Neerlandia. Jaargang 92

[p. 31]

Spiegel Noord en Zuid

Staten-Generaal in de bloemetjes

Op 20 januari 1988 was het precies 400 jaar geleden dat de Staten-Generaal besloten 's Gravenhage (‘des graven hage’) als vaste vergaderplaats te kiezen. Bij die gelegenheid hadden burgemeester en wethouders van de Hofstad op de banken van de 150 parlementsleden een bloemetje neergezet, en overhandigde de Haagse burgemeester Havermans aan de voorzitter van de Eerste Kamer Steenkamp en de voorzitter van de Tweede Kamer Dolman een in 1649 ontworpen gravure van de Trèveszaal. Op de achterkant van de gravure is de geschiedenis beschreven van de Staten-Generaal. Die geschiedenis is voor een groot deel een gemeenschappelijk verhaal van het huidige België en Nederland.

Onder Filips de Goede, hertog van Bourgondië en landsheer van de Nederlanden, kwam een overlegstructuur tot stand met de aangesloten gewesten, die een uitgestrekt gebied vormden. Afgevaardigden van de standen (= Staten) werden geregeld bijeengeroepen om de vorst te adviseren en van financies te voorzien. Dat gebeurde voor het eerst in 1464 in Brugge. Vanaf die datum loopt een ononderbroken lijn naar het heden.

Tegen de bemoeizucht van de Spaanse landvoogden in, namen de Staten-Generaal in 1576 in Gent de ‘Pacificatie van Gent’ aan. In 1588 namen ze het totale landsbestuur op zich, maar intussen hadden de Spanjaarden het Zuiden al grotendeels heroverd.

Door de jaren heen kwamen de Staten-Generaal op verschillende plaatsen bijeen, maar vanaf 20 januari 1588 werd definitief voor 's Gravenhage gekozen, o.a. wegens de centrale rol die de Staten van Holland

(uit: De Standaard, 23-24/1/1988)

speelden. In de 17de en 18de eeuw ontwikkelde het regeringscentrum zich tot een internationaal trefpunt van belangrijke politici. De eerste grondwet onder de monarchie van Oranje werd afgekondigd op 29 maart 1814, maar amper een paar maanden later kwamen de Staten-Generaal opnieuw samen om een commissie op te richten die, na de aanhechtig van België, de grondwet moest herzien. Daarin werd het principe van het twee-Kamerstelsel vastgelegd en beide Kamers zouden beurtelings in Den Haag en Brussel vergaderen.

Na de afscheiding van België van het Koninkrijk der Nederlanden in 1830, bleven de Staten-Generaal in Den Haag.

Willem van WARVING

Jacht naar de macht (1)

Wat zou men er in Nederland van denken als Harry van den Bergh, oud-kamerlid voor de PvdA, zich volgend jaar aan zou dienen of door de PvdA naar voren zou worden geschoven als kandidaat voor het burgemeesterschap van een stad als Amsterdam? Een dergelijke kandidatuur zal - om het heel voorzichtig te zeggen - maar matig worden geapprecieerd. Het lijkt ondenkbaar dat een politicus die in september jl. uit de landelijke politiek verdween wegens gesjoemel met een pakket Fokker-aandelen nadien nog een kans zou maken op het veroveren van de ambtsketen van Ed van Thijn.

Ondenkbaar, maar niet onmogelijk. Brussel krijgt binnenkort misschien een burgemeester van een nog zwaarder kaliber dan Harry van den Bergh. Politiek zwaargewicht Paul vanden Boeynants wil z'n carrière afsluiten in zijn ‘eigen’ Brussel - als burgemeester. VDB (deze drie letters volstaan in België al jaren als er over deze politicus geschreven of gesproken moet worden) heeft ‘alles gehad’. De nu bijna 69-jarige tweetalige slagerszoon bouwde de familiezaak uit tot een industrieel vleesverwerkend bedrijf, bezette drie decennia lang een parlementszetel, werd dertig jaar geleden minister van Middenstand, was daarna vijf jaar voorman van de toen nog ongesplitste christendemocratische partij CVP/PSC en was tweemaal premier. De meeste bekendheid genoot hij als minister van Landsverdediging.

VDB is sinds het begin van de jaren '80 wég uit het landelijke politieke circuit. Niet omdat de jaren begonnen tellen. Dat blijkt wel uit z'n opvallende comeback. Eind januari maakte VDB publiek dat hij bij de komende gemeenteraadsverkiezingen, die in oktober 1988 plaatsvinden, lijsttrekker zal zijn van een gecombineerde lijst van de Nederlands- én Franstalige christendemocraten. Dat lijsttrekkerschap heeft alles te maken met het burgemeesterschap omdat in België burgemeesters in principe benoemd worden uit de verkozen gemeenteraad. Geen verkozen burgemeester dus, maar wel benoemd uit verkozenen. Vaak wordt de lijsttrekker van de grootste partij of van één van de gemeentelijke coalitiepartijen voor het burgemeestersambt uitverkoren. Vanden Boeynants is dus een serieuze kanshebber.

Vanden Boeynants lijkt op Harry van den Bergh. Ook VDB's verleden is niet brandschoon. Hij ging strafrechtelijk zwaar in de fout (op fiscaal vlak). De oud-bewindsman werd door het Brusselse Hof van Beroep ruim een jaar geleden bedacht met een straf van drie jaar gevangenis met uitstel en tot een boete van een half miljoen frank, leder die na deze uitspraak dacht dat VDB's politieke carrière nu wel definitief geschiedenis was, had het bij het verkeerde eind. VDB legde ook uit waarom hij zich weer in de politiek stort: ‘Ik wil nu alle energie, wilskracht, verbeelding en moed, die ik steeds in mij heb gehad, aan mijn land en aan Brussel wijden. Voor de privézaken die me verweten worden heb ik zwaar betaald, op alle vlakken. Ik heb veel te zeggen, maar beschouw die bladzijde als omgedraaid’.

De plaatselijke CVP en PSC denken er blijkbaar net zo over. De vergevingsgezindheid is groot bij de partijgenoten. Of werden de partijgenoten door electorale motieven gedreven? Het katholieke dagblad Gazet van Antwerpen schreef dat ‘vrij algemeen wordt aangenomen dat VDB, nu hij zich opnieuw op het politieke oorlogspad begeeft, nog steeds zal kunnen rekenen op een grote groep van de “zwijgende meerderheid” van de Brusselaars, die even pragmatisch denken en handelen als Vanden Boeynants’. Hoofdredacteur Lou de Clerck (zelf CVP'er) liet niet na de morele puntjes op de i te zetten: ‘Vanden Boeynants (...) heeft zich op een laakbare en door de rechtbank veroordeelde wijze aan de naleving van wetten en hun beschikkingen onttrokken. Hij is bijgevolg ook geen voorbeeld meer van een onkreukbare, integere politicus. In een democratie, die zichzelf respecteert, kan dat niet met de mantel der liefde worden toegedekt’ (GvA, 30 januari 1988).

[p. 32]

Hoe duidelijk de stelling van Lou de Clerck ook is, de partijtop van CVP en PSC doet er het zwijgen toe. Alleen de CVP-jongerenorganisatie heeft de kandidatuur-Vanden Boeynants openlijk afgewezen.

Jacht naar de macht (2)

Weken aan een stuk was de ‘Strijd om de Generale’ het nationale media-spectakel bij uitstek.

De wijze waarop de Italiaanse zakenman Carlo de Benedetti belangstelling uitte voor het verwerven van een sleutelpositie in de Société Générale de Belgique / Generale Maatschappij van België - nl. door het plots uitbrengen van een bod op een fors deel van de Generale-aandelen - vormde het startsein voor het journalistieke ambacht. De details van het verhaal vulden vrijwel dag aan dag een volle economiepagina in bijvoorbeeld ‘De Standaard’. De overnamestrijd (blijft de Generale Belgisch of krijgen buitenlandse aandeelhouders het voor het zeggen?) werd in militaire termen verslagen. Een lang verhaal over aanvalsen verdedigingsstrategieën, over ‘vrienden’ en ‘vijanden’ van de Generale en over zich telkens wijzigende bondgenootschappen van de grotere Generale-aandeelhouders. Hoofdrolspeler burggraaf Etienne Davignon karakteriseerde de verslaggeving als ‘Dallas, maar dan zonder vrouwen’.

Het lijkt erop dat de Generale Maatschappij niet ongeschonden uit de strijd komt.

De Generale Maatschappij is niet zomaar een onderneming. Het is de grootste Belgische holding, een portefeuillemaatschappij die via grotere en kleinere participaties zeggenschap heeft in ruim duizend bedrijven in België en in het buitenland. De totaalwaarde van die gezamenlijke participaties werd medio 1987 nog op ongeveer 100 miljard frank geschat. Het overnemen van een onderneming met zo'n omvang is allerminst een kleinigheid: de Generale zit ingebakken in het weefsel van de meeste takken van de Belgische economie. De zegswijze ‘De Generale kopen is België kopen’ mag overdreven zijn, helemaal onjuist is ze ook niet. Het wekt dan ook niemands verwondering dat de Italiaanse belangstelling voor het overnemen van de leiding van de Generale in Belgische kringen hard aankwam. De kwestie speelde vrijwel onmiddellijk op regeringsniveau. Uit het gedrag van financiën-minister Mark Eyskens mag geconcludeerd worden dat er naar zijn idee landsbelang gemoeid was met het continueren van de Belgische zeggenschap in de Generale.

Hoe Belgisch de Generale ook mocht zijn, de Vlaamse inbreng in het Generale-beleid was tot nog toe zeer gering. Dat een Vlaamse ondernemer (André Leysen) het Generale bestuur te hulp kwam in het kader van de verdediging tegen de overname-strategie van De Benedetti is voor menige Waal moeilijk te verteren. Voor sommigen gold de leus: ‘liever Italiaans dan Vlaams’.

Voor mensen die zeer hechten aan het Belgisch karakter van de Oude Dame (koosnaampje voor de Generale Maatschappij) is er een magere troost: in den beginne was de maatschappij even Belgisch als De Benedetti. Acht jaar vóór de Belgische Opstand werd de Algemeene Maatschappij ter begunstiging van de Volksvlijt al opgericht in Brussel. Niet door Belgische ondernemers, maar door Koning Willem I der Nederlanden.

Jacht naar de macht (3)

Brussel is niet alleen het toneel voor de komende gemeenteraadsverkiezingen of de plaats waar om het meesterschap over de Generale gevochten wordt. Men is er sinds 14 december 1987 druk doende met het bij elkaar zoeken van kandidaat-partners voor een nationale regering.

Zo vlot alles rond was na de verkiezingen van oktober 1985 (eind november '85 ging het kabinet Martens-Gol uit de startblokken), zo moeizaam verloopt de regeringsvorming nu. Deze toestand heeft alles te maken met het verkiezingsresultaat: op nationaal vlak kan de zittende rooms-blauwe coalitie eigenlijk niet verder terwijl er op regionaal vlak per landsdeel zeer uiteenlopende meerderheden mogelijk bleken (in Wallonië kon men onmogelijk meer om de socialistische PS heen, in Vlaanderen behield de rooms-blauwe deelregering van Gaston Geens een comfortabele meerderheid).

Het uitblijven van de vorming van een nationaal kabinet weerhield de partijen niet van het formeren van (wat de politieke kleur betreft) zeer verschillende deelregeringen. In Vlaanderen bleef de oude coalitie gehandhaafd tot groot ongenoegen van de al jaren in de oppositie bivakkerende SP. Deze partij maakte haar eventuele deelname in een nationale regering daarom afhankelijk van het verruimen van de coalitie in Vlaanderen. In Wallonië verdween de liberale PRL uit de deelregeringen. PS, de Brusselse francofone FDF en de PSC gingen samen in zee met een programma dat erop gericht is de regionale bevoegdheid maximaal te benutten.

Uit het verloop van deze regionale onderhandelingen kan geleerd worden dat men het in de deelgebieden aandurft (en aankan) coalities te vormen zonder de nationale regeringsvorming af te wachten. Bovendien lijkt men te aanvaarden dat regionale coalities niet noodzakelijk - wat de samenstelling betreft - schaalmodellen moeten zijn van een nationaal kabinet.

Een en ander had wel voor gevolg dat de onderhandelingen over de vorming van een nationale regering muurvast zaten: de SP wou slechts aan de nationale onderhandelingstafel als ze ook in de Vlaamse regering zou worden opgenomen, maar de CVP wou haar Vlaams regeerakkoord met de PVV niet verloochenen.

Informateur Dehaene (CVP) kon de zaak echter deblokkeren door de VU bij de voorbereidingen te betrekken. De VU is voorstander van een proportioneel samengestelde Vlaamse regering (een ‘afspiegelingsregering’, waarin alle belangrijke partijen volgens hun aantal parlementsleden vertegenwoordigd zijn). De eerste Vlaamse regering na de staatshervorming van 1980 was op dezelfde wijze samengesteld, en ook de SP vindt dit een aanvaardbare formule. De PVV echter verwerpt deze mogelijkheid. De bal ligt dus bij het afsluiten van dit Neerlandia-nummer in het kamp van de CVP.

Adriaan OVERBEEKE