Neerlandia. Jaargang 93

[p. 113]

Brieven en boeken

Algemeen-Nederlands Dagblad

Geachte redactie,

Onlangs werd bekend dat de Perscombinatie en Elsevier-NDU in Nederland willen fuseren. Uit artikelen blijkt dat schaalvergroting noodzakelijk is. Minister Brinkman heeft er begrip voor dat Nederlandse uitgevers een vuist willen maken tegenover de toenemende machtsconcentraties in de internationale mediawereld. Fusies, zo wordt gezegd, behoeven de veelkleurigheid van de Nederlandse pers niet aan te tasten. Ik neem aan, indachtig het streven van het ANV, waar in Nederland en Vlaanderen gezocht wordt naar fusiemogelijkheden, het voor de hand zou liggen wanneer Nederlandse en Vlaamse uitgeverijen elkaar vinden.

Het is opmerkelijk dat drs. Max de Jong van de Perscombinatie overtuigd is van de onmogelijkheid van samenwerking van Nederlandse en Vlaamse bladen. Is van Vlaamse kant misschien de belemmering dat (bijna) elke krant een sterke binding met een politieke partij heeft? Zijn de Vlaamse dagbladuitgevers meer beducht voor de Nederlandse maatschappijen dan voor overname door machtige uitgeversconcentraties elders in de mediawereld?

Met het oog op de doelstellingen van het ANV - Nederlanders en Vlamingen tot elkaar te brengen -, de drang tot schaalvergroting bij de media, de positie van het Nederlandse taalgebied in het Europa van nu en straks (na 1992), de dienstverlening aan Nederlandstalige toeristen in het buitenland, zou het uitgeven van een ALGEMEEN-NEDERLANDS DAGBLAD voor het taalgebied, door een Nederlands-Vlaamse dagbladonderneming met een Nederlands-Vlaamse redactie, toch voor de hand liggen.

H.A.P.M. SCHEL

Vleuten

Commentaar

Het stichten van een Algemeen-Nederlands Dagblad ligt, volgens de heer Schel, voor de hand. Hij somt enkele overwegingen op. Maar hoe die suggestie zakelijk handen en voeten te geven blijft in het duister. Want hij gaat aan de belangrijkste vragen die hier gesteld dienen te worden, voorbij: wat is de taak van een krant, wat is nodig om een dagblad levensvatbaarheid te geven èn... in stand te houden. Vooral het laatste, in een tijd dat krantenbedrijven nauwelijks het hoofd boven water kunnen houden, vraagt een duidelijk antwoord.

Een krant behoeft een markt: voldoende afzet van het journalistiek produkt; te vertalen in abonnementenoplage en losse verkoop. Daarmee is men er nog niet. Zonder een behoorlijke advertentie-omzet, die aan het abonnementenaantal is gekoppeld, gaat een bedrijf de mist in. Om de onderneming draaiende te houden moet er winst worden gemaakt. Al was het alleen maar om in de dure technische apparatuur te investeren en bij de concurrentie niet achter te blijven. Hoeveel inspanning en zakelijk management daarvoor nodig zijn, bewijst de situatie in Nederland. Volgens een recent rapport van de Nederlandse Dagblad Pers (NDP) zijn alleen de kranten met een oplage van 100.000 abonnementen winstgevend: rendement ongeveer 14%. Dagbladen met een oplage die niet verder reikt dan 40.000 lijden 13,9% verlies.

Een duidelijk beeld waar de grens ligt.

Het management behoort tot het domein van de directie: marktonderzoek, advertentiewezen, personeelsbeleid, expeditie, distributie en als voornaamste taak het financieel-economisch beheer.

De redactie is principieel onafhankelijk van de directie, maar in het belang van de onderneming kan de één niet zonder de ander. Men moet elkanders autonomie respecteren en waarborgen. Er kunnen conflicten ontstaan, wanneer de bedrijfsleiding de waarde van het cultureel produkt onderschat, of als de redactie geen begrip toont voor het financieel beleid. Beïnvloeding door eigenaren van kranten op het redactiebeleid is in de geschiedenis van het perswezen, helaas, geen uitzondering.

Kranten zijn voortbrengselen van cultuur-systemen die, evenals cultuurpatronen, geen eeuwigheidswaarde kennen. Geschiedenis is verandering. Wanneer de apologetische ‘boodschap’, of het politieke ideaal, niet meer aanspreekt, omdat een emancipatie is voltooid, of de staatkundige oogmerken en de verbetering van sociale toestanden zijn verwezenlijkt, verdwijnt de ideologisch gebonden krant. Zo verging het de confessionele dagbladen en de partijpers in hoge mate in Nederland tijdens de jaren zestig.

Er brak een nieuw geestelijk en maatschappelijk klimaat aan, onder invloed van het Tweede Vaticaans Concilie, de secularisatie, de afbrokkeling van de katholieke Volkspartij als de grootste van het land, de activiteiten van Nieuw Links in de socialistische gelederen, het voltrekken van een evolutie in het liberale denken, de opkomst van de Provo- en de Vrouwenbeweging en de intrede van het medium televisie; dat laatste veroorzaakte een osmoseproces: de schotjes van verzuild Nederland werden doorzichtig. Een opvallender breuklijn in de Nederlandse geschiedenis dan het Uur der Bevrijding in 1945.

Formeel bestaat de katholieke pers niet meer. Het predicaat ‘katholiek’ is in de redactiestatuten en de titels geschrapt. Men baseert zich thans op de waarden van het Christendom en het Humanisme. De Volkskrant ging voorop, De Tijd-Maasbode verdween.

Het Vrije Volk, eens het grootste dagblad van Nederland, ging als socialistische partijkrant ten onder. De Volkskrant, Trouw, Het Parool gingen in een fusie op. Zo ook Het Handelsblad en de NRC. De communistische Waarheid zou een lijdensweg afleggen.

Niet alleen de klimaatverandering, maar ook de kostenverslindende technologie en de invoering van radio- en televisiereclame dwongen tot fusies. De dagbladondernemers zochten het in schaalvergroting. In vergelijking tot 1950 daalde het aantal dagbladen tussen 1960 en 1970 van 52 tot 45, ofwel 13%. Twaalf jaar later waren er nog 23 dagbladbedrijven. Edities werden afgeschaft, de kosten waren te hoog. Die ontwikkeling zette zich voort.

De Vlaamse pers vertoont in haar geschiedenis inderdaad een opvallende binding met politieke partijen. Zakelijk is daarvoor een verklaring aan te wijzen. In Vlaanderen is de markt, in vergelijking met Nederland, kleiner. Uit eigen middelen een partijkrant uitgeven is bijkans ondoenlijk. De socialistische pers is daarvan een voorbeeld.

De partij en de aanverwante vakbonden stichtten persfondsen om de kranten financiële injecties te geven. Met het publiceren van hun propaganda kregen deze instellingen een grote vinger in de pap. Het hield toch een gevaar in van aantasting der redactionele vrijheid van keuze en oordeel. Men kan het eens zijn over de beginselen, maar daarom behoeft een redactie zich nog niet achter de wijze van propagandavoering en strategieën te scharen. Het veroorzaakte vaak verschillen van mening over de inhoud van de krant. Later vertoonden de financiële banden slijtage. De verliezen van de socialistische pers stegen. Er werd geld in bodemloze putten gestort. Iedereen in Vlaan-

[p. 114]

deren kent de geschiedenis van het dagblad De Morgen. Deze krant zocht destijds contact met de Volkskrant in Nederland om een binding aan te gaan. Het resultaat bleef uit. In 1974 besloot de Belgische regering tot overheidssteun aan noodlijdende kranten. De kabinetten Eyskens-Cools II (1972) en Leburton-Tindemans-De Clercq (1973) gaven de aanzetten. Uitgangspunt was de overtuiging dat de vrijheid van informatie mede van invloed is op de waarde en het behoud van de democratie. Dat was ook het motief voor de Nederlandse regering.

‘Fusies, zo wordt gezegd, behoeven de veelkleurigheid van de Nederlandse pers niet aan te tasten’, schrijft de heer Schel. Hij mag die bewering ergens hebben opgevangen, de deugdelijkheid van die uitspraak staat nog te bezien. Het is veeleer omgekeerd. De fusies hebben juist een verschraling van de pluriformiteit veroorzaakt en zijn zelden in het belang van een onafhankelijke journalistiek en de maatschappelijke functie van een krant. Minister Brinkman deed een slag in de lucht met zijn opmerking, er begrip voor te tonen, dat Nederlandse uitgevers een vuist willen maken tegenover de toenemende machtsconcentraties in de internationale mediawereld. Men gelooft toch niet, dat de krantenmagnaten Maxwell en Murdoch interesse zouden tonen voor een kleine onderneming die in Winschoten een plaatselijk dagblad uitgeeft? De belangstelling van kapitaalkrachtige eigenaren van kranten in het buitenland gaat uit naar grote ondernemingen.

In dit licht bezien, is het onlangs gesloten Akkoord van Stockholm, waarin de bewindslieden van cultuur in Europa de afspraak vastlegden bij hun beleid de culturele identiteit te waarborgen, een winstpunt. Daardoor wordt voorkomen, dat Europa een aantrekkelijke markt zou zijn voor mediaspeculanten.

Tot zover een beknopte inleiding om de overwegingen van de heer Schel aan de praktijk te toetsen.

Ik begrijp maar al te goed de achtergronden, waarop de suggestie van de heer Schel berust. Want ook ik ben hetzelfde ideaal toegedaan: behartiging van de Nederlandse integratie. En die heeft alles te maken met communicatie als informatie, uitwisselen van gedachten en bovenal ontmoetingen van mensen. Het zijn de grondslagen voor een gezonde samenleving. In het bijzonder voor Nederland en Vlaanderen, hoewel vaak bij velen het besef ontbreekt in een algemeen-Nederlandse cultuur, waar de gemeenschappelijke taal de uitdrukking van is, geborgen te zijn. Behoud en versterking van die cultuur zijn in het Europa van morgen strikte vereisten. Omdat het Europees cultuurpatroon de kenmerken van de eenheid in verscheidenheid draagt.

Laten daarover geen misverstanden bestaan!

Het begrip ‘algemeen-Nederlands’ is geen gemeengoed. De grote massa weet met die aanduiding als titel geen raad. Dat men daar vreemd tegen aankijkt is waarschijnlijk een uitvloeisel van een gemis aan historisch besef en inzicht dat cultuur meer is dan civilisatie. Zeker in Nederland! De naam Algemeen-Nederlands Dagblad zou verwarring stichten. De gemiddelde Nederlander en Vlaming zouden denken met een Nederlandse krant van doen te hebben. Afgezien nog van de onwillekeurige verbindingen met gevestigde titels als Nederlands Dagblad (reformatorisch) en Algemeen Dagblad, het landelijk ochtendblad.

Het is ongetwijfeld een respectvol streven om ‘Nederlanders en Vlamingen dichter bij elkaar te brengen’. Ik zou niet anders wensen. Daarvoor bestaat in de journalistieke praktijk voor de bestaande kranten in Nederland en Vlaanderen één mogelijkheid: het verschaffen van een nieuwsvoorziening over en weer via correspondenten, hetgeen steeds meer het geval is. Of men die weg nog verder wenst in te slaan hangt van de betrokken redacties af. De televisie verschaft ook die mogelijkheid. De Vlaming wordt over het dagelijks gebeuren in Nederland door het NOS-Journaal op de hoogte gehouden. En de Nederlanders kunnen kennis nemen van de nieuwsberichten van het BRT-journaal.

De verschillen in leesgewoonten in Noord en Zuid laat ik dan nog achterwege.

Samenvattend: voor een Nederlands-Vlaamse dagbladonderneming met een Nederlands-Vlaamse redactie is er geen markt! Het zou een miljoenenproject moeten zijn, ook in een fusieverband.

Geert GROOTHOFF,

Hilversum

N.B. Na het schrijven van dit commentaar, werd bekend dat de fusieplannen van de Perscombinatie (PC), die de dagbladen Trouw, de Volkskrant en Het Parool uitgeeft, en de Nederlandse Dagbladunie (NDU) - een dochtermaatschappij van Elsevier -, waar Algemeen Dagblad en NRC Handelsblad worden uitgegeven, uit de wereld zijn. Elsevier wenste geen verandering in de economische verhoudingen binnen een fusie. Het moederbedrijf van de NDU zou voor driekwart het eigendom verkrijgen, waartegen de aandeelhouders van de Perscombinatie verzet aantekenden.

De hoofdredacties en de redacties van de Volkskrant, Algemeen Dagblad en NRC Handelsblad kantten zich vanaf het begin tegen de voorgenomen fusie, omdat de redactionele onafhankelijkheid en de pluriformiteit van de Nederlandse pers schade zouden lijden.

(G.G.)

Frederik van Eeden in Vlaanderen

In de reeks Studia Germanica Gandensia verscheen in 1988 een huldenummer voor prof. dr. Ada Deprez, n.a.v. haar 60ste verjaardag. Het boek bevat o.m. bijdragen over het Frans-Nederlands Woordenboek van D. Sleeckx; over van Ploennies ‘Mariken van Nymwegen’; Gezelles ‘Confraternity’; over Karel van de Woestijne; F.A. Snellaert; het Gentse genootschap ‘De Tael is gansch het Volk’; Willem de Vreese; De Borchgraves ‘Gedichten’; en over F. van Eeden in Vlaanderen. Bij deze laatste bijdrage, van de hand van Mario Baeck, staan wij even stil.

Van Eedens belangstelling voor Vlaanderen kende een langzame maar constante groei. Zodanig zelfs, dat hij tijdens zijn laatste levensjaren zichzelf als een Groot-Nederlander beschouwde.

Anderzijds was er in Vlaanderen al voor 1900 een levendige belangstelling voor Van Eeden. Die interesse bleef echter beperkt tot een minderheid, meer bepaald de progressieve culturele kringen en de groep rond Van Nu en Straks.

Deze kwantitatief beperkte, maar kwalitatief belangrijke doorbraak van Van Eeden in Vlaanderen werd ingeluid in 1888, toen de dichter-criticus Pol de Mont in ‘Nederlandsche Dicht- en Kunsthalle’, het tijdschrift van de Vlaamse Tachtigers, een lovende recensie van ‘De kleine Johannes’ publiceerde. Het enthousiasme van De Mont over Van Eeden werd op dat ogenblik door heel wat Vlamingen (nog) niet of maar in zeer beperkte mate gedeeld. Hiervan getuigen twee boekbesprekingen van Jan Brans die enkele jaren later in hetzelfde tijdschrift verschenen (jaargang 1893-'94), respectievelijk n.a.v. de herdruk van ‘De kleine Johannes’ en het verschijnen van de gedichtenbundel ‘Ellen, een lied van de Smart’. De voorlezing van deze en andere recensies in het kunstgenootschap De Distel

[p. 115]

gaf aanleiding tot grote meningsverschillen tussen jongeren en ouderen binnen het genootschap. In 1893 reageerde Van Eeden schriftelijk op een recensie van zijn ‘Johannes Viator, het Boek van de Liefde’ in het Vlaamse avantgarde-tijdschrift ‘Van Nu en Straks’. Deze repliek werd door de Van-Nu-en-Straksers aanvaard, en in een volgend nummer van hun blad opgenomen. Sedertdien onderhield de Nieuwe Gidser Van Eeden jarenlang goede contacten met de Van-Nu-en-Strakser August Vermeylen. Zo vertoefde Van Eeden herhaaldelijk in Brussel (in 1897, 1900 en 1901), waar hij o.m. diverse culturele contacten legde, en in Antwerpen (in 1902 en 1903), in het milieu van de anarchistisch-progressieve cultuurkring Studie.

In de jaren na de eeuwwisseling vergrootte de belangstelling voor Van Eeden in Vlaanderen aanzienlijk. Van Eeden werd steeds meer ontdekt en gewaardeerd door de progressieve katholieken, en nog later door de meer behoudsgezinde gelovigen. De Vlaamse tijdschriften in het algemeen zouden steeds talrijker zijn literaire activiteiten systematisch volgen. Daarbij gingen interesse en kritische instelling soms samen, zoals twee recensies in het late Van-Nu-en-Straksersblad ‘Vlaanderen’ (1903-1907) aantonen. Het katholieke studententijdschrift ‘Jong Dietschland’ (1898-1914) publiceerde in 1904 een synthese-artikel over de Nieuwe Gidsbeweging, en bezorgde meteen een katholieke benadering van Van Eedens oeuvre. Deze visie, die lange tijd in alle katholieke bladen zou overheersen, werd gekenmerkt door een ambivalente houding t.o.v. Van Eeden en zijn werk: erkenning en waardering van het onmiskenbaar literaire talent enerzijds, en afkeuring en afwijzing van het a- en/of anti-godsdienstige karakter van zijn werk aan de andere kant. Treffende illustraties hiervan waren de recensies van Van Eedens werk in het gezaghebbende tijdschrift ‘Dietsche Warande en Belfort’, dat regelmatig aandacht besteedde aan nieuw werk van Van Eeden. Enthousiaste Vlamingen als Jozef Muls nodigden Van Eeden herhaaldelijk uit om in het Vlaamse land lezingen te houden. Uit getuigenissen blijkt dat Van Eeden in Vlaanderen altijd voor nokvolle zalen sprak. De invloed van Van Eeden in Vlaanderen, invloed die in de jaren 1906-1910 werd gevestigd, zou nog vele jaren inwerken op generaties jonge kunstenaars.

Het boek kan besteld worden bij het Seminarie voor Duitse Taalkunde, Rozier 44, B-9000 Gent (ISBN 0081-6442).

M. BACKAERT

Schama vertaald

Begin 1989 verscheen van Ger Groot een vertaling van Simon Schama's monumentale werk ‘Patriots and liberators’, onder de Nederlandse titel ‘Patriotten en bevrijders. Revolutie in de Noordelijke Nederlanden 1780/1813’.

Uitgeverij Agon, 859 pp, fl. 49,50, ISBN 90 5 157 004X.

Jaarboek de Franse Nederlanden

Zopas verscheen het 14e jaarboek (1989) De Franse Nederlanden/Les Pays-Bas Français, uitgegeven door de Vlaams-Nederlandse ‘Stichting Ons Erfdeel vzw’.

Dit Jaarboek wil wetenschappelijk verantwoorde informatie brengen over de verschillende aspecten van Noord-Frankrijk en zijn betrekkingen met Vlaanderen en Nederland. Het Jaarboek telt opnieuw 256 bladzijden en bevat 12 studies en 2 vaste rubrieken.

M.-J. Desmet-Goethals geeft een overzicht van het leven en het werk van Levinus Crucius.

In het voorjaar van 1988 hadden in Frankrijk zowel presidents- als parlementsverkiezingen plaats. A. Laurent trekt enkele conclusies uit de resultaten van beide verkiezingen in de regio Noorden-Nauw-van-Kales.

De wetenschappelijke studie van het Nederlands dialect in het arrondissement Duinkerke is onlosmakelijk verbonden met de naam Willem Pée (1903-1986). Hugo Ryckeboer schetst de wetenschappelijke carrière van deze Gentse hoogleraar.

Bij het uitbreken van de Franse Revolutie woonden buiten Sint-Omaars heel wat Hollanders. Op 1 juli 1792 werd in Sint-Omaars de ‘Société Populaire, dite des Sans-Culottes Hollandais’ opgericht. M. Lancelin tekent de geschiedenis van deze organisatie.

Paul Vandewalle gaat de demografische evolutie in de kasselrij Sint-Winoksbergen in de 17^e en de 18^e eeuw na en Pierre Descamps geeft een overzicht van het werk van de Frans-Vlaamse auteur Jean Sadyn.

C. Fabre schetst de geschiedenis en de evolutie van het in 1976 ontstane Nationaal Orkest van Rijsel.

D. Decuypere gaat in een omvangrijke detailstudie na wat de betekenis van de Frans-Belgische grens is geweest in het dagelijks leven van de grensbewoners tijdens de Tweede Wereldoorlog (1939-1944).

J.J. Duthoy geeft een overzicht van de burgerlijke bouwkunst van Sint-Omaars in de 17e en 18e eeuw. M. Nuyttens bespreekt de briefwisseling tussen C. Looten en J. Lemire.

C. Dhérent wijdt een artikel aan de produktie van faiencetegels in Noord-Frankrijk (1700-1850).

In de geschiedschrijving wordt nogal wat aandacht besteed aan de pestepidemieën die de Middeleeuwse bevolking hebben geteisterd. D. Clauzel onderzoekt welke andere ziektes voorkwamen en hoe de algemene gezondheidstoestand was in de Middeleeuwen.

Zoals in de vorige jaargangen vindt men in dit nummer weer een Lexicon en een Bibliografie.

Stichting Ons Erfdeel, Murissonstraat 260, B-8530 Rekkem.

Prijs van het jaarboek: 1050 BF.

WNT gezocht

Ik zoek - vanzelfsprekend tegen betaling - een tweedehands exemplaar van het Woordenboek der Nederlandse Taal (WNT) en van het Middelnederlands Woordenboek (MNW), liefst in goede staat en zo volledig mogelijk. Wie kan mij helpen? Geert Vandewalle, Torhoutstraat 50, 8110 Kortemark (België), (051) 56 65 92;

vanuit Nederland: 09-32/51 56 65 92.

Bibliografie Ons Erfdeel

Begin april verscheen de Bibliografie Ons Erfdeel voor de jaren 1983-1987. Eerder verschenen twee delen die de vroegere jaargangen inventariseren. Auteur van het derde deel is Wim Trommelmans. In de loop van de behandelde 5 jaargangen verschenen 1.127 bijdragen, geschreven door 392 verschillende medewerkers uit het hele Nederlandse taalgebied en daarbuiten.

Het boek telt 176 pp., kost 690,- BF (ingenaaid) of 990,- BF (gebonden) en kan besteld worden bij de Stichting Ons Erfdeel, Murissonstraat 260, B-8530 Rekkem.