Neerlandia. Jaargang 98

[p. 185]

Nederlands in Bratislava en Olomouc
De draad weer opgepakt
door Wilken Engelbrecht

Wie bekend is met de Neerlandistiek in Midden Europa, weet ongetwijfeld van het bestaan van de ruim driekwart eeuw oude studierichting bij de Praagse Karelsuniversiteit af, alwaar de bekende Neerlandiste en meervoudig onderscheiden vertaalster dr. Olga Krijtová jarenlang de scepter zwaaide. Wie wat beter bekend is, kent ongetwijfeld ook de vakgroep in Brno, die ook reeds van vóór de oorlog dateert.

Minder bekend zijn de nieuw opgerichte, of beter gezegd heropgerichte, vestigingen te Olomouc in Tsjechië en Bratislave in Slowakije. Bij gelegenheid van mijn overdracht van de tweede vestiging aan mijn opvolger drs. Abram Muller zou ik hierover iets willen vertellen. Ik begin bij Bratislava.

Bratislava

Wie over de Donau van Wenen naar Boedapest vaart, ziet op ongeveer een klein uurtje van Wenen aan de horizon een grote berg oprijzen met daarop ruïnes. Het is de Devin met de resten van de Grootmoravische burcht. Een ogenblik later vaart de boot om het eiland bij Karelsdorp (Karlova Ves) heen en zien wij in de verte een reusachtige brug over de Donau met links een tweede burcht, waarop fier de Slowaakse vlag wappert: de zetel van de Slowaakse president en van het Slowaakse parlement. Eenmaal onder de brug doorgevaren zien wij rechts van ons de onafzienbare betonmassa van de voorstad Petržalka en links koerst ons schip op de aanlegsteiger bij de Donauboulevard aan, achter welke de prachtige, Oostenrijks-Hongaars aandoende historische binnenstad van Bratislava ligt. We zijn hier op historische bodem: ooit was Bratislava

Praag (foto O. Karásek)

zoals Poszony de hoofdstad van het Hongaarse Apostolische Koninkrijk, sedert 1918 is het de hoofdstad van Slowakije, sedert begin 1993 een onafhankelijke staat.

Op nog geen steenworp afstand van onze aanlegsteiger ligt langs de Donau een groot grijsstenen gebouw. Ooit onder Maria Theresia gebouwd als kazerne, later bestuursgebouw, is dit gebouw sedert 1945 eigendom van de Filosofische Faculteit van de Comeniusuniversiteit. In dit gebouw, aan de Gondova 2, bevindt zich de op één na oudste vestiging Neerlandistiek uit het voormalige Tsjechoslowakije. De neerlandistiek begon hier met prof. dr. Frantiŝek Kalda. Prof. Kalda was sinds 1908 voor het Nederlands verbonden aan verschillende Praagse instituten, promoveerde op de Neerlandistiek met zijn proefschrift Westgermaanse flexie van het geslachtelijk voornaamwoord en begon in 1928 Nederlands en Afrikaans te doceren te Bratislava. Hij was tevens werkzaam bij de Slowaakse afdeling van het Scandinavische en Nederlandse Bureau te Praag en leidde verschillende studenten op, onder wie de enkele jaren geleden overleden vertaalster Júlia Májeková die een groot deel van de Nederlandstalige literatuur voor haar landgenoten toegankelijk maakte. Met het emeritaat van prof. Kalda kwam in 1959 een einde aan de lessen Neerlandistiek en Afrikaans in Bratislava.

Bij een bezoek aan vrienden in Bratislava kreeg ik in 1990 van dr. Rudolf Gedeon, scandinavist bij de Comeniusuniversiteit en vicevoorzitter van de vakgroep germanistiek en nordistiek het verzoek om behulpzaam te zijn bij de heropening van de studie Nederlands. Hoewel de boekenverzameling van prof. Kaldo onvindbaar bleek - deze kwam in de loop van de jaren stukje bij beetje gedeeltelijk weer boven water - en de financiën direct na de omwenteling een groot probleem vormden, ging hij met een taalcursus voor geïnteresseerden van start. Van onschatbare waarde bleken de boekensubsidies van de Nederlandse Taalunie en de boekengiften van het Prins Bernhardfonds, waardoor het boekenbezit van de studierichting van nog geen tien boeken in 1990 tot ruim 300 boeken in 1994 kon uitgroeien.

Universiteit te Bratislava (foto van auteur).

[p. 186]

Zicht op de Donau met de Burcht, de brug ‘Most SNP’ en de Martinskathedraal in Bratislava (foto O. Karásek).

Gegeven de mogelijkheden kon in de periode 1990-1994 niet meer dan een cursus voor belangstellenden worden gegeven aan de hand van de Utrechtse methode Help! Sedert 1992 is het voor de studenten mogelijk om semestertesten af te leggen. Sedert 1993 doet Bratislava regelmatig mee aan de internationale ‘Leuventest’, waarbij de vestiging bereid is om ook personen van buitenaf te examineren.

Het aantal studenten groeide van rond de vijf in 1990 tot rond de veertig in 1994. Sedert 1993 is in Bratislava tweemaal de ‘Leuventest’ afgenomen, de eerste met twee kandidaten voor het niveau Elementaire Kennis, dit jaar met zeven kandidaten op twee niveaus. De universiteit heeft ruim 17.000 studenten, waarvan er rond de 3.500 aan de Filosofische Faculteit studeren.

De splitsing van de staat en de groei van de vestiging in Olomouc waarover dadelijk meer, noopten mij om naar een opvolger in Bratislava om te zien. Dit werd drs. Abram Muller, sedert 1990 werkzaam bij de vakgroep voor toegepaste taalkunde van de Comeniusuniversiteit. Met de wisseling van de wacht treedt de studierichting ook een nieuwe fase binnen. Gezien het grote aantal belangstellenden en de groeiende noodzaak van een studie Nederlands voor Slowakije zijn er plannen om binnen afzienbare tijd een driejarige baccalaureaatsstudie Nederlands te openen. Deze studie zal voornamelijk praktisch georiënteerd zijn op vertalen en tolken. De verwachte toestroom ligt tussen de tien en de vijftien studenten per jaar. Het ligt in de bedoeling om ter versterking van het team een ervaren neerlandicus aan te trekken vanaf januari 1995.

Olomouc

Olomouc heeft een heel ander karakter dan Bratislava. Waar in Bratislava de oude koningsgrandeur nog duidelijk te bespeuren valt, heeft Olomouc nog een renaissancistisch uiterlijk. De stad ligt op zo'n 275 km ten oosten van Praag en zo'n 80 km ten noorden van Brno op het kruispunt van de oude handelsroute richting Hongarije (nu Slowakije) vanuit het westen en richting Polen vanuit Wenen. Het landschap dat een veeleer vlak en agrarisch karakter heeft, doet sterk aan Vlaams-Brabant denken. De oude hoofdstad van het Markgraafschap Moravië was als hoofdzetel van de bisschop een katholiek bolwerk en kreeg in 1573 een Jezuïetenuniversiteit. Tijdens de Dertigjarige Oorlog werd Olomouc tussen 1642 en 1650 door de Zweden bezet, waardoor het bestuur van het Markgraafschap naar Brno werd verlegd. Na de opheffing van de Jezuïetenorde in 1773 werd de universiteit een wereldlijke universiteit, in 1827 officieel tot Kaiser-Franz-Universität omgedoopt. Hoewel de stad zeer Habsburgsgezind was en Keizer Ferdinand er zelfs tijdens het revolutiejaar 1848 zijn toevlucht zocht met de hele keizerlijke familie en te Olomouc abdiceerde, was de universiteit revolutionairgezind. In 1860 werd zij met uitzondering van de Theologische Faculteit gesloten.

Bij de heroprichting van de volledige universiteit als Palackýuniversiteit in 1946 begint ook de feitelijke geschiedenis van de Neerlandisitiek, al had de Jezuïetenorde reeds stevige banden met de Vlaamse afdeling van de orde, zodat het Nederlands geen volledige onbekende was. In 1946 was namelijk de Capek-vertaler Aimé van Santen in Olomouc en hij begon met een cursus Nederlands. Over hem circuleert nog menige anekdote onder oudere medewerkers van de faculteit. Aan zijn functioneren maakte de machtsovername van de communisten in februari 1948 een einde.

Na een pauze van ruim 40 jaar begon ik met het geven van een cursus. Ook hier werd om praktische redenen voor de methode Help! gekozen. Met een pauze van een half jaar in 1991, gedurende welk half jaar Sara van Halsema, dochter van de Amsterdamse neerlandicus prof. dr. J.D.F. van Halsema (VU), de honneurs waarnam, werd gestaag voortgebouwd aan een nieuwe fundering van de Neerlandistiek. Van acht belangstellenden in 1991 groeide de groep ‘Nederlandofanaten’ uit tot ruim 30 studenten in 1994. Ook hier bleken de financiële injecties van de Nederlandse Taalunie en de boekengeschenken van het Prins Bernhardfonds van onschatbare waarde: De handbibliotheek omvat nu zo'n 250 Nederlandse boeken en rond de 100 vertalingen in het Tsjechisch of Slowaaks van Nederlandstalige literatuur.

[p. 187]

De eerste postrevolutionaire decaan van de Filosofische Faculteit in Olomouc, prof. dr. Ludvík Václavek zette direct na zijn aantredenin 1990 een soort ‘offensief’ in gang met als doel om de kwaliteit van de faculteit in Olomouc aanzienlijk te verbeteren en het aantal disciplines fors uit te breiden. Van een onderdeel van de vakgroep Germaanse en Anglistische Filologie met 6 eigen leden in 1990 groeide de vakgroep Germanistiek uit naar een zelfstandig instituut met 17 eigen leden in 1994, min of meer gelijkwaardig aan de vakgroep Germanistiek te Praag. De universiteit heeft heden ten dage rond de 8.000 studenten, waarvan er zo'n 2.000 bij de Filosofische Faculteit studeren en is daarmee de derde universiteit van het land.

In dit kader past ook het voornemen van de vakgroep om binnen enkele jaren, vermoedelijk vanaf september 1995, een baccalaureaatsstudie Neerlandistiek aan te bieden. Deze studie zal de vorm krijgen van een groot bijvak, een zgn. ‘Drittfach’, in het kader van de germanistiek. Daartoe zal naast mij, een extra lector worden aangetrokken die vanaf september 1995 in functie zou moeten treden. De studie zal zich specialiseren in vertalen en tolken. Gezien het feit dat Tsjechië vrij klein is en met de vakgroep in Praag al een volwaardige studierichting Neerlandistiek kent, ligt het niet in de bedoeling om op korte termijn meer aan te bieden. Op basis van de huidige belangstelling zullen er in Olomouc zo'n vijf tot tien studenten per jaar Nederlands kunnen doen.

Aan het eind van mijn artikel zou ik een oproep willen doen aan ervaren gepensioneerde Neerlandici of men bereid zou zijn om een paar jaar mee te helpen bij de opbouw van de Neerlandistiek in Bratislava en Olomouc. Een probleem is namelijk dat de salarissen die wij aan kunnen bieden naar Westeuropese maatstaven belachelijk laag zijn, zo'n fl. 300,- bruto per maand. Het is echter wel een bedrag waar men in Tsjechië en Slowakije van kan leven. Voor de opbouw van een degelijke studierichting zou de medewerking van één of meer emertiti voor ons van onschatbare waarde zijn.

De schrijver is docent Neerlandistiek aan de universiteit van Bratislava en Olomouc.

Van 17 t/m 19 mei zal te Olomouc de tweejaarlijkse bijeenkomst van neerlandici uit Midden- en Oosteuropa worden gehouden. Het is daarbij de bedoeling om tot nadere samenwerking tussen de verschillende universiteiten te komen en om eventueel een eigen vereniging van Neerlandici in Midden- en Oosteuropa op te richten. Belangstellenden kunnen zich melden bij:
drs. Wilken Engelbrecht
Katedra germanistiky FF UP
Křížkovského 10
771 80 Olomouc, Tsjechië
tel. 00 42 68 /
55 08 142 bgg 157
fax. 00 42 68 / 27 247