Neerlandia. Jaargang 95

[p. 73]

Forum
Lezers schrijven mee

De gezamenlijke Nederlanden bij Waterloo

In sommige tijdschriften en in nummer 1990-5 van Neerlandia las ik een verslag over de zegenrijke strijd van de Nederlandse cavalerie, o.a. van de huzaren van Boreel, aan de slag bij Waterloo in 1815, dit ter gelegenheid van de onthulling van een herinneringsmonument te Quatre-Bras.

Op de foto zie ik dat naast de Nederlandse vlag ook de Belgische vlag gehesen is. Het lijdt geen twijfel dat overste jonkheer Aert van der Goes de historische waarheid over de samenwerking van de troepen uit Noord- en Zuid-Nederland dóór en dóór kent.

Ik vind het prachtig dat de bijdrage van de Nederlanden in de veldslag van 1815 nog eens wordt belicht. Wel vind ik het jammer dat nergens in de berichtgeving stond te lezen dat het hier ging over overwinningen behaald door troepen van de gezamenlijke Nederlanden, het Verenigd Koninkrijk. Weliswaar waren de Noord-Nederlanders veel talrijker, doch dit kwam enkel omdat Noord-Nederland een jaar vroeger reeds als onafhankelijke staat functioneerde, zodat jonge recruten konden opgeroepen worden, maar met als nadelig gevolg, dat de helft van de regionaal gerekruteerde Noord-Nederlandse infanterie nog nooit in de vuurlinies was geweest. De Belgische eenheden daarentegen hadden wél oorlogservaring en dat compenseerde gedeeltelijk hun kleiner aantal, ongeveer 25 procent van het geheel der strijdkrachten uit de Nederlanden.

Dat verklaart dan ook waarom nadien niet 25, maar wel 38 procent van de verleende Militaire Willemsorden aan België werd toegewezen en waarom het aantal Belgische bevelvoerende generaals ongeveer even groot was als dat der Noord-Nederlanders.

De twee enige generaals uit de Nederlanden die te Waterloo sneuvelden waren Belgen: De Collaert uit Luik, algemeen bevelhebber van de cavelerie der Nederlanden en de brigade-commandant Van Merlen uit Antwerpen.

Generaal De Collaert werd onmiddellijk vervangen door de Noord-Nederlandse generaal Trip, terwijl kolonel Boreel de plaats innam van zijn superieur Van Merlen. Samen met beide generaals verloren de Belgen ongeveer 1100 man!

Het is met reden dat de huzaren van Boreel trots zijn op hun optreden te Quatre-bras.

Boreel was een bijzonder moedige commandant. Hij was de stichter van het zesde Regiment Huzaren dat dan ook met reden de naam draagt: Huzaren van Boreel.

Op 16 juni 1815 voert het regiment een aanval uit tegen de Franse cavalerie. Doch door overmacht van de vijand moeten zij zich na zware verliezen terugtrekken. Ook het Belgisch artilleriegeschut werd door de Fransen ingenomen en zijn commandant kapitein Stevenart werd dodelijk gekwetst.

De toestand zag er hachelijk uit toen op bevel van de Prins van Oranje het vijfde regiment lichte dragonders (Belgen met krijgservaring onder bevel van kolonel De Mercx) ten aanval trok en de Fransen uiteindelijk kon terugdrijven. Tijdens deze gevechten verloren de eenheden der Nederlanden samen 914 man.

Het is opvallend hoe bij de veldslagen van juni 1815 de actie van het leger der Nederlanden praktisch nooit op volle waarde geschat werd. Volgens de Engelsen hebben zij - de Engelsen - onder het bevel van een uniek veldheer: Wellington, alles gedaan. Volgens de Duitsers zijn zij de grote overwinnaars, daar zij onder bevel van de grote Blücher - bijgenaamd ‘der Alte Vorwärts’ - net op tijd kwamen om Wellington van een totale nederlaag te redden!

Overste jonkheer Van der Goes deed opmerken bij de inhuldiging van het Nederlandse gedenkteken dat 175 jaar na de Veldslag de waarheid terzake moest rechtgetrokken worden. Weliswaar zijn er enkele professionele publicaties die zulks doen, maar die bereikten de massa niet, zodat nog steeds gemeend wordt, dat wij, de verenigde Nederlanden, slechts een bijkomende rol van gehoorzame handlanger vervulden.

Dit is een totaal verkeerde visie. Eerst moet worden gezegd dat Wellington tot op de 15 juni geen klare kijk had op de algemene toestand. Zijn eenheden waren zéér verspreid en hadden bevel gekregen in hun canonnementen te blijven om hun nutteloze vermoeienissen te besparen. Een gedeeltelijke concentratie van zijn troepen had hij voorzien in de streek van Nijvel, terwijl de Duitsers de streek van Sombreffe hadden gekozen. Tussen beide opstellingen was dus een ruimte van 20 km, die de weg van Charleroi naar Brussel totaal vrij liet.

Overtuigd dat de Fransen nog ver waren en dat er dus geen dreigend gevaar was, ging Wellington op 15 juni 's avonds bij de hertogin van Richmond dansen! Gelukkig waakte de stafchef van het leger der Nederlanden, generaal-majoor Victor de Constant Rebecque. Reeds op 14 juli ingelicht door generaal Van Merlen vanuit Binche, dat Franse troepen in aantocht waren, besliste hij op eigen initiatief en in strijd met de bevelen van Wellington om de troepen der Nederlanden dringend naar Quatre-Bras te concentreren. De Noord-Nederlandse luitenant-generaal de Perponcher gaf onmiddellijk de nodige uitvoeringsbevelen, o.a. aan de beroemde brigade van hertog Willem-Frederik van Brunswijk, bevelhebber van de ‘Zwarte doodshoofd huzaren’, die de volgende dag in Quatre-Bras zou sneuvelen. Dat baron De Constant Rebecque aldus durfde handelen,

[p. 74]

lag wel in de lijn van deze merkwaardige man.

In Genève geboren was het geslacht afkomstig uit Artesië (Zuid-Nederland). Zijn vader was luitenant-generaal geweest in het Nederlands leger. Bekend om zijn bekwaamheid en zijn anti-Franse overtuiging werd hij aangeduid als gouverneur van de dertienjarige Prins van Oranje. Koning Willem I die hem totaal vertrouwde, had in 1814 deze veertigjarige generaal belast met de organisatie van het leger. Hij was het die ervoor gezorgd had dat de Belgische eenheden op harmonieuze wijze met Noord-Nederlandse eenheden zouden worden gemengd.

Gewoon om zéér onafhankelijk te handelen aarzelde hij dus niet de bevelen van Wellington te negeren. Wel stuurde hij onmiddellijk een estafette naar Wellington toe om hem hiervan in kennis te stellen, met de vermelding dat de Fransen naar Quatre-Bras oprukten.

Dank zij De Constant Rebecque werd Napoleon's voorziene plan gedwarsboomd, daar maarschalk Ney Quatre-Bras niet kon veroveren en dus de Pruisen, die frontaal door Napoleon aangevallen werden, niet in de flank werden bestormd, zodat het Pruisistisch leger zich gaaf genoeg kon terugtrekken en alzo in staat was te Waterloo de Engelsen te hulp te komen. Ook gaf deze beslissing aan Wellington een dag méér tijd om de gunstige stelling van Waterloo te bezetten.

Dat de Engelsen dit aspect niet belicht hebben, is normaal: ze waren taktisch fout geweest. Napoleon deed dit wel toen hij in zijn mémoires schreef: ‘zonder de Nederlandse standvastigheid te Quatre-Bras was het Engels leger vernietigd en had Blücher moeten vluchten tot over de Rijn!’

Men verliest meestal uit het oog dat in Waterloo de getalsterkte der Nederlanders praktisch even groot lag als die van de Engelsen en dat hun inzet even heldhaftig was en zelfs rond 19.30 uur een victorieuze wending aan de slag heeft gegeven. Rond dit uur, als een ultieme poging om de zege te behalen, viel de Franse ‘Vieille Garde’ de Engelse stellingen aan. Deze begonnen te wijken en veel Engelsen liepen weg. Dit ziende trok de Nederlandse generaal Chassée met zijn twee brigades, een Noord-Nederlandse en een Zuid-Nederlandse, door de Engelse linies. Vooral de actie van de Belgische artillerie van Chassée onder bevel van kolonel Van der Smissen, was overweldigend. Tegen alle artillerieprincipes in stormde zij voorwaarts tot op een afstand van honderd meter van de Franse troepen en opende artillerievuur. Die ongebruikelijke werkwijze zaaide paniek in de Franse gelederen, die zich niet konden herstellen, daar de infanterie van Chassée op haar beurt de ‘Vieille Garde’ aanviel. Deze begon te wijken. Dit ziende herstelden ook de Engelsen zich en vielen op hun beurt aan.

Zo keerden de kansen en zo liep de veldslag van Waterloo naar zijn einde.

Wegens zijn uitzonderlijk heldhaftig optreden werd Van der Smissen door Willem I met de titel van baron beloond. Ook de Franse generaal Drouot die de actie van bovengenaamde kolonel langs de Franse kant had meebeleefd, gaf er aan Koning Lodewijk XVIII later een uitvoerige beschrijving van, zodat ook hij van de Franse koning, een hoge onderscheiding in het Legioen van Eer ontving.

Dat men Van der Smissen in de Belgische geschiedschrijving praktisch niet vermeld is omdat hij na 1830 als hevige Orangist in België het voorwerp werd van verschillende zware veroordelingen.

Als conclusie kunnen wij in de Nederlanden trots zijn op onze prestaties te Waterloo. Dit was weer eens de bevestiging, dat wanneer Noord en Zuid samenwerken, zij tot uitzonderlijke prestaties in staat zijn, en dit zeer dikwijls tot spijt van onze buren!

Men begrijpt de Fransen dan ook best wanneer zij van mening zijn dat hun eerste grote overwinning na de ramp van Waterloo de Belgische omwenteling in 1830 is geweest?

Lt.-gen. b.d. M. DENEVE, Gent

Taalzuiverheid

Wat mij opvalt in de oproep aan de taalpuristen in Neerlandia van febr./maart 1990 is, dat gezegd wordt dat verscheidene taalgenootschappen (waarbij ook het ANV gerekend wordt) zich inzetten voor goed en zuiver Nederlands, maar toch niet neigen tot purisme. Dit laatste wordt als overdreven beschouwd. Is het eigenlijk niet erg onaardig om een ‘purist’ op te zadelen met een naam, welke hij zelf geheel verwerpt omdat het een uit het Frans overgenomen woord is?! En is een purist niet de enige taalzuiveraar, die het uit beginsel is? Hij/zij verwerpt immers toepassing van élk woord waarvoor een goed Nederlands woord bestaat of te bedenken is? Bij een geheelonthouder of een nietroker gaat het toch ook niet om meer of minder, maar om helemaal niet? Kan men nog wel over ‘beginsel’ praten als men ‘matigheid’ wil betrachten, ongeacht waar het over gaat? Immers bij matigheid kunnen nooit grenzen aangegeven worden. Wat voor de één teveel is zal een ander matig vinden. En bovendien: zijn de vreemde woorden waartoe ik mij beperk dezelfde als die waartoe een ander zich beperken wil? En als de som van al deze woorden in onze woordenboeken opgenomen wordt als toelaatbare Nederlandse woorden, gaan zij dan niet onze eigen taal overheersen? Is matigheid de enige verontschuldiging voor ver-

[p. 75]

slaving aan on-Nederlands taalgebruik? Neen, er zijn er nog meer, gedeeltelijk van zielkundige aard. Natuurlijk op de eerste plaats uit beginsel, maar ook met reden gebruik ik het woord ‘zielkundig’. Wist u dat dit vóór de oorlog algemeen gebruikt werd, maar nu geheel verdrongen is door het woord ‘psychisch’? Zo is het veel Nederlandse woorden vergaan. En waarom? Omdat ze niet wetenschappelijk genoeg overkomen en in de oren van veel mensen zo gewoon en armoedig klinken. Je lijkt veel geleerder wanneer je Griekse of Latijnse of Franse woorden gebruikt. Maar natuurlijk is dit slechts schijngeleerdheid! Van Nederlandse taalgeleerden zou men mogen verwachten dat zij grote zorg zouden besteden aan het behoud van en het voorrang geven aan goed-Nederlandse woorden in hun taalwetenschappelijk woordgebruik. Maar helaas is dit niet zo!

Behalve geleerddoenerij is ook gemakzucht een bron van taalvervuiling. Door gewenning neemt men vreemde woorden over en denkt er niet over na. Zo wenst men een ander vaak een goed ‘wiekend’ toe. Zou je antwoorden met: ‘Ook een goed einde van de wiek toegewenst’, dan zou men je gek aankijken vragen: ‘Wat bedoel je?’.

Dan heb je de eigentaalonverschilligheid, nauw verwant aan de hierboven genoemde gemakzucht. De onverschilligen zijn van mening dat het er niet toe doet welke woorden je gebruikt, als men je maar verstaat. Zij onderbouwen dit standpunt vaak met de stelling dat je de woordenschat van een levende taal niet kunstmatig kunt voorschrijven en begrenzen. ‘Verandering’ is het kenmerk van ‘leven’ en daarom moet je alles laten gaan zoals het gaat. Ook veel taalliefhebbers onderschrijven deze stelling. Men vergeet echter dat ‘verandering’ niet alleen een kenmerk van ‘leven’ is, maar ook van de ‘dood’. Als een levend wezen sterft dan ondergaat het dode lichaam daarna allerlei veranderingen.

Neen, hèt kenmerk van leven is niet ‘verandering’ maar ‘innerlijke samenhang’. In een levend wezen zijn alle onderdelen en werkingen min of meer op elkaar afgestemd. Vreemde toevoegingen zijn levensbedreigend als ze niet inpasbaar zijn in deze onderlinge samenhang. Er zijn zeer zeker vreemde woorden (heel veel zelfs!) die zonder meer goed passen binnen de regels van onze taal en die ook geen eigen Nederlandse woorden verdringen, zoals bv. tabak, tafel, venster, enz. enz. Maar van een woord als ‘feliciteren’ voel je meteen dat het een vreemdeling is die niet in onze taal thuis hoort, terwijl ‘gelukwensen’ wel een voluit Nederlands woord is. Dat tegenwoordig iedereen feliciteert i.p.v. gelukwenst bewijst dat het eigentaalgevoel van de meeste Nederlanders niet al te best ontwikkeld is. En er zijn nog honderden andere vreemde woorden die naast het woord ‘feliciteren’ gezet kunnen worden. ‘Onderontwikkeld taalgevoel’ is dus wederom een oorzaak van de teloorgang van onze eigen mooie en rijke taal.

Hoe rijk onze eigen taal is en hoe verwoestend vreemde woorden deze rijkdom aantasten moge blijken uit de volgende voorbeelden. Het woord ‘actief’ kan de volgende Nederlandse woorden in allerlei zinsverbanden vervangen: ijverig, nijver, vlijtig, naarstig, bedrijvig, druk, bezig, doende, noest, werkzaam, arbeidzaam, daadwerkelijk, werkdadig, krachtdadig, metterdaad, dienstdoende, bedrijvend (tegenover lijdend), handelend, verrichtend. Allerlei grotere en kleine betekenisverschillen, die door de Nederlandse woorden tot uitdrukking worden gebracht, gaan met dit ene woord ‘actief’ verloren.

De bewering dat elk woord erbij een taalverrijking is omdat het onze woordenschat uitbreidt, is onterecht. Weliswaar komt er in het woordenboek een woord bij, waardoor dit onnodig duurder wordt, maar wij vergeten dan dat ieder mens afzonderlijk gewoonlijk slechts beschikt over een beperkte voorraad woorden waaruit hij put om te spreken. Een vreemd woord hierbij verdringt één of meer Nederlandse woorden. Zo beschouwd werkt elk vreemd woord verarmend voor onze eigen taal.

Nog een voorbeeld. Het woord ‘critiseren’ in goed Nederlands: hekelen, laken, gispen, oordelen, veroordelen, aan de kaak stellen, op- of aanmerkingen maken, aanvechten, er doorhalen, bevitten, de les lezen, afkeuren, bedillen, berispen, wraken.

Hoezeer vreemde woorden betekenisverschillen verdoezelen blijkt bijv. bij het woord ‘tolereren’. In de Nederlandse woorden ‘dulden’ en ‘gedogen’ zit duidelijk het afwijzende, in ‘toelaten’ het onverschillige en in ‘verdragen’ en ‘bevestigen’ het toegeeflijke en aanvaardende. Vele zich tolerant noemende mensen zijn eerder duldzaam dan verdraagzaam, want ze smalen maar wat graag op ‘fundamentalisten’ (of in ons verband op ‘puristen’). Zouden zij er zelf geen grondbeginselen op na houden, die voor hen heilig zijn?

Aan Confucius werd eens gevraagd: ‘Wat zou u doen als u geroepen werd een land te besturen?’ De Chinese wijsgeer antwoordde: ‘De taal zuiveren!’ De toehoorders toonden zich over dit antwoord nogal verbaasd. Hierop verklaarde de wijsgeer: ‘Als de taal niet zuiver is, dan is hetgeen gezegd wordt niet hetzelfde als hetgeen wordt bedoeld’. In dat geval blijven de dingen die gedaan moeten worden, ongedaan. Het gevolg is dat het recht verdwijnt en de mensen in een hopeloze verwarring komen te verkeren', (overgenomen uit ‘Onze Taal’ febr./maart 1977, blz. 26).

Als men het taalgebruik van nu vergelijkt met dat van vóór de oorlog dan valt het op hoezeer onze taal vermengd is geworden met onnodige vreemde woorden. Ze is ge-

[p. 76]

heel verbasterd. Als men spreekt van ‘mondiaal fenomeen’ i.p.v. ‘wereldwijd verschijnsel’, dan kan men toch niet meer van ‘Nederlands’ spreken?! Men kan zo'n taaltje beter ‘paysbas-aans’ noemen! Ook het Engels dringt als een kankergezwel onze taal binnen en vindt een vruchtbare voedingsbodem in de taalongevoeligheid en - onverschilligheid van de Nederlanders. Ook in Denemarken klaagt men zeer over de aantasting van het Deens door het Engels.

Het streven naar taalzuiverheid moet geheel losgekoppeld worden van nationalisme. Ongetwijfeld zal iemand, die veel van eigen land en volk houdt, ook prijs stellen op een ongeschonden taal. Maar dit kan heel goed samengaan met eerbied en bewondering van andere talen. Ik vind Frans een prachtige taal, maar ik zou het niet mooi vinden als het doorspekt werd met Nederlandse woorden. Overigens ben ik een voorstander van de bovennationale taal Esperanto.

Natuurlijk omvat taalzuivering meer dan het verwijderen van vreemde woorden alleen. Als men zegt dat de uidrukking ‘contact opnemen met’ (tegenwoordig algemeen gebruikt!) niet goed is, omdat een contact wat er nog niet is niet opgenomen kan worden, maar het moet zijn ‘contact maken met’ of nog beter ‘zich in verbinding stellen met’, dan is dat ook taalzuivering. Maar deze laat ik hier buiten beschouwing omdat de oproep in Neerlandia gericht is aan ‘vreemdewoordenhaters’.

Dirck Volckertzoon Coornhert (1522-1590), die 400 jaar geleden overleed en alom werd herdacht (zie Neerlandia 1990-4), was zoeker naar waarheid en wijsheid. Maar hij was ook een taalijveraar (hoevelen van ons zullen tegenwoordig zeggen ‘taalactivist’. Foei toch!) en... een volstrekte taalzuiveraar! Van zijn taalopvattingen wordt uitgebreid verslag gedaan in het boek van Dr. I. van den Branden: ‘Het streven naar verheerlijking, zuivering en opbouw van het Nederlands in de 16e eeuw’ (dat door de Koninklijke Vlaamse Academie voor Taal- en Letterkunde met goud werd bekroond). Hieruit haal ik het volgende aan: ‘Coornhert blijft niet stilstaan bij het zuiveren van de taal, maar tracht in het Nederlands de orde te herstellen die, zoals in elk wezen, ook in de taal bestaat; en hiervan is de zuivering slechts een onderdeel. Wordt die orde niet geëerbiedigd dan ontstaat er wanorde in de taal. En dat is het geval met het Nederlands. Men moet de regels, die alle wezens van nature ingeboren zijn, opsporen voor de moedertaal en ze dan streng naleven. De bastaardwoorden, die de natuurlijke orde in de taal verstoren, moeten zo spoedig mogelijk uitgedreven worden’. Tot slot: wat zal er gedaan moeten worden om de verloedering van onze taal te stuiten? Duidelijk is wel dat ‘matiging’ tot niets leidt, eerder averechts werkt. Richtsnoer zal moeten zijn: Elk uitheems woord, waarvoor goed-Nederlandse woorden bestaan of bedacht kunnen worden, moet uit onze taal gebannen worden. Hoe kunnen wij dit bereiken? Bereiken zullen we het natuurlijk nooit, maar we kunnen er wel naar streven.

1. De Raad voor de Nederlandse Taal en Letteren moet met geldelijke bijstand van de overheid een nieuw richtwoordenboek samenstellen, waaruit alle vervangbare vreemde woorden verwijderd zijn. Van onvervangbare moet duidelijk de herkomst worden vermeld. Dit woordenboek moet voor een zo laag mogelijke prijs beschikbaar komen voor iedereen en aan onderwijsgevenden van lagere en middelbare scholen kosteloos worden gegeven.

2. De Nederlandse regering zou het gebruik van zuivere taal, overeenkomstig dit woordenboek, moeten voorschrijven voor alle ambtelijke stukken.

3. Een Nederlandse Taalwacht (NTW), rijksbekostigd, moet worden opgericht, om toe te zien op het goede gebruik van de taal door ambtenaren. Ook kan deze opstelling in algemene bewoordingen, dus onpersoonlijk, bewindslieden en kamerleden wijzen op hun ‘paysbas-aanse’ taal. Ook op het taalgebruik van lagere overheden en scholen moet de NTW haar aandacht richten. Het bedrijfsleven kan gevraagd en geholpen worden om mededelingen op verpakkingen of waaraanprijzingen voor radio en beeldbuis af te stemmen op het richtwoordenboek. Tenslotte kan de NTW zelf korte uitzendingen verzorgen om de burgers te wijzen op en te wennen aan goed taalgebruik. Al met al dient deze NTW zeer werkdadig op te treden naar alle kanten.

4. Zolang een richtwoordenboek nog niet is aangesteld en een Nederlandse Taalwacht nog niet bestaat is het wenselijk dat een vereniging van taalzuiveraars wordt opgericht, die de idee van zuivere taal uitdraagt en tijdelijk taken van een toekomstige taalwacht op zich neemt. En hiervoor zal ook gelden, zoals iemand eens heeft gezegd, dat alle grote bewegingen te herkennen zijn aan drie dingen, nl. klein beginnen, langzaam groeien en een beschermend karakter dragen. En natuurlijk zijn er ook mensen nodig, die zich voor zo'n beweging willen zetten, al was het alleen maar door een blijk van instemming.

Willen dus alle taalzuiveraars nú aantreden!

G.J. SNAAUW, Leusden