Neerlandia. Jaargang 95

Over de grens

Vlaanderen en Oost-Duitsland

De bekende Vlaamse industrieel André Leysen is vorig jaar naast de Nederlander Meijer Viol, als niet-Duitser benoemd tot een der vier hoofddirecteuren van de Treuhand-Gesellschaft, de organisatie die alle overheidsbedrijven in het voormalige Oost-Duitsland moet privatiseren.

Leysen is bekend van Agfa-Gevaert, de Standaard-krantengroep en vele andere bedrijven, maar vooral van zijn poging om samen met de Italiaan De Benedetti de Belgische holding Société Générale uit Franse handen te houden. Deze schepping van koning Willem I is, zoals bekend, grotendeels (ruim 61%) door de Franse groep De Suez overgenomen.

Betekent deze versterkte oriëntatie van de Vlaming Leysen op het Oosten, dat men in Vlaanderen wat meer tegenwicht zoekt tegen al te opdringerige Franse economische invloed? Als dat de bedoeling is kan het opvoeren van Nederlandse deelname in - of zelfs overname van - Vlaamse bedrijven eveneens daarvoor dienen. Dit bevordert de Nederlands-Vlaamse integratie en moet als zodanig worden toegejuicht.

Boeren naar Frankrijk

Volgens een bericht van het ANP is de Franse overheid op zoek naar Nederlandse boeren die naar Frankrijk willen emigreren. Door boeren van buiten de eigen landsgrenzen aan te trekken hoopt Frankrijk de ontvolking van het platteland tegen te gaan.

Zestig procent van de 900.000 Franse boeren is ouder dan 55 jaar. Een opvolger ontbreekt in veel gevallen. De Franse overheid verwacht daarom dat over tien jaar een derde van de bedrijven verdwenen is.

Momenteel emigreren jaarlijks twintig tot dertig Nederlanders naar Frankrijk om daar te gaan boeren. Circa twintig daarvan zijn professioneel opgeleide agrariërs. De Heidemij, die de emigranten begeleidt, verwacht dat het aantal Frankrijkgangers de komende jaren fors zal oplopen.

Universiteit Leuven voor Philips ‘Excellent Centrum’

Volgens de directie van Philips ontbreekt er in Nederland een echt ‘Centre of Excellence’, een onderzoeksinstituut van internationale allure op het desbetreffende vakgebied. Er is een voortdurend tekort aan goed opgeleide informatici en electrotechnici. Daarom besteedt Philips steeds meer researchwerkzaamheden uit aan de Katholieke Universiteit van Leuven, die wel over een dergelijk hooggekwalificeerd instituut beschikt, in tegenstelling tot alle Nederlandse universiteiten tezamen.

Nederland en Vlaanderen in de Benelux

Dat de Benelux minder te betekenen heeft dan zij theoretisch zou kunnen, is algemeen bekend. Dit wordt door sommigen betreurd, door anderen echter op zijn minst aanvaard. De redenen zijn bekend: tegenwerking van op Frankrijk gerichte zijde in België en onvoldoende weerwerk van Nederland, toch de grootste partner die eigenlijk leiding zou moeten geven.

Waarom gebeurt dat niet? Is er ook in Nederland onvoldoende enthousiasme voor de Benelux als instrument tot een sterkere positie van de Lage Landen tussen Frankrijk, Duitsland en Engeland? In hoeverre sluit Nederlands belang dan meer aan bij Engeland (politiek) of juist Duitsland (economisch) dan bij België/Frankrijk? Historisch gezien is een positie van Nederland als ‘Angelsaksisch bruggehoofd op het vasteland’ niet ondenkbaar, aldus J.L. Heldring in zijn vaste rubriek in de NRC/Handelsblad van 29 januari 1991. En hij vervolgt:

‘Ongetwijfeld zou dit betekenen dat dan ook afscheid genomen zou moeten worden van dromen over één Beneluxbeleid, want de Belgen - of ze nu Vlamingen of Walen zijn - neigen in laatste aanleg toch meer naar Frankrijk dan naar Nederland. Dat is ook in de Golfcrisis gebleken. Ook zonder te treden in de merites van ieders beleid, kunnen we in elk geval vaststellen dat de reacties van de drie landen, niet toevallig, wel heel verschillend zijn geweest. Dat voorspelt niet veel goeds voor een gemeenschappelijk beleid.’

Indien deze analyse juist is, moeten we dan tot de slotsom komen dat we met de samenwerking tussen Nederland en Vlaanderen in de Taalunie (1980) en met de Overeenkomst inzake hoger en wetenschappelijk onderwijs (Gent, 1990) het maximum bereikt hebben?

Een nieuwe Hanze

In maart 1991 hebben vier commissarissen van de koningin, een minister-president van een deelstaat en een burgemeester van een stadstaat hun handtekening onder een overeenkomst gezet waarmee de Nieuwe Hanze Interregio - de naam is gedacht door de heer Vonhoff - een feit werd. Op deze wijze heeft men vorm gegeven aan een grensoverschrijdend samenwerkingsverband tussen de vier noordelijke provincies van Nederland en de Duitse deelstaten Nedersaksen en Bremen. Volgens de

[p. 66]

Ondertekening Interregio-overeenkomst in het stadhuis van Bremen. Van links naar rechts commissaris Wiegel (Friesland), minister-president Schröder (Nedersaksen), minister-president Lubbers (Nederland), burgemeester Wedemeier (Bremen) en commissaris Vonhoff (Groningen). - Foto Harry Tielman.

oprichters zullen de staatsgrenzen na 1992 gaandeweg aan betekenis verliezen en worden de regio's met een gemeenschappelijke identiteit steeds belangrijker. De belangrijkheid van de regio waarop de overeenkomst betrekking heeft, gaat met name schuil in de spilfunctie tussen Scandinavië, Oost-Europa en Engeland.

Hoofdpunten van de nieuwe overeenkomst zijn: een regionaal economisch beleid, een opwaardering van de infrastructuur, maatregelen en milieu en natuur beter te beschermen en plannen voor milieuvriendelijke landbouw en agrarische industrie. Maar ook de voornemens op het gebied van cultuur en onderwijs ontbreken niet. Het ligt in de bedoeling de bestaande betrekkingen op dit vlak tussen Noord-Nederland en Noord-Duitsland verder uit te bouwen.

In dit kader zal zeker ook plaats zijn voor ijveren voor het behoud van de sterk op elkaar gelijkende streektalen in het grootste deel van deze ‘interregio’. Met name in Noord-Duitsland heeft men grote zorg over het voortbestaan van het Nederduits en wel omdat ze niet wordt overgedragen aan de volgende generatie. In dit verband heeft de in Leer woonachtige Amerikaanse taalgeleerde Maron C. Fort, die zelf vlekkeloos Nederduits spreekt, kennis van de Nederlandse taal aanbevolen als wapen in de strijd tegen de teloorgang van het Nederduits.

De Nederlandse minister-president Lubbers die bij de ondertekening in Bremen aanwezig was, liet zich in zijn toespraak opvallend kritisch uit over de opstelling van de Nederlandse regering in het verleden. ‘Den Haag heeft lange tijd een gereserveerde houding ingenomen ten aanzien van grensoverschrijdende activiteiten. Door de inspanningen van gemeenten en provincies is men tot het inzicht gekomen dat dergelijke activiteiten zeer de moeite waard zijn’. Deze uitlating, en de door Nederland ondertekende Benelux-overeenkomst grensoverschrijdende samenwerking (zie elders in dit nummer) is niet alleen van belang voor het overschrijdend gebeuren in het Duits-Nederlandse grensvlak. Ze biedt evenzeer perspectieven met betrekking tot dit soort activiteiten in het grensgebied van Nederland en Vlaanderen.

Landschap en Milieu

Dit voorjaar kwam een vorm van samenwerking op het gebied van landschap en milieu tot stand in het Duits-Nederlandse grensgebied. Het betrof een project waarin aan weerskanten van de grens boeren en overheden en natuur- en landschapsorganisaties de handen ineen geslagen hebben op zoek als ze waren naar mogelijkheden natuur en landschap veilig te stellen zonder dat de landbouw er de dupe van wordt.

Het projectgebied omvat aan Nederlandse kant de gemeenten Enschede, Haaksbergen, Eibergen en Winterswijk en aan Duitse zijde Vreden en Ahaus. Deze regio kenmerkt zich zowel door intensieve veehouderij als door een grote rijkdom aan natuurgebieden.

In eerste instantie zal de landbouwkundige toestand geïnventariseerd worden. Op basis van de op deze wijze verkregen gegevens zal onderzoek worden gedaan naar mogelijke milieu-vriendelijke alternatieven. Vervolgens zullen zowel de ecologische als de landschappelijke waarden op een rijtje gezet worden. Langs deze weg wil men een plan ontwikkelen dat moet leiden tot behoud en/of verbetering van de natuurgebieden. Tegelijkertijd moet dit plan goed aansluiten bij de landbouwkundige mogelijkheden.

Dit onderzoek, dat medio 1992 afgerond moet zijn, kost 1,8 miljoen gulden. Een bedrag van f 760.000 is beschikbaar gesteld door de Europese Gemeenschap. Het overblijvende deel komt voor rekening van de Duitse en Nederlandse overheid. Dit zijn evenwel nog maar aanloopkosten, want voor de uitvoering van de plannen denkt men de komende vier jaar een bedrag van ongeveer 10 miljoen gulden nodig te hebben. Duidelijk blijkt hieruit dat er veel belang gehecht wordt aan dit project. Het vervult dan ook een voorbeeldfunctie voor andere grensoverschrijdende regio's in Europa.

[p. 67]

Met elkaar in gesprek

In de jaren 1985, 1987 en 1989 werd door de Holland-Commissie in het Duitse Vreden een ontmoeting georganiseerd met de in deze stad woonachtige Nederlandse staatsburgers. Daarbij waren behalve commissieleden ook raadsleden en ambtenaren van Vreden aanwezig. De bedoeling van deze bijeenkomsten was allereerst de Nederlandse gasten te informeren over de werkzaamheden en de doelstellingen van de Holland-Commissie. In de tweede plaats werden de Nederlanders in de gelegenheid gesteld met voorstellen voor de dag te komen die dienstbaar zouden kunnen zijn aan de verbetering van hun leefomstandigheden.

In dit verband werd de klacht geuit dat er van Duitse zijde zo weinig belangstelling bestaat voor de Nederlandse taal. De Nederlanders daarentegen doen in de meeste gevallen hun best de taal van het gastland te spreken. De mening dat het Platduits voldoende is om de contacten met de bewoners van het buurland te onderhouden is niet realistisch. Dat mag misschien gelden voor het grensgebied, maar zeker niet als men dieper het land ingaat.

Bijzonder goed was men te spreken over het in 1987 van start gegane initiatief van de buurtbusverbinding tussen Vreden en Winterswijk. Getuige het aantal vervoerde passagiers, tot april 1990 zo'n 40.000, voorziet deze verbinding in een behoefte.

Het blijkt voor Nederlanders die in Duitsland zijn gaan wonen moeilijk te zijn op de hoogte te kunnen komen van de in dit land van kracht zijnde voorschriften. Om hieraan tegemoet te komen heeft de Euregio Rijn-Eems op initiatief van het Vredense stadsbestuur inmiddels een tweetalig informatiekrantje uitgegeven. Verder heeft het stadsbestuur van Vreden besloten Holland-Commissie uit te breiden met een in Vreden woonachtige Nederlandse staatsburger. Men hoopt hierdoor beter te kunnen inspelen op de problemen van de Vredense Nederlanders.

Een ander gespreksonderwerp had betrekking op de mogelijkheid deel te kunnen nemen aan gemeenteraadsverkiezingen. Dit onderwerp werd aangesneden met het oog op de Europese eenwording in 1992. De vertegenwoordigers van het Vredense stadsbestuur lieten weten dat ze al in 1987 een betreffend verzoek kenbaar gemaakt hadden aan de Euregio-raad. Momenteel is deze zaak aanhangig bij het Bundesverfassungsgericht in Karlsruhe. Tijdens de discussie werd opgemerkt dat eerst de problemen die toekenning van gemeentelijk kiesrecht met zich mee brengen, moeten worden opgelost. Vastgesteld werd dat dit soort bijeenkomsten in een behoefte voorzien. De laatste keer dat men bij elkaar was stelden de Nederlandse gasten dan ook voor niet weer zo lang te wachten met het organiseren van de volgende.

Noord-Frankrijk - Nederland

In het vooruitzicht van het zich in 1992 verenigende Europa probeert menige regio een stukje toekomst veilig te stellen. Een daarvan is die rond de Noordfranse steden Avesnes en Maubeuge. Voor die veiligstelling richtten vorig jaar de beide burgervaders en de verantwoordelijken van de regionale Kamer van Koophandel de blik met name naar Nederland. Getracht werd Nederlandse bedrijven ervan te overtuigen dat ze er goed aan doen zich in deze streek te vestigen. Door de op deze wijze verkregen arbeidsplaatsen kan worden bijgedragen tot verlaging van het regionale werkloosheidspercentage van 16, wat neerkomt op bijna het dubbele van het landelijke gemiddelde van Frankrijk.

In dit verband wordt de vraag gesteld waarom juist op Nederland de aandacht gericht wordt. Naar de mening van de regionale notabelen werken Nederlanders hard, hebben ze ideeën en bezitten ze koopkracht. Op een speciaal voor Nederlandse journalisten belegde persconferentie werden de successen opgesomd. Gezien echter het geringe aantal nieuwe arbeidsplaatsen (7) kon hiervan nauwelijks gesproken worden.

Een en ander blijkt alles te maken te hebben met de taalproblematiek. Deze regio mag dan naar de bescheiden mening van haar verantwoordelijken ‘in het middelpunt van Europa’ liggen, maar als men gasten uit het noorden op dezelfde wijze blijft ontvangen als in Maubeuge het geval was, dan kan men de hoop op meer investeringen maar het best als vervlogen beschouwen. Die ‘dezelfde wijze’ heeft alles te maken met het zich niet kunnen uitdrukken in de taal van de gasten waarvan men iets gedaan wilde hebben. En zelfs met behulp van tolken slaagde men er nog niet in op dezelfde golflengte te komen.

Wil hier in de toekomst sprake kunnen zijn van vruchtbare grensoverschrijdende samenwerking, dan zal men zich de moeite moeten getroosten Nederlands te gaan leren. Slaagt men er inderdaad in deze weg in te slaan, dan komt er werk aan de winkel. Allereerst in het raam van in te richten cursussen Nederlands. Maar ook in die zin dat het door het gunstiger geworden taalklimaat gemakkelijker zal zijn investeerders uit Nederland - en waarom ook niet uit Vlaanderen? - aan te trekken met in hun kielzog de beoogde zo noodzakelijke arbeidsplaatsen. Men weet in elk geval nu duidelijk voor welke keus men zich geplaatst ziet in dit deel van de Franse Nederlanden.

M. Heida