Neerlandia. Jaargang 97

[p. 121]

[Nummer 4]

Wel beschouwd
Groeiend algemeen Nederlands besef noopt tot meer samenwerking

Het nationaal besef heeft in Nederland vanouds hoofdzakelijk een staatkundige signatuur met als gevolg een klein-Nederlandse traditie in onze staatkunde, cultuurbeleving en geschiedschrijving. Het besef van een culturele verbondenheid met het Nederlandstalige deel van België was lange tijd slechts in heel beperkte kring aanwezig. De laatste tijd begint dit echter te veranderen, ja, er valt in Nederland zelfs een groeiend algemeen Nederlands besef te bespeuren zowel op het niveau van de overheid als in de samenleving. De Vlaming, zo merkt Vrijzinnig Vizier (juli '93) in dit verband op, blijft zich verbazen over de groeiende waardering en affiniteit van de Noord-Nederlandse intelligentia voor het Vlaamse cultuurgebeuren. Die kentering valt nu ook te bespeuren in kringen van het ministerie van WVC. Zoals bekend, gedroeg de ambtelijke top van dit ministerie zich jarenlang nogal afstandelijk tegenover een culturele samenwerking met Vlaanderen. De strijdlustige oud-ambassadeur voor internationale culturele betrekkingen, M. Mourik, sprak in een bijdrage in NRC-Handelsblad van 19 mei 1990 zelfs van een anti-Vlaams beleid dat die top zou voeren. Dat kan nu zeker niet meer gezegd worden. De al te krampachtige afweerhouding op dit ministerie jegens onze Nederlandstalige zuiderburen is snel aan het verdampen, zo meldt drs. J.C. Mulder, hoofd van de Centrale Directie Voorlichting, Documentatie en Bibliotheek van dit ministerie, in Internationale Spectator, juni 1993. Men koestert daar nu hoge verwachtingen van culturele samenwerking met de Vlaamse Gemeenschap.

Aan de linkerzijde van het politieke spectrum toonde men zich lange tijd weinig geïnteresseerd in Nederlands-Vlaamse samenwerking. Dit liet men liever maar rechts liggen, aldus het blad Groen Links in een recent nummer, besmet als die samenwerking was door de Groot-Nederlandse gedachte en dubieus gedrag van voorstanders in de beide wereldoorlogen. Maar de Europese eenwording maakt die samenwerking nu ook urgent voor links, zo stelt het blad. En vandaar dat Groen Links samen met haar Belgische zusterpartij Agalev op 11 september 1993 in Antwerpen een cultuurdag organiseerde met als thema de Vlaams-Nederlandse samenwerking in een eenwordend Europa. En zo zijn er nog tal van andere tekenen die erop duiden dat wat het ANV al bijna 100 jaar bepleit en propageert, eindelijk in bredere kring aanslaat en weerklank vindt.

Naast het ANV zijn overigens de laatste kwarteeuw tal van andere organisaties en instellingen ontstaan, die zich inzetten voor de verbreiding en verdieping van algemeen-Nederlands cultureel besef zoals

-	de Vlaams-Nederlandse stichting Ons Erfdeel die sinds 1970 met enige prominente tijdschriften en andere interessante publicaties een belangrijke bijdrage levert aan de ontwikkelingen van algemeen-Nederlands cultureel besef en de uitstraling van de cultuur der Lage Landen in het buitenland;
-	het Algemeen-Nederlands Congres, dat sinds 1979 alle mogelijke vormen van Nederlands-Vlaamse samenwerking wil stimuleren en zich ontwikkelt als een contact-, studie- en documentatiecentrum op dit terrein;
-	de Orde van den Prince, een genootschap van Vlamingen, Nederlanders en andere Nederlandstaligen, die elders in Europa of de wereld woonachtig zijn en zich met de Nederlandse beschaving verbonden voelen. Dit genootschap streeft op zijn beurt op eigen wijze naar versterking van de onderlinge verstandhouding en samenwerking van alle Nederlandstaligen;
-	de Marnixring die praktisch dezelfde opzet en doelstelling heeft, al is dit genootschap er nog niet in geslaagd Nederlandse leden aan te trekken;
-	de stichting Noord-Zuid en de Willem de Zwijgerstichting die financiële steun verlenen aan initiatieven op het terrein van Vlaams-Nederlandse samenwerking;
-	het Nederlands-Vlaams Comité Buitenlands Cultureel Beleid dat sinds 1990 opkomt voor het waarborgen van de autonomie van de cultuur en het cultuurbeleid van de lidstaten en regio's in de Europese Gemeenschap - met het oog daarop ontwierp het bij de voorbereiding van het Verdrag van Maastricht een eigen culturele paragraaf - en zich tevens inzet voor de ontwikkeling van een gemeenschappelijk buitenlands cultureel beleid van Nederland en Vlaanderen;
-	in oprichting is inmiddels de stichting Cultuurspiegel met als doel de bevordering van de kennis van de cultuur der Lage Landen in het Duitse taalgebied.

Op wetenschappelijk niveau valt voorts volgend jaar de vestiging te verwachten van een bijzondere leerstoel Algemeen-Nederlandse Cultuur aan de Universiteit van Amsterdam. Het initiatief hiertoe is genomen door de stichting ANV-Tijmen Knecht Fonds. Die leerstoel dient ter vermeerdering en verspreiding van kennis en inzicht inzake de plaats en betekenis van de Nederlandse taal- en cultuurgemeenschap in Europa en de wereld in het algemeen.

Deze proliferatie van organisaties ten dienste van het lange tijd zwak ontwikkelde algemeen-Nederlands cultuurbesef is op zichzelf een verheugende ontwikkeling. Dat daarbij ook een zekere rivaliteit aan de dag treedt, is in onze burgelijk-liberale samenleving een normaal verschijnsel. We zien dit ook op ander terreinen, zelfs als het gaat om organisaties met een sterk

[p. 122]

idealistische inspiratie en oriëntatie zoals religieuze, spirituele en sociale bewegingen. Omtrent laatstgenoemde organisaties is onlangs een studie verschenen van Bas Arts, getiteld: Duurzame ontwikkeling, duurzame samenwerking? Allianties tussen sociale bewegingen. (uitg. Studiecentrum voor Vredesvraagstukken, KU Nijmegen, 1993). Het onderzoek in dit boek heeft betrekking op milieu-, derde wereld- en vredesorganisaties en de samenwerkingsproblematiek is een van de hoofdthema's. De veronderstelling begin jaren tachtig dat deze bewegingen vanwege gemeenschappelijk post-materialistische normen en waarden vanzelf naar elkaar zouden toegroeien (convergentiehypothese), bleek spoedig een illusie te zijn. Gelijkgezinde en sectorgelijke sociale bewegingen blijken zelfs sneller geneigd tot rivaliteit. Ze beconcurreren elkaar o.a. bij de fondsenwerving en de werving van publieke aandacht. Toch zoekt men ook naar samenwerking, maar men gaat daarbij heel pragmatisch te werk. Men kiest voornamelijk voor samenwerking als het eigen programma daarmee gediend is, dus om inhoudelijke motieven. Men houdt de boot af als samenwerking organisatorische problemen oplevert. Aan samenwerking op ad hoc basis geeft men de voorkeur boven het creëren van formele verbanden. Op het terrein van algemeen-Nederlandse samenwerking heeft zich, zoals gezegd, ook een zekere rivaliteit ontwikkeld, met name tussen ANV en ANC en binnen de Orde van den Prince was er de laatste tijd een zekere tendens in die richting te bespeuren. In de oorspronkelijke opzet ging dit genootschap ervan uit dat de leden de ideële doelstellingen ieder op eigen wijze in het eigen maatschappelijk milieu zouden helpen realiseren. Het wilde zelf geen actiegroep zijn met een eigen programma en beleid. Maar er is een stroming, die de Orde toch tot een actiegroep wil maken. De vraag rijst dan wel hoe die ambitie zich verhoudt tot de positie en activiteiten van het ANV. En soortgelijke problematiek doet zich voor in de relatie tussen ANV en ANC. De Orde zou zelf alvorens naar buiten te treden, kunnen beginnen met de eigen leden te informeren over de andere activiteiten op het terrein van Vlaams-Nederlandse samenwerking. Naar mij ter ore kwam, blijken er nogal eens leden van de Orde te zijn die nog nooit van het ANV gehoord hebben. Dit is toch te gek voor woorden.

Nu een groeiende ontvankelijkheid te bespeuren valt voor Vlaams-Nederlandse samenwerking en er langzaam een algemeen-Nederlands besef ontstaat, is het van groot belang dat de organisaties die zich hiervoor inzetten, elkaar niet onnodig voor de voeten lopen. Doel zou moeten zijn dat men elkaar zoveel mogelijk aanvult en waar mogelijk op ad hoc basis en via personele unies samenwerkt. Een publieke discussie hierover kan wellicht verhelderend werken. Laat bevordering van algemeen-Nederlands cultureel besef in ieder geval niet teveel gehinderd worden door krachten verspillende rivaliteit. Laten we met meer bezieling en overtuiging opkomen voor een versterking van het besef dat we in al onze verscheidenheid deel uitmaken van een algemeen-Nederlandse taal- en cultuurgemeenschap die dringend nieuwe impulsen nodig heeft om zich in haar pluriforme eigenheid te ontplooien in een wereld waarin het permanente moderniseringsproces teveel een culturele nivellering teweeg brengt zoals we bv. dagelijks ervaren in de vormgeving van onze gebouwde omgeving, waar unificatie, vervlakking en massificatie steeds meer de toon aangeven ten koste van historische continuïteit en locale cultuurelementen. De Nederlandse architect onderscheidt zich in niets meer van andere architecten waar ook ter wereld zoals Gerrit Komrij in NRC-Handelsblad onlangs opmerkte naar aanleiding van de boze reacties van de voorzitter van de Bond van Nederlandse architecten C. Weeber, op een opdracht van het ministerie van WVC voor de nieuwe huisvesting van dit ministerie aan de Amerikaanse architect Michael Graves.

S.W. Couwenberg, voorzitter redactie Neerlandia