Neerlandia. Jaargang 93

[p. 181]

[Nummer 4-5]

Nederlandse politici kennen Taalunie-verdrag niet

In de loop van de voorbije maanden hebben de politieke partijen die op 6 september hebben meegedaan aan de verkiezingen voor de Tweede Kamer hun beleidsvoorkeuren met betrekking tot de komende jaren wereldkundig gemaakt in de vorm van het verkiezingsprogramma. Opvallend is dat er uitzonderlijk weinig plaats is ingeruimd voor beleidslijnen op het culturele vlak. Het wordt zelfs zeer marginaal als het gaat over het buitenlands cultureel beleid en de wijze waarop men gestalte denkt te geven aan de samenwerking met Vlaanderen.

Het zijn met name deze twee facetten waarop ik in deze bijdrage de aandacht wil vestigen. Het spreekt vanzelf dat ik dat ga doen aan de hand van wat hierover in de verkiezingsprogramma's staat afgedrukt. Daarbij maak ik geen aanspraak op volledigheid en beperk me tot de teksten van die partijen die vertegenwoordigd waren in de Tweede Kamer in de oude samenstelling.

Weinig beleidslijnen

Over het aspect van het buitenlands cultureel beleid zou ik erg kort kunnen zijn. Immers, van ontwikkelen van beleidslijnen is op dit vlak nauwelijks sprake. Is de tijd van voorbereiding misschien te kort geweest? Of moet vastgesteld worden dat men binnen de partijkaders gewoon geen oog heeft voor de belangrijkheid van een dergelijk beleid? Als ik let op het programma waarmee GROEN LINKS naar de kiezers gaat, ben ik sterk geneigd de laatste vraag bevestigend te beantwoorden; er wordt daarin met geen woord over dit onderwerp gerept.

Trouwens, de REFORMATORISCH POLITIEKE FEDERATIE (RPF) verschaft de kiezers ook niet veel duidelijkheid op dit gebied; ze moeten het doen met ‘Kunst en cultuur zijn de vensters van onze beschaving’. Inderdaad, een prachtige volzin; maar van openstoten van vensters in de richting van buitenlands cultureel beleid is in het geheel geen sprake. De kiezer mag dus raden wat deze partij op dit gebied voor ogen staat.

Wat dat betreft biedt het programma van de STAATKUNDIG GEREFORMEERDE PARTIJ (SGP) meer perspectief. ‘Nederland dient in internationaal verband te allen tijde op te komen voor de Nederlandse taal en cultuur’. Echter met het produceren van deze stelling is deze partij blijkbaar van mening dat het zo wel genoeg is. Over de manier waarop één en ander uitgewerkt moet worden, spreekt de SGP zich niet uit.

Politieke prietpraat

Bij DEMOCRATEN 66 (D66) was de partijleiding blijkbaar de mening toegedaan dat de negatieve houding van veel Nederlanders ten opzichte van de eigen taal en cultuur aan de kaak gesteld moest worden. Een voortreffelijk voornemen, dat echter wel van zijn zeggingskracht wordt beroofd door de wijze waarop het onder woorden is gebracht. Dat gebeurt namelijk door middel van de volgende, toch wel erg wonderlijk klinkende zin: ‘Het behoort tot de Nederlandse cultuur om de Nederlandse cultuur en taal te onderschatten’. En daaraan wordt dan nog waarschuwend toegevoegd: ‘Dit kan ons in Europa opbreken’.

Van zelfs maar een aanzet van een beleidslijn is geen sprake. Eerder van het zichzelf uitreiken van een brevet van onvermogen.

Die gedachte wordt nog versterkt als op grond van bovenstaande aanhalingen wordt vastgesteld: ‘Onze bijdrage aan de rijk geschakeerde Europese cultuur zal meer waarde hebben naarmate wij meer onszelf zijn’. Deze vaststelling wordt verder niet uitgewerkt, waardoor ze in feite haar zeggingskracht verliest.

D66 is evenwel niet de enige partij die zich geoefend heeft in de kunst van het verpakken van haar standpunten in wollig taalgebruik. Ik heb mij zelfs de vraag gesteld of de verantwoordelijken van deze partij bij die van de VVD in de leer zijn geweest. Oordeelt u zelf over het staaltje van de door de liberalen aan het papier toevertrouwde nietszeggendheid: ‘De betekenis van cultuur als erfgoed, als resultaat van en voorwaarde voor individuele ontplooiing wordt door liberalen onderstreept’. En de klap op de vuurpijl is zonder meer de afsluitende zin: ‘Culturele ontwikkeling is voornamelijk het resultaat van spontane processen’. Ik noem dit politieke prietpraat in optima forma.

Spelen op Europa

Niet alleen D66 ‘speelt’ op Europa als het gaat over de belangen van de eigen taal en cultuur. Ook binnen de Partij van de Arbeid wordt de Europese kaart getrokken. ‘In Europees verband is behoud en ontwikkeling van de Nederlandse cultuur en taal van groot belang om aldus bij te dragen aan noodzakelijke en vruchtbare verscheidenheid’. Wat de kiezers zich hierbij moeten voorstellen wordt niet uit de doeken gedaan; dat wordt overgelaten aan hun eigen fantasie.

Ook voor het CDA is Europa erg belangrijk als het gaat over cultureel beleid. ‘Nederland bevordert het tot stand komen van een Europees cultuurbeleid dat op ontplooiing en bescherming van de pluriformiteit van de talen en culturen in Europa is gericht’. Over het ontwikkelen van Nederlands cultuurbeleid wordt met geen woord gerept. Alsof dat niet één van de belangrijkste taken van een Nederlandse regering is.

[p. 182]

Positief beoordeel ik de aanvullende opmerking dat ‘in het onderwijs wederzijdse erkenning van gelijkwaardige diploma's op diverse niveaus noodzakelijk is’. Met enige goede wil is dit een beleidsvoorkeur te noemen.

Een duidelijke uitspraak

De enige partij die zich met betrekking tot de Nederlandse cultuur duidelijk uitspreekt is het GEREFORMEERD POLITIEK VERBOND (GPV). ‘Het bezit van een in de historie gewortelde nationale cultuur is van essentiële betekenis voor de toekomst van onze samenleving.

Daarom dient de Nederlandse cultuur in eigen land in ere te blijven en in het buitenland bekend te zijn’.

De grote mate van vaagheid in bewoording en als het gaat over het te voeren buitenlands cultureel beleid wekt grote scepsis voor de komende jaren.

Het Nederlandse taalgebied

De culturele samenwerking tussen Nederland en Vlaanderen wordt maar in het verkiezingsprogramma van enkele partijen ter sprake gebracht.

Onder meer De Groenen en de VVD schenken er in het geheel geen aandacht aan.

Van de partijen die zich wel uitspreken bewegen de teksten van twee zich tussen ‘noodzakelijk’ en ‘gewenst’.

Zo leggen de D66-ers de klemtoon op het eerste woord (‘Samenwerking met de Vlamingen, vanwege ons gezamenlijk belang voor handhaving van onze taal, is noodzakelijk’), terwijl de socialisten de nadruk leggen op het tweede (‘In het Nederlandse internationale cultuurbeleid is nauwe samenwerking gewenst tussen Nederland en de Nederlandstalige gemeenschap in België’).

De partijen die van samenwerking als een vanzelfsprekendheid uitgaan zijn het CDA en het GPV.

Het CDA verwoordt dit op de volgende wijze: ‘In samenwerking met Vlaanderen wordt de bekendheid met de Nederlandse cultuur bevorderd door middel van de instandhouding van instituten voor Nederlandse cultuur en van leerstoelen in de Nederlandse taal en cultuur in het buitenland’.

Het GPV-verkiezingsprogramma spreekt zich niet minder duidelijk uit als gesteld wordt: ‘In samenwerking met Vlaanderen worden in het buitenland instituten voor Nederlandse cultuur in stand gehouden en wordt studie in de Nederlandse taal en cultuur aan buitenlandse universiteiten bevorderd’. In één adem wordt daaraan toegevoegd (op dit punt is het GPV een witte raaf, die zeer naar het hart van de Vlaamse Europarlementariërs zal

Ridderzaal te Den Haag

spreken): ‘Ook bij internationale samenwerking behoort van de Nederlandse taal als onze belangrijkste cultuurdrager, gebruik te worden gemaakt’.

Ontdekkende vaststelling

Hoewel het thema dus hier en daar vermeld wordt, wordt over Nederlands-Vlaamse samenwerking op het culturele terrein (en alle andere terreinen) niets wezenlijks gezegd. Zo wordt er met geen woord gerept over de aanpak van onze gemeenschappelijke taal- en cultuurproblemen.

Maar het meest opvallende is, dat de Nederlandse politieke partijen niet op de hoogte lijken te zijn van het bestaan van het Taalunie-verdrag dat in 1980 is gesloten tussen Nederland en Vlaanderen. In geen enkel verkiezingsprogramma wordt dit voor onze taal en cultuur zo uitermate belangrijke orgaan ter sprake gebracht. Om dan natuurlijk maar helemaal te zwijgen over mogelijk uitgestippelde beleidslijnen.

Ik kan dit onmogelijk een toevallige misser noemen. Het buiten het gezichtsveld vallen van de Nederlandse Taalunie onderstreept in feite alleen maar de al zo vaak geuite klacht dat de Nederlandse politici (de goede niet te na gesproken; gelukkig zijn die er ook nog) nauwelijks geïnteresseerd zijn in wat zich afspeelt op het brede terrein van de Nederlandse taal en de daarmee verbonden culturele uitingen. Is het dan verwonderlijk dat cultureel beleid sterk afhankelijk is, zowel van het ogenblik als van de betreffende bewindsman? Van visie kan in deze optiek niet gesproken worden. En daaraan is juist zoveel behoefte. Met name nu de jaren negentig, waarin Europa zich gaat verwijden, voor de deur staan.

Marten HEIDA