Neerlandia. Jaargang 94

[p. 153]

Verengelsing

Tijdens de Duitse bezetting verplichtten de Duitsers ons niet het onderwijs te verduitsen, er kon rustig verder in het Nederlands gedoceerd worden. Toch groeide terecht bij velen het vermoeden dat wanneer zij eenmaal de oorlog hadden gewonnen, de Duitsers Vlaanderen en Nederland zouden verduitsen. Dit was voor velen een van de redenen tot verzet tegen de Duitse bezetter.
Nu, zonder dat we een oorlog verloren hebben, besluiten we zélf om ons hoger onderwijs en daaruit volgend ons middelbaar onderwijs te verengelsen. Er zijn voldoende redenen, en vooral drogredenen, om dit te doen. Twee van deze redenen worden in het volgend artikel geanalyseerd.

Universele wetenschap

Het Engels is de taal van de Universele Wetenschap. Dit moge waar zijn in de beta-wetenschappen, maar geldt niet voor alle alfa-wetenschappen, zoals kunstgeschiedenis, geschiedenis van België, Nederland, Frankrijk of Duitsland, sociologie van bepaalde landen, het recht van België of Nederland, aardrijkskunde van bepaalde landen, theologie, wijsbegeerte, psychiatrie, enzovoort.

Bovendien leidt de universiteit niet in de eerste plaats op tot wetenschapper. De universiteit zal op het einde van zijn tweede cyclus (licentiaat, doctorandus, ingenieur, e.d.) vooral practici afleveren. Dit zijn afgestuurden die wetenschappelijk zijn opgeleid, maar nooit meer aan wetenschappelijk onderzoek zullen doen. Ze zullen gewoon toepassen wat ze hebben geleerd.

Er is in Nederland en Vlaanderen Been echte opleiding tot wetenschapsbeoefenaar, tenzij de zelfopleiding van de derde cyclus: het doctoraat. De universiteiten leveren aan de gemeenschap juristen, leraren, geneesheren, economen en ingenieurs af, die voor de groei en de bloei van die - Nederlandse - gemeenschap zullen moeten instaan. Deze gemeenschap is in de eerste plaats een cultuurgemeenschap. Indien men wil dat deze cultuurgemeenschap als dusdanig blijft bestaan, moeten de universiteiten in het Nederlands blijven doceren. Hun voornaamste opdracht is het immers de universele wetenschap (en dus niet alléén de Angelsaksische, collega's in Nederland!) te hertalen naar onze cultuur toe. Dit hertalen betekent niet alléén vertalen, maar ook aanpassen. De in de Verenigde Staten uitgedachte economische wetmatigheden gelden niet noodzakelijk in onze landen; ook niet de Amerikaanse sociologie bijvoorbeeld. Dit vertalen en aanpassen zie ik als één van de voornaamste functies van onze universiteiten. Zij moeten met die wetenschappelijke kennis onze maatschappij bevruchten, die vervolgens die wetenschap op een organische manier moet absorberen.

Vervullen onze universiteiten die brugfunctie tussen universele wetenschap en gemeenschap? Ik geloof dat de Vlaamse universiteiten dit alsnog beter doen dan de Nederlandse. Meer en meer worden eerstejaars geconfronteerd met Amerikaanse handboeken om scheikunde, economie, sociologie, wiskunde en noem maar op te studeren. Dit betekent dat de Nederlandse terminologie niet meer wordt aangeleerd en dat men gemakkelijkheidshalve in het Engels over deze problemen gaat redeneren. Dit is evenwel niet wat ik bedoel met aanpassing aan onze cultuur.

Het omgekeerde is veelal het geval.

Ik hoop dan ook maar dat al deze studenten deze stof voldoende begrepen hebben. Ik beken eerlijk dat ik géén huisarts zal opzoeken die in het Engels studeerde. Ik zoek iemand waarvan ik verwacht dat hij zijn cursussen begrepen heeft en die in mijn taal op een begrijpelijke wijze over mijn eventuele ziekte kan praten. Mocht hij in het Engels hebben gestudeerd, dan zou hij toch minstens een bijzondere licentie ‘medical Dutch’ moeten hebben afgelegd.

Ik zou dus in het bijzonder willen aanbevelen en in wezen ook verplicht willen stellen dat alle basiscursussen niet alléén in het Nederlands gedoceerd worden, maar ook dat Nederlandstalige handboeken ter beschikking worden gesteld. Er zijn natuurlijk voldoende studenten in het Nederlandse taalgebied om op een winstgevende basis verschillende leerboeken uit te geven. De Open Universiteit biedt ons op dat gebied een prachtig voorbeeld. Mochten bepaalde cursussen dan toch niet winstgevend kunnen worden uitgegeven, dan moet er gesubsidieerd worden, ofschoon die oude schoonmoeder van een EG, die zich altijd bemoeit met zaken die haar niet aangaan, het ons zal willen verbieden. De grote Angelsaksische uitgeverijen die reeds jaren op een agressieve manier op onze campussen aanwezig zijn en die ons met presentexemplaren om de oren slaan, zullen natuurlijk morren. Zij zijn inderdaad de voornaamste winnaars van de verengelsing van onze universiteiten.

Trouwens waar blijven de Vlaamse en Nederlandse wetenschappelijke uitgeverijen? Ik merk hun aanwezigheid niet meer op onze campussen op. Hebben ze de strijd opgegeven? Ze hebben in ieder geval niet echt gestreden. Een cultuur is pas volwaardig wanneer academici zoals leraren, artsen, economen of juristen voldoende volwaardige vakliteratuur in hun eigen taal aantreffen. De zogenaamde vierde cyclus, de bijscholing voor academici, moet dan ook onvoorwaardelijk in het Nederlands gegeven worden.

[p. 154]

Ik herhaal dus dat de universiteiten niet zozeer weteschappers opleiden - dit zou eventueel moeten gebeuren in het Engels, de taal van de universele wetenschap -, maar prakitici die de wetenschap in hun cultuurgebied - wij noemen dat een gemeenschap - toepassen. De universiteiten hebben bovendien nog een andere functie: zolang we niet op een democratische manier beslist hebben onze cultuur door een andere te vervangen, moeten de universiteiten als hoogste onderwijsniveau onze cultuur op de volgende generaties overdragen en proberen tot meerdere bloei te brengen. Ook deze rol vervullen de universiteiten niet naar behoren. Sommige in Nederland roepen zich zelfs uit tot de instrumenten van de vernietiging van de eigen cultuur! In wezen is het volgende het geval: een verengelste universiteit van de Vlaamse gemeenschap zou een instrument zijn waarmee de cultuur van deze gemeenschap zou doorbreken. Fraai is anders.

Ik ben er natuurlijk niet tegen dat geleerden uit de sfeer van de beta-wetenschappen in het Engels publiceren. Maar ze moeten wel hun leer- en handboeken voor hun studenten in het Nederlands schrijven. Het is moeilijker voor filosofen, historici en sociologen, tenzij het om technische materies gaat, in vreemde talen te publiceren. Ze doen dit het best in hun eigen taal en houden voor ogen dat de twee beste internationaal bekende geesteswetenschappers uit de Nederlanden, de historicus Huizinga en de theoloog Schillebeeckx, in het Nederlands schreven en wat Schillebeeckx betreft, nog schrijven. Ze werden en worden in vele talen vertaald. Onze geesteswetenschappers moeten zeker meer betaald worden. Met onze, in Vlaanderen alléén al vijf hogescholen voor vertalers en tolken ontbreekt zeker de mankracht niet. Een boutade is hier op zijn plaats: mocht Huizinga zijn meesterwerk ‘Herfsttij der Middeleeuwen’ in zijn scholierenengels geschreven hebben, dan zou het boek vermoedelijk noch in de Angelsaksische wereld, noch in Nederland opgemerkt zijn geworden.

Internationalisering

Het tweede argument voor de verengelsing is de ‘internationalisering’ van het hoger onderwijs. De meest konkrete toepassing hiervan is het EG-‘Erasmusproject’. De internationalisering is momenteel een heilige koe en dus niet voor bespreking, laat staan, kritiek vatbaar.

Laat me even wijzen op de volgende paradox: wij zijn allen uiteraard voor de internationalisering, maar willen niet dat onze vorsers het land verlaten. Internationalisering is in feite maar in zeer beperkte gevallen pedagogisch verantwoord. Het ‘Erasmusproject’ wil Europese studenten uitwisselen om elkaar beter te leren kennen en een snort van Europees nationaal gevoel aan te kweken. Het is in wezen niet de bedoeling dat deze studenten in andere Europese landen wetenschappelijke kennis gaan opdoen die ze in eigen land niet zouden kunnen verwerven. Integendeel! De hoofddoelstelling is land, cultuur en taal beter te leren kennen.

De eerste jaargangen van het Erasmusproject waren nogal geïmproviseerd. Momenteel staat een en ander beter op poten. Tot nu toe zijn vooral studenten uitgewisseld voor een min of meer korte periode van drie tot zes maanden. Belangrijk voor ons is dat deze uitwisseling op basis van wederkerigheid gebeurt: de uitzendende universiteit moet ook studenten opvangen. Omwille van onze grote talenkennis en ook omwille van het relatief groot aantal studenten die talen studeren, trekken vele honderden studenten uit de Nederlanden naar andere Europese universiteiten. Dit betekent dat een zelfde aantal studenten hier moet worden opgevangen. Hier zit natuurlijk een probleem: de meeste vreemde studenten kennen geen Nederlands, tenzij natuurlijk diegene die Nederlands studeren. Vreemde studenten willen wel Nederlands leren, maar niet voor een korte periode van drie maanden verblijf bij ons en ook niet wanneer ze maar korte tijd vóór vertrek vernemen of ze al dan niet een Erasmusbeurs ontvangen. Daarom improviseren we en organiseren noodcursussen in het Engels, omdat we er, dikwijls ten onrechte, van uitgaan dat ze de taal min of meer begrijpen. Dikwijls moeten we ze nog behulpzaam zijn met een spoedcursus Engels. Het aanbod cursussen Engels trekt dan allerhande oneigenlijke klanten aan, die dikwijls op de dool zijn en een universiteit zoeken waar ze goedkoop (laag inschrijvingsgeld) kunnen studeren. Zij oefenen dan druk uit op die universiteiten om zoveel mogelijk cursussen in het Engels te doceren. Trots op deze zogenaamde uitstraling lopen we in de val en willen dan zoveel mogelijk, zelfs bijna alles in het Engels doceren (Wageningen of Amsterdam). Het getuigt van weinig realisme indien we denken dat vreemde studenten niet naar onze universiteiten komen als ze Nederlands moeten leren. Onze gebieden zijn cultureel en economisch zo interessant dat ze dat wel willen doen, op voorwaarde dat ze voor een langere termijn blijven en dat ze enige tijd op voorhand zeker weten dat ze hier zullen studeren. Cursussen in het Engels doen hieraan afbreuk.

Zoals het nu werkt, is het Erasmusproject niet geschikt voor kleinere taalgebieden. Ik zie meer in uitwisselingen op jaarbasis van b.v. laatstejaars van de humaniora of studenten die een laatste of een bijkomend jaar aan onze universiteiten komen studeren. Ook meerjarige doctoraatsbeurzen om aan een onderzoekscentrum ergens in Europa - in plaats van in de VS zoals dat de gewoonte is - te promoveren, lijken me aangewezen.

Is het Erasmusproject improvisatie van de E.G. of steekt er een bepaalde politieke visie achter? Dit is moeilijk te

[p. 155]

Erasmus, naamgever aan het studentenuitwisselingsproject.

achterhalen. Zoals het nu loopt bevoordeelt het in ieder geval de grotere cultuurgemeenschappen. Centrale bureaucratieën streven naar gelijkschakeling. Wil men de Europese culturen tot enkele grote reduceren? Hoewel het niet tot de EG-bevoegdheid behoort, wil men het Europees onderwijssysteem tot éénheidsworst harmoniseren.

Paradox

Mag ik besluiten met een paradox: juist omwille van het 1992 - gebeuren moet er niet minder, maar meer en beter in het Nederlands gedoceerd worden aan onze universiteiten! En ik had het over de noodzakelijke beschikbaarheid van goede handboeken in eigen taal. Want de grote inspanning die we nu reeds leveren om talrijke vreemde talen te leren, onze zeer open wereldwijde aandacht (de dertig of meer TV-programma's die we nu reeds bekijken) voor verdrukte volkeren en economisch zwakkeren waar ook ter wereld en onze gastvrije ingesteldheid om vreemdelingen in eigen taal aan te spreken, al die goede eigenschappen mogen zich tenslotte niet tegen ons keren. We mogen niet zo maar toegeven aan de wenk van toevallige passanten of van de tenslotte niet bevoegde EG-administratie en na een vingerknip omschakelen op het Engels. Moeten we onze taal en cultuur verkwanselen voor een paar ecu's meer? Zullen we dan eeuwig blijven collaboreren? Hoe kunnen we op die manier eerbied afdwingen?

Ik meen dat we Europa het best dienen door rustig onszelf te blijven. De Nederlandse cultuur is een zeer voornaam component van de Europese beschaving. We zullen Europa in ieder geval niet dienen door nog een bijkomende destabiliserende toestand te laten rijpen, nl. de scheiding tussen cultuurtaal en volkstaal. Dit leidt tot het ontstaan van een tweedeling in de maatschappij. Dit leidt tot sociale en taalkundige spanningen. Moeten we in Vlaanderen weer helemaal opnieuw beginnen en heeft Nederland dan werkelijk niets geleerd uit de geschiedenis van de Vlaamse Beweging?

Prof. Dr. Yvan VANDEN BERGHE