje en Portugal. Die zijn ook nogal problematisch. Dat komt, omdat Portugezen het gevoel hebben, dat Spanjaarden op hen neerkijken en dit wekt heel begrijpelijk veel irritatie bij hen. Vlamingen hebben dit gevoel ook

[p. 14]

t.o.v. Nederlanders. Dit bemoeilijkt nog altijd onze relaties met Nederlanders, meent Ludo Abicht, een van de medewerkers aan het eerdergenoemde boek. Met het snel groeiende Vlaamse zelfbewustzijn hebben zij er momenteel kennelijk behoefte aan zich tegen die arrogante Hollanders af te zetten. Zij doen dat, lijkt mij, vanuit een behoefte aan bevestiging en ondersteuning van de eigen, nog kwetsbare, Vlaamse identiteit die in Vlaanderen zelf bovendien onder vuur ligt van kritische linkse intellectuelen, een vuur overigens dat in eerdergenoemd jaarboek vakkundig geblust wordt door prof. L. Beheydt. Kunnen we elkaar niet vinden in de opvatting dat die Vlaamse identiteit een waardevolle variant is van de algemeen- Nederlandse identiteit zoals die op haar beurt een specifieke variant is van de Europese en westerse culturele identiteit?

Te weinig samenwerking bij havenbeleid

Op veel terreinen vullen Nederland en Vlaanderen elkaar goed aan. Maar we zouden op allerlei terreinen zoals bv. ruimtelijke ordening, havenbeleid e.d. wel wat meer over elkaars grenzen dienen te kijken. Dit gebeurt helaas nog veel te weinig, ondanks alle retoriek over een grenzeloos Europa en het grote belang van grensoverschrijdende samenwerking. Hoe gering met name de bereidheid van Nederlandse zijde is om samen te werken op het gebied van de infrastructuur, ook als dit miljarden aan collectieve middelen kan besparen, blijkt bij omstreden projecten als de Betuwelijn en de Tweede Maasvlakte. In plaats van samenwerking en afstemming met de haven van Antwerpen te zoeken, kiest Nederland vooralsnog zonder meer voor concurrentie op het terrein van de infrastructuur. De Rotterdamse hoogleraar logistiek management H. Roos spreekt in dit verband van een historische vergissing die ons duur te staan komt. Ook de Nederlandse verladersorganisatie EVO, die opkomt voor de logistieke belangen van 36.000 bedrijven in handel, industrie en landbouw, koestert wat de rentabiliteit van de Betuwelijn betreft, grote twijfels en ziet in gebruikmaking van de vervoerscapaciteit van de gerenoveerde Ijzeren Rijn en van de sterk groeiende capaciteit van de binnenvaart een plausibel alternatief. De Betuwelijn vergt bovendien zoveel publieke middelen dat voor andere urgente werken te weinig geld is. Volgens de nieuwe minister van Verkeer en Waterstaat Netelenbos biedt de IJzeren Rijn nieuwe stijl echter te weinig vervoerscapaciteit. Ik kan dit niet beoordelen, maar het lijkt me nuttig als dit nader onderzocht wordt.

Met een beetje helicoptervisie, aldus de voorzitter van het Rotterdamse bedrijf Pakhoed K. Westdijk, zie je dat Rotterdam en Antwerpen op een afstand van zo'n 120 kilometer van elkaar macro-economisch één havengebied vormen met hetzelfde achterland. In het havenbeleid komt die samenhang nog steeds onvoldoende tot zijn recht. Uiteindelijk, zo concludeerde het Rotterdamse Dagblad van 15 augustus jl. in een hoofdartikel over havenbeleid en -belangen, gaat het in de scheepvaart en het havenbeleid allang niet meer om het enge Rotterdamse of Antwerpse belang. Vracht die naar Rotterdam of Antwerpen verscheept wordt, is bestemd voor de gemeenschappelijke Europese markt. Door een betere onderlinge afstemming en zelfs een onderlinge taakverdeling, inclusief afspraken over specialisatie, kunnen beide havens op de keper beschouwd doelmatiger werken en op die manier de Europese economie versterken. Belangrijk is in dit verband tenslotte ook het streven van de stuurgroep Rijn/Schelde Delta om die delta te laten uitgroeien tot een economisch kerngebied in Europa. Het bestuurlijk overleg in deze stuurgroep, waarin overheden en bedrijfsleven van Zeeland, Noord-Brabant, Zuid-Holland en Vlaanderen vertegenwoordigd zijn, is tot dusverre helaas onvoldoende van de grond gekomen. Het op gang brengen van grensoverschrijdende samenwerking is, zoals opnieuw blijkt, een zaak van lange adem vanwege eerdergenoemde cultuurverschillen in allerlei conflicterende belangen en opvattingen. Maar er wordt nu een najaarsoffensief ingezet om dit belangrijke initiatief nieuw leven in te blazen met het sluiten van een Delta-akkoord. Naast het realiseren van een drietal sleutelprojecten wil men daarin doelstellingen, werkwijze en financiële meerjarenplanning duidelijk verankeren en het bestuurlijk overleg in de Rijn/Schelde Delta een nieuwe impuls geven.

Wim Couwenberg sprak deze tekst uit als inleiding op het symposium van de Orde van den Prince te Breda op 26 september 1998.