Neerlandia. Jaargang 97

[p. 79]

ANV-nieuws

Afdeling Zuid-Holland

Op 10 maart 1993 hield Wilfried Vandaele in Den Haag een uiteenzetting voor ANV Zuid-Holland over ‘Nieuwe mogelijkheden voor de Nederlands-Vlaamse samenwerking’. Vandaele is algemeen secretaris van de stichting Algemeen-Nederlands Congres (ANC) en lid van de Commissie ter Uitvoering van het Belgisch-Nederlands Cultureel Verdrag. Het ANC is een samenwerkingsverband van Nederlandse en Vlaamse organisaties - waaronder het ANV -, dat fungeert als studie- en documentatiedienst voor de Nederlands-Vlaamse samenwerking.

Nieuwe kansen voor samenwerking worden volgens de spreker aangedragen door de Europese eenmaking enerzijds en door de verregaande verzelfstandiging van Vlaanderen anderzijds.

Europese eenmaking

Het Nederlands komt onder druk te staan als taal van het bedrijfsleven, van het onderwijs, van de wetenschap en van de Europese instellingen zelf. Nochtans is de taal de bril waarmee we de wereld bekijken, de dingen analyseren en interpreteren, en is het juist van belang - b.v. voor de wetenschap - dat er zoveel mogelijk originele invalshoeken, brillen - dus talen - zijn.

Europa biedt kansen en gevaren voor de Nederlandse taal en cultuur, en zowel om de kansen te grijpen als om de gevaren te trotseren is een Nederlands-Vlaamse samenwerking noodzakelijk.

Een gevaar is dat Europa het er moeilijk mee heeft als gemeenschappen een stimulerend en beschermend beleid voeren ten gunste van hun eigen taal en cultuur. Kansen zijn dan weer Europese programma's als Erasmus (voor studentenuitwisseling), Lingua (voor talenonderwijs), Interreg (voor samenwerking in de grensstreek) en Caleidoscoop (voor cultuur), waar Vlaanderen en Nederland als bevoorrechte partners op in kunnen spelen. Ze zijn bevoorrechte partners omdat ze buren zijn en een zelfde taal spreken.

De ‘culturele paragraaf’ en de ‘onderwijsparagraaf’ die in het Verdrag van Maastricht zijn ingeschreven, vormen eveneens een nieuwe kans. Nu is duidelijk gesteld dat cultuurbeleid in de eerste plaats een zaak is voor de lidstaten en regio's en dat Europa de culturele verscheidenheid ondersteunt.

Bovendien kan Europa voortaan meer middelen vrijmaken voor cultuur (in 1992 was dat slechts 0,00016% van het totale Europese budget).

Belgische staatshervorming

De opeenvolgende staatshervormingen in België hebben de verhouding van Vlaanderen tegenover het buitenland grondig gewijzigd. Voortaan kan het buitenland rechtstreeks met Vlaanderen praten over cultuur, onderwijs, leefmilieu, openbare werken, enz. Straks kan Vlaanderen ook zelf verdragen sluiten.

De groei naar Vlaamse zelfstandigheid is traag verlopen maar zonder bloedvergieten. Na de Belgische onafhankelijkheid (1830) was het Frans de taal van bestuur, onderwijs, leger en rechtspraak. De Vlamingen waren tweederangsburgers. Er kwam een reactie van de Vlamingen, die hun taal-rechten, culturele en sociale rechten opeisten. Dit streven op diverse terreinen en door mensen met verschillende politieke overtuigingen wordt met de term ‘Vlaamse Beweging’ aangeduid.

Op het einde van de 19de eeuw kwamen de eerste taalwetten tot stand, die het Nederlands een begin van bestaansrecht verleenden in rechtspraak, administratie en onderwijs. Na de Eerste Wereldoorlog kwam er nog een reeks taalwetten en na de Tweede Wereldoorlog nog een.

In 1963 werd de taalgrens vastgelegd. België bestond voortaan uit vier taalgebieden: een Nederlandstalig (5,7 miljoen inwoners), een Franstalig (3,1 miljoen), een tweetalig gebied (Brussel, 970.000 inwoners), en een Duitstalig gebied (60.000).

Ondertussen groeide in Vlaanderen de gedachte dat men over alles wat met cultuur te maken heeft, zelf moest kunnen beslissen. In Wallonië had men vooral belangstelling voor economisch zelfbestuur.

De grondwetswijziging van 1970 bracht cultureel zelfbestuur: toerisme, cultuur, bibliotheekwerk, muziek,....

In 1980 hevelde een nieuwe staatshervorming naast de culturele bevoegdheden ook persoonsgebonden materies over naar de deelgebieden. Het gaat hier om welzijnsbeleid, bejaarden- en gehandicaptenzorg, gezinsbeleid, immigratiebeleid en gezondheidsbeleid (niet de sociale zekerheid echter!).

Deze aangelegenheden noemt men ‘gemeenschapsbevoegdheden’.

Ook een aantal grondgebonden aangelegenheden werden overgeheveld: leefmilieu, ruimtelijke ordening, natuurbehoud, economie, energie, werkgelegenheid, huisvesting, landinrichting, openbare

[p. 80]

werken, waterbeleid,.... Deze aangelegenheden noemt men ‘gewestbevoegdheden’.

In 1988 werd de volgende stap gezet. Ook Brussel werd een gewest, met een eigen parlement en regering. De bevoegdheden van de andere deelgebieden werden eveneens uitgebreid: 40% van de middelen/bevoegdheden gingen naar de regio's. Het onderwijs werd overgeheveld, en de deelgebieden kregen het recht om internationale betrekkingen aan te knopen.

Vandaag, in 1993, is opnieuw een grondwetswijziging bezig, in uitvoering van het ‘St.-Michielsakkoord’. Voortaan worden de deelparlementen rechtstreeks verkozen (vroeger waren ze een afgeleide van de federale Kamer en Senaat). De gewesten en gemeenschappen krijgen verdragsrecht en de buitenlandse handel gaat naar de deelgebieden. Ook landbouw en wetenschappelijk onderzoek worden gefederaliseerd en de deelgebieden krijgen opnieuw meer middelen.

Men kan vandaag dus gerust stellen dat zowat de helft van de Belgische middelen en bevoegdheden aan de regio's is toevertrouwd. Federaal of centraal blijven de munt, het leger, het buitenlands beleid, de sociale zekerheid, het prijsbeleid en de gerechtelijke organisatie.

Vandaele stond ook even stil bij de groeiende aandacht voor de regio's. Zo sloten de drie Nederlandse grensprovincies vorig jaar een samenwerkingsverdrag om op die manier makkelijker met Vlaanderen te kunnen samenwerken. Ook Europa hecht steeds meer belang aan de regio's. Deze evolutie biedt eveneens nieuwe kansen voor de Nederlands-Vlaamse samenwerking.

Vervolgens gaf de spreker een overzicht van de instrumenten voor de samenwerking. Van overheidswege zijn dat Benelux, het Nederlands-Belgisch Cultureel Verdrag en de Taalunie. Van particuliere zijde zijn er onder meer het ANV en het ANC.

Tot slot stelde Vandaele voorstander te zijn van zakelijke en concrete samenwerking tussen Vlaanderen en Nederland. ‘Als we dat doen, ziet de toekomst er niet zo somber uit’, aldus de spreker.

(w.v.)