Neerlandia. Jaargang 95

Nederrijnse kunst en Kalkar:
Nederlandse karakter

De aan St.-Nikolaas toegewijde stadskerk van Kalkar in het land van Kleef is naast het monumen tale raadhuis - opgebouwd door Johan Wyrenbergh - en het intieme Begijnhof, het imposantste gebouw van het stadje. Het aanzien en de betekenis van deze kerk is vooral gebaseerd op de rijke oorspronkelijke aankleding. Acht altaren, de koorbanken, het Marianum, de verschillende gesneden beelden en de geschilderde panelen behoren tot de hoofdwerken van de laatgotische kunst aan de Duitse Nederrijn en de aangrenzende Nederlandse gebieden: Gelre (waaronder ook het huidige Noord-Limburg), Brabant en Utrecht. Deze kunstschatten maken duidelijk dat het voormalige hertogdom Kleef in de periode van ca. 1460 tot 1560 een bloeiperiode doormaakte die zijn weerga nauwelijks kent.

Onlosmakelijk daaraan verbonden zijn de intensieve contacten met het centrum van de Bourgondische Nederlanden in Brabant en de familiale banden van de Kleefse vorsten met die van Bourgondië. Zonder deze contacten, maar ook zonder de inspiratiebron die de beweging van de Moderne Devotie vormde, is deze bloei van de laatgotische kunst in het Land van Kleef niet denkbaar.

In het najaar van 1990 verscheen bij de Kleefse uitgeverij Boss een uitvoerig en prachtig geïllustreerd boek over de St.-Nikolaikerk van de hand van Hans Peter Hilger. Deze Duitse coryfee op het gebied van de middeleeuwse kunst heeft de kerk en haar aankleding beschreven als een gemeenschappelijk kunstwerk van de Kalkarse burgerij. Hij behandelt de bouwgeschiedenis en beschrijft de aanwezige kunstwerken. In aparte bijdragen gaan Norbert Nußbaum en Holger Brülls in op de architectuur en het Tibus-orgel. Guido de Werd haalt de Kalkarse beeldhouwer Henrik van Holt naar voren. Deze beeldhouwer staat in de schaduw van de grote meester Henrik Douwerman maar blijkt een bijzonder oeuvre te hebben achtergelaten zowel in Kal-

[p. 107]

kar als te Xanten. Het boek wordt besloten met een artikel van Guido de Werd over geschilderde afbeeldingen van de St.-Nikolaikerk.

Al lezend in dit imposante boekwerk zal de lezer in Nederland en Vlaanderen getroffen worden door het Nederlandse karakter van de Nederrijnse kunst. Niet alleen door de nederlandstalige namen van de kunstenaars - een kleine bloemlezing: Arnt van Kalkar of van Zwolle, Derik en Jan Baegaert, Jan van Halderen, Jan Joest van Kalkar, Hendrik Bernts, Kerstken van Ringenberg, Henrik Douwerman en Arnt van Tricht - maar ook door de kunstzinnige overeenkomsten met gelijksoortige kunstwerken elders in de Nederlanden. Een andere conclusie dan dat de Nederrijn binnen de kultuurkring van de Nederlanden valt, is voor de objectieve beschouwer niet mogelijk.

Een opvallend aspect aan dit boek vormt de correcte naamgeving van personen. In bijna alle Duitstalige kunsthistorische publikaties (m.u.v. die van Dr. F. Gorissen) over de Nederrijn gebruikt men verduitste namen van de kunstenaars: men schrijft dan bijvoorbeeld over Heinrich Douvermann en Wilhelm Backerweerd i.p.v. Henrik Douverman en Willem Backerweerd. Hierdoor wordt, bewust of onbewust, een onterecht Duits ‘tintje’ aan de Nederrijnse kunstgeschiedenis gegeven. In dit boek gebruikt men gelukkig de correcte naamgeving zoals die uit de archieven wordt overgeleverd.

W. van Heugten

N.a.v. Hans Peter Hilger: Stadtspfarrkirche St.-Nikolai in Kalkar. Mit Beiträgen von Holger Brülls, Norbert Nußbaum, Guido de Werd; 384 p. rijk geïllustreerd, deels in kleur. ISBN 3 - 89413 - 181 -0 (1990).

üitg. Boss-Verlag, Postfach 1150, D-4190 Kleve. Prijs DM 90,-.