De kansen op struikelen voor tweede kabinet-Lubbers
Is voor het kabinet-Lubbers II de kans groot, geen vier jaar te kunnen volmaken? Een opvallende vraag. Want de Nederlandse regeringsploeg zit nog maar kort in het zadel. Toch zijn er politici, ook van de twee coalitiepartijen CDA en VVD, die in een nabije toekomst struikelpartijen vermoeden. Welke aanleiding is er om de vraag te stellen? En welke motiveringen gaan daarachter schuil? Om met het eerste te beginnen. Niemand minder dan de minister-president heeft in een vraaggesprek met het CDA-orgaan CDA-Aktueel, de vraag doen opwerpen. De minister-president sprak over de risico's die voor het kabinet zijn ontstaan als een gevolg van de verdeeldheid binnen de VVD. De samenwerking van christen-democraten en liberalen zou misschien op de tocht komen te staan, zo viel uit zijn bewoordingen op te merken. ‘Wanneer de Kamerleden en bewindslieden uit het CDA-kamp vinden dat hun ideeën meer waarde hebben, omdat het CDA het goed heeft gedaan in de verkiezingen is dat een eerste gevaar. Mensen uit het CDA moeten zich behoeden voor die fout’. Voor de liberalen zou, volgens de premier, het omgekeerde gelden. ‘Het tweede risico is dat VVD-mensen zeggen: mijn plan is misschien wel niet zo best, maar wij moeten ook eens een keer iets gaan verdienen. Nee, CDA en VVD moeten proberen objectief met elkaar om te gaan. Kijken naar de kwaliteiten van de argumenten over en weer’.
Een opmerking van dergelijke aard heeft natuurlijk een bedoeling. Het kan nauwelijks anders of het nieuwe kabinet moet nu reeds haarscheurtjes vertonen. Ook het contact van kabinet en fracties van CDA en VVD zou beter kunnen functioneren. Om de risico's te vermijden wenste minister-president Lubbers ‘de vaart in de werkzaamheden van het kabinet te houden’. ‘Als de CDA-fiets en de VVD-fiets elkaar balancerend sur place wantrouwend in het oog houden, dan vallen ze misschien wel allebei om’.
Het mag dan een merkwaardige beeldspraak zijn, de beweringen van de premier zijn niet mis te verstaan.
Er is echter meer, eveneens van onverdachte zijde, gezegd in de laatste tijd over het wankele evenwicht van de nieuwe regeringsploeg. Het VVD-Tweede Kamerlid Franssen zei onlangs in een interview met De Gooi- en Eemlander: ‘Ik denk dat we moeilijke tijden tegemoet gaan. Als de regering niet struikelt zou dat een unicum zijn. Tot nu toe is nog geen kabinet erin geslaagd twee volle perioden uit te zitten’. Mr. Franssen is de nieuwe secretaris van de VVD-fractie in de Tweede Kamer. Hij maakte ook deel uit van de begeleidingscommissie die nauw betrokken was bij de VVD-onderhandelingen tijdens de formatie. Hij gaf in het vraaggesprek zijn bezorgdheid te kennen. ‘Na verloop van tijd neemt de maatschappelijke rek om het versoberingsbeleid te accepteren af’. Hij duidde ook op het gevaar dat ministers die lang met elkaar samenwerken minder flexibel worden. Ze kunnen nauwelijks eenmaal ingenomen standpunten voor betere inruilen. Op sociaal-economisch terrein kunnen de beide fracties elkaar wel vinden. Maar het kabinet zal zich waarschijnlijk de tanden stuk bijten op de immateriële zaken als de euthanasie, de wet gelijke behandeling en het mediabeleid. Aldus het liberale Kamerlid.
Het zijn beschouwingen en standpunten die gezien moeten worden tegen de achtergrond van de gebeurtenissen na de verkiezingsdag. Het CDA was als de winnende partij uit de bus gekomen. Als de grootste partij. Indachtig het politiek bondgenootschap van christen-democraten en liberalen en de wens die premier Lubbers had geuit, zou er opnieuw een kabinet komen van CDA en VVD. ledereen dacht dan ook dat de lijsttrekker Lubbers opdracht zou krijgen een kabinet te formeren. Maar de Koningin besloot, na de adviezen te hebben ingewonnen, anders. Het staatshoofd benoemde de CDA-minister De Koning tot informateur. De opdracht was de bestaande bobbels tussen CDA en VVD glad te strijken. De immateriële kwesties: euthanasie, wet gelijke behandeling en het mediabeleid. Een moeilijke opgave voor de informateur. Want behalve de ‘bobbels’ kreeg hij te maken met een aanzienlijke wijziging van de machtsverhoudingen onderling van de twee partners. Een wijziging, niet alleen in percentages uitgedrukt maar ook in prestigeverlies. De liberale fractieleider Nijpels moest het veld ruimen. Vanwege een crisis in de fractie. Een gevolg van interne meningsverschillen over het zware verlies van de VVD. Waarbij naarstig naar de oorzaken werd gezocht. Toch werd de gehandicapte fractieleider naar de formateur gezonden. Vergezeld van een begeleidingscommissie. Nijpels vervulde die opdracht overigens uitstekend. Hij mocht ook minister worden. Maar geen vice-premier.
Informateur De Koning leverde zijn werkstuk in: een moeizaam tot stand gebracht regeerakkoord. Op het ontwerp hadden CDA en VVD maar liefst tweehonderd amendementen ingediend. Tenslotte werd demissionaire premier Lubbers formateur. Hij stelde het tweede kabinet-Lubbers samen. De liberaal De Korte werd vice-premier. Een kabinet met een groot CDA-overwicht. Wie let op het aantal toegewezen posten en de belangrijkheid van de departementen ziet dat de verhoudingen van weleer totaal zijn scheefgetrokken. Een moeilijk begin voor de premier. Met een kans dat de VVD weinig voet aan de grond zal krijgen in het kabinet wanneer belangrijke zaken als het vraagstuk van de euthanasie, de wet gelijke behandeling en het mediabeleid aan de orde zijn. En wie geen kant meer op kan gaan... loopt soms boos weg!
Trouwens de premier liet ook in het parlementaire debat blijken bij de bespreking van het regeerakkoord niet geheel en al over de samenwerking gerust te zijn. ‘De onzekerheden die in het akkoord zitten kunnen maken dat we over een paar maanden ontdekken dat we het fors oneens zijn met elkaar’. Een poging om duidelijk te maken dat het akkoord geen dogma is. Hij had in zijn formatie-periode de financieel-economische afspraken strakker willen formuleren om zekerder van zijn zaak te zijn. Gebrek aan tijd vanwege de dringende noodzaak de rijksbegroting 1987 samen te stellen had hem van zijn voornemen afgebracht. Alles bij elkaar genomen, veel onzekerheden in de boezem van de twee samenwerkende partijen in het kabinet. Temeer ook omdat enkele hete hangijzers op de lange baan zijn geschoven, als de euthanasieregeling. Nogmaals, een broze samenwerking met veel explosieven voor een tijdbom onder dit kabinet.
Geert GROOTHOFF
Auteursrechtelijk beschermd