Neerlandia. Jaargang 100

[p. 39]

Clingendael-seminar: De Lage Landen in Europa

Een negentig belangstellenden - hoofdzakelijk uit Nederland weliswaar - trotseerden het winterweer om op donderdag 7 december 1995 in Den Haag deel te nemen aan het seminar ‘Plaats en betekenis van de Lage Landen in Europa’, georganiseerd door het ANV en het Instituut Clingendael en met financiële steun van het Prins Bernhard Fonds. Onder hen o.a. gewezen minister-president R.F.M. Lubbers, oud-minister van Buitenlandse Zaken C.A. van der Klaauw, oud-ambassadeur Unesco en oud-ambassadeur Internationale Culturele samenwerking M. Mourik, oud-minister van Sociale Zaken mr. dr. C.J.M.A. van Rooy, oud-minister van Onderwijs mr. C. van Veen en Nederlands ambassadeur in Brussel mr. J.T. Warmenhoven.

Na de openingsrede van staatssecretaris van Buitenlandse Zaken mr. M. Patijn, handelde de eerste spreker van de ochtendsessie, prof. Ludo Beheydt, over ‘De betekenis van de Nederlandse taal en het Nederlandse onderwijs in Europa’. Het Nederlands is op dit ogenblik een volwaardige Europese cultuurtaal die als moedertaal van zo'n twintig miljoen Europeanen vooralsnog onbedreigd is. In het onderwijs in Nederland en in Vlaanderen is het Nederlands een officiële taal. Voor de overleving van een standaardtaal is het van enorm belang dat ze in het onderwijs, van hoog tot laag, als de instructietaal gebruikt wordt. Beheydt hekelde andermaal de roep van sommige ‘verlichte academici uit Noord en Zuid’ om onderwijs in het Engels te mogen geven. Verzet tegen die elitaire cultuurwaan is hard nodig. In de eerste plaats om sociale redenen: het zeer reële gevaar van een duale maatschappij. Het Nederlands is beslist een volwaardige wetenschapstaal. Trouwens, die volwaardigheid hangt niet van de taal zelf af, maar wél van de gebruikers ervan. Niet alleen binnenlands moet voor het behoud van het Nederlands geijverd worden, maar evenzeer buitenlands. Een actieve cultuurpolitiek is broodnodig. In de Europese Unie moet het Nederlands als een volwaardige taal behouden blijven. In 1996 is ter zake, wanneer de discussie over de toekomstige inrichting van de EU gevoerd wordt, bijzondere waakzaamheid geboden. Ten slotte wees prof. Beheydt de vraag van bepaalde Nederlandse academische kringen naar een tweetalig basisonderwijs resoluut van de hand als ondoordacht en cultureel funest.

Prof. Postma, die sprak over de betekenis van cultuurpolitiek, maakte de brug tussen het ochtendgedeelte over ‘taal en cultuur’ en het middaggedeelte over ‘economie en politiek’. Voor hem staat het als een paal boven water: economische macht is culturele macht. Hij verwees daarbij naar de republiek van de Zeventien Verenigde Provinciën. Er bestaat een duidelijke wisselwerking tussen economie en cultuur. Enerzijds

Drie grafieken die de economische verschillen tussen België en Nederland laten zien. Let wel, hier is geen onderscheid gemaakt tussen Vlaanderen en Wallonië. Toch merkte Hugo Schiltz op, naar aanleiding van het betoog van Hans Labohm: ‘U heeft laten zien welke slechte beheerders wij in België zijn in vergelijking met Nederland.’

kan een machtige economie beter haar taal en cultuur exporteren, anderzijds komt een goede culturele infrastructuur de economie te baat. Een land dat geen cultureel beleid voert, is in het buitenland onbekend en raakt gemarginaliseerd. Het bevorderen van de Nederlandse taal is een belangrijke sociaaleconomische factor. Taal is immers, nog veel méér dan vroeger, communicatiemiddel én informatiedrager. Postma suggereerde een top van de Nederlands- en Afrikaanstalige landen. Op basis van taalverwantschap zouden we ons toenemend economisch kunnen organiseren.

[p. 40]

Dr. J.K.M. Gevers, voorzitter van het College van Bestuur van de Amsterdamse Universiteit, constateerde dat momenteel ‘het Neerlands bloed ons weldadig door de aderen stroomt’. In zijn commentaar op de twee lezingen trof vooral de relativerende toon. Hij hoorde een misschien iets te conservatieve opvatting van taalgebruik, een wat te negatieve houding tegenover veranderingen. Taal is vandaag de dag voor een groot gedeelte aan vervanging toe door beelden. Dat merk je bij de jongeren die veel meer bedreven zijn in communicatie. Aan de universiteit moet een onderscheid gemaakt worden tussen de verschillende disciplines en vakgebieden. Voor een aantal vakken geldt dat het Engels voor een volledige vakcompetentie beslist noodzakelijk is. Zonder cursussen in het Engels krijgen we ook geen buitenlanders (‘kortere bezoekers’) aan onze universiteiten. Een kort verblijf aan een Nederlandse universiteit kan hun belangstelling voor de Nederlandse taal en cultuur opwekken. Pleidooien voor de versterking van de positie van het Nederlands door de overheid klinken steeds wat hol als de Nederlanders niet meer geld in hun buitenlandse culturele politiek stoppen. Ten slotte, de relatie van de nationale staat met de taal en de cultuur is vaak problematisch. Vijandschap tussen de twee doet zich minstens even vaak voor als het omgekeerde.

Opmerkelijk was de tussenkomst van Ruud Lubbers die zich afvroeg of de overheidssteun aan omroepen op levensbeschouwelijke basis niet vervangen mocht worden door subsidiëring van programma's die de kennis en de uitstraling van de Nederlandse taal en cultuur bevorderen.

Het middaggedeelte begon met een uiteenzetting van drs. H.H.J. Labohm. Aan de hand van tabellen en grafieken op ‘sheets’ vergeleek hij de economische positie van Nederland en België. Hij constateerde dat beide economieën niet zo afhankelijk van elkaar zijn. Nederland scoort op bijna alle terreinen (werkloosheid, staatsschuld...) beter. Minister van Staat Hugo Schiltz, momenteel schepen van o.a. financiën in Antwerpen, vatte in zijn commentaar achteraf de uiteenzetting van Labohm samen in één zin: ‘U heeft laten zien welke slechte beheerders wij in België zijn in vergelijking met Nederland.’

Vervolgens bezon prof. mr. L.J. Brinkhorst zich over de mogelijkheden van de Benelux vandaag de dag. Al zijn de verschillen met de begintijd aanzienlijk, dat is voor de Benelux geen reden om in Europa afwezig te blijven. Van groot belang is de geopolitieke situatie. De suggesties van Brinkhorst ter zake. 1. Binnen de structuur van de Europese samenwerking een permanente Beneluxcoördinatie oprichten. 2. Dat niet alleen in Brussel, maar inbouwen in de structuren van Brussel, Den Haag en Luxemburg. 3. Op het informatieve vlak worden de financiële lasten van en de druk op de buitendiensten almaar groter; waarom hier geen samenwerking? 4. Samenwerking in de intergouvernementele conferentie.

Als laatste spreker kwam Herman Candries, kolonel-vlieger SBH b.d. en lid van de Vlaamse Raad, aan het woord. Hij vloog over de Lage Landen heen, met naar eigen zeggen een andere (wat utopische?) bril op. Nederland en Vlaanderen moeten ‘dingen samen doen’ zonder dat hun eigenheid in het gedrang komt. ‘Vlaanderen is vandaag anders dan gisteren, het kan dus op een andere manier met u praten,’ zei Candries. Nederland en Vlaanderen hebben een ander ‘aanvoelen van staatsstructuren’: staatsnationaal tegenover volksnationaal. Europa moet een vredesplatform worden door hechte samenwerking. ‘Preek vrede, bind staten aan elkaar’, aldus de kolonel-vlieger die verder een lans brak voor multilaterale constructies. Nederland en Vlaanderen moeten complementair zijn. De Benelux mag niet temporiseren maar moet nieuw leven ingeblazen worden. De Taalunie moet meer aandacht hebben voor taal als communicatiemiddel, voor het onderwijs en het wetenschappelijk onderzoek. We moeten hoog durven grijpen, meende Candries. Waarom over de universiteiten heen geen ‘koepelstructuur’ proberen tot stand te brengen waar een synthese van de wetenschappelijke kennis gemaakt kan worden? En Nederland en Vlaanderen moeten gezamenlijk grootse

[p. 41]

projecten durven uitbouwen waarmee ze ‘de blik van de wereld op zich vestigen’.

In zijn commentaar zei Hugo Schiltz zich best te kunnen vinden in het pleidooi van Brinkhorst om de Benelux nieuw leven in te blazen, maar hij had vragen bij de bereidheid van Wallonië om daarin mee te spelen. Hij verwees hierbij naar zijn ervaring bij de regeringsvorming van 1977 in België toen Wallonië verhinderde ‘dat in het regeerakkoord een paragraaf over de verdieping van de Schelde ingeschreven werd’. En later maakte Wallonië een samengaan van Sabena en KLM onmogelijk, alsook een fusie van de Belgische Generale Bank met een Nederlandse bank. Dé hamvraag is derhalve, wanneer we over de Benelux praten, of de Franstalige gemeenschap in België het culturele, taalkundige wantrouwen tegenover de Lage Landen kan of wil overwinnen. (gl)