Neerlandia. Jaargang 98

[p. 99]

De invloed van vreemde talen op de Nederlandse krantentaal
Een uittreksel van een afstudeerscriptie Nederlands van een Hongaarse studente
door Agnes Czako

De geschiedenis van Nederland werd voortdurend beïnvloed door de drie grote staten die het land omringen. De taal waarin de cultuur van het land zich weerspiegelt, vertoont dus ook deze vreemde invloeden in de talloze woorden en uitdrukkingen die aan vreemde talen werden ontleend. De Nederlanders leven in een open maatschappij; de internationale betrekkingen waren en zijn nog steeds van groot belang en de, voor de contacten onontbeerlijke kennis van vreemde talen, is ook vrij goed in dit land. Als de Nederlanders met nieuwe zaken in aanraking komen, geven zij in eerste instantie de voorkeur aan woorden uit een vreemde taal. Het gebruik van vreemde woorden kan de uitdrukkingskracht van een taal verrijken. Een vreemd woord kan soms beter zijn dan een onmogelijk lange en ongebruikelijke Nederlandse samenstelling. Soms is het gebruik van een vreemd woord overbodig, alleen een vorm van dikdoenerij of aanstellerij. Hiermee hangt samen een zeker minderwaardigheidsgevoel van de Nederlanders ten opzichte van vreemde talen: ‘in een vreemde taal kun je alles beter uitdrukken dan in het Nederlands’. Als informatiedrager bemiddelen de kranten in de overdracht van nieuwe uitvindingen, buitengewone verschijnselen en in hun taalgebruik verbinden ze deze nieuwe informatie met nieuwe woorden en uitdrukkingen. De lezer komt deze woorden, die deel van zijn passieve woordenschat gaan uitmaken, regelmatig in gedrukte vorm tegen en wordt aangespoord deze woorden later actief te gebruiken. Voor verreweg de meeste mensen is de krant de enige dagelijkse lectuur, daarom is de invloed van de pers op het algemeen taalgebruik vrij groot. Een ontleend vreemd woord komt via de pers in de officiële

Agnes aan de studie

standaardtaal terecht, het lag dus voor de hand deze vreemde woorden in de hedendaagse krantentaal te onderzoeken.

Onderzoek

Ik heb van vier dagbladen, de Volkskrant, NRC Handelsblad, Algemeen Dagblad en Trouw steeds twee afleveringen, doorgelezen en van vier weekbladen, Elsevier, De Groene, HP/De Tijd en Vrij Nederland ook steeds twee afleveringen. Ik heb de in de kranten voorkomende Engelse, Franse en Duitse woorden onderzocht, hoe ze aan het Nederlandse taalsysteem aangepast zijn, tot welke taalsfeer en grammaticale categorie ze behoren, waarom ze gebruikt worden.

Ik heb in de weekbladen meer vreemde woorden gevonden dan in de kranten. In de weekbladen worden ook verschillende Franse en Duitse woorden gebruikt naast het grote aantal Engelse woorden. In de dagbladen is het percentage van de Engelse woorden in verhouding tot de Franse en Duitse woorden onevenredig hoog. Het ligt waarschijnlijk aan het lezersprofiel van de weekbladen dat uit hoger opgeleiden bestaat, van wie men eerder kan verwachten dat ze deze vreemde woorden begrijpen. De Nederlanders gebruiken vreemde woorden met het behoud van hun uitheemse originele vorm. Voor de spelling van deze vreemde woorden in de kranten is het kenmerkend, dat hun vreemd zijn door een afwijkende schrijfwijze

[p. 100]

wordt aangeduid; ze worden meestal cursief geschreven of soms tussen aanhalingstekens geplaatst. Dit geldt niet voor de al algemeen bekende vreemde woorden en uitdrukkingen en voor sommige Duitse woorden die zozeer op de equivalent geachte woorden in het Nederlands lijken, dat het niet noodzakelijk is om hun vreemd zijn door een afwijkende schrijfwijze te tonen. Engelse en Duitse werkwoorden gaan deel uitmaken van het Nederlandse taalsysteem, ze worden volgens de Nederlandse regels vervoegd: ‘...dat die krant erop uit zou zijn bisschoppen te killen.’ (NRC Handelsblad, 16.03.'93).

Franse woorden passen contextueel in de Nederlandse zin met het behouden van hun eigen uiterlijk, maar op morfologisch niveau blijven ze niet betrokken bij het Nederlandse taalsysteem. Er worden vaak samenstellingen geconstrueerd als combinatie van een leenwoord en een Nederlandse component, wat eigenlijk het teken van de inburgering van het ontleende woord is. Ze zijn vaak aan elkaar geschreven, als het om korte woorden gaat: ‘De literatuur is een afvalrace’ (Vrij Nederland, 01.05.'93). Soms worden ze met een koppelteken geschreven: ‘...een racistisch ingestelde Herrenvolk-mentaliteit...’ (Vrij Nederland, 13/03/'93). Het betekent een verdere stap in het proces van de inburgering, als de overgenomen woorden Nederlandse voorvoegsels of uitgangen krijgen: ‘Over haarstukjes met ingenaaide skinnetjes...’ (Algemeen Dagblad, 04.05.'93) ‘...waaraan iedere salonfähigkeit ontbreekt.’ (HP/De Tijd, 30.04.'93).

Omdat veruit de meeste vreemde woorden en uitdrukkingen in de kranten aan het Engels zijn ontleend, is de invloed van deze taal op het Nederlands veel groter dan die van andere talen. Deze ontlening van Engelse woorden is niet alleen een communicatief verschijnsel van een open samenleving - de internationalisering en marktoverwegingen spelen daar ook een heel belangrijke rol bij. Mede onder invloed van het Engels zijn de zogenaamde ‘letterwoorden’ nog meer in gebruik geraakt, die op grond van schriftelijke afkorting ontstaan. Er is een aantal voorvoegsels dat in navolging van het Engels sedert de Tweede Wereldoorlog meer gebruikt wordt: ‘...de super-akers in verzekeringsjargon...’ (Elsevier, 15.05.93).

Het Engels heeft zijn invloed ook op syntactisch niveau in het Nederlands uitgeoefend. In de sportpagina van de kranten is heel vaak te lezen na de Engelse vertaling: ‘de Hongaarse Polgarzusjes’, in plaats van ‘de gezusters Polgar’. Ook in de naam van T.V.-programma's klinkt het Engels door, b.v. ‘het acht uur journaal’ in plaats van ‘het journaal van acht uur’. Soms worden in een Engelse uitdrukking Nederlandse woorden gebruikt: ‘Ik krijg een cold turkey als...’ (HP/De Tijd, 30.04.'93). Er zijn ook letterlijke vertalingen van samenstellingen te vinden afkomstig uit andere talen, die vaak in strijd zijn met de regels van het Nederlands. Het is niet altijd eenvoudig om te beoordelen, welke leenvertaling nog als acceptabel geldt en welke niet. Het betekent een bijzonder groot probleem bij leenvertalingen uit een sterk verwante taal als het Duits. Naar Duits model gevormd zijn de woorden ‘eerstens’ ‘tweedens’ of b.v. de uitdrukking ‘dertiger jaren’ die vaak in de artikelen voorkomen, maar eigenlijk toch vreemd zijn aan het tegenwoordige Nederlandse taalsysteem.

Slotsom

De ontlening van vreemde woorden aan andere talen is het belangrijkste element van de taalgroei en van de verrijking van de woordenschat.

Wanneer het gebruik van een vreemd woord ongemotiveerd is en ook door een Nederlands synoniem vervangen kan worden, is het afkeurenswaardig, uitheemse woorden te gebruiken. Heel veel vreemde woorden zijn niet in correct Nederlands te vertalen en het gebruik van deze woorden is bij internationaal verkeer en handelsbetrekkingen onmisbaar.

Het overnemen van vreemde woorden hangt in grote mate af van de tolerantie van de taalgemeenschap tegenover andere talen, waarbij de standaardtalen de mogelijkheid hebben, door hun normaliserende institutie de overgenomen vreemde woorden in hun eigen taalsysteem te integreren.

Hoewel de invloed van vreemde talen, vooral die van het Engels op het Nederlands steeds belangrijker wordt, betekent het nog niet dat het Nederlands zijn eigen karakter verliest.

Agnes Czako studeerde aan de Universiteit van Boedapest.