spiegel van de nederlanden
Een verrassende verkiezingsuitslag
De verkiezingen van 21 mei 1986 voor de Tweede Kamer der Staten-Generaal zullen in de parlementaire geschiedenis van Nederland hoogst waarschijnlijk ingaan als die van de verrassingen. Want er kwam een uitslag uit de stembus waarop weinigen hadden gerekend. Het resultaat van de gemeenteraadsverkiezingen in maart van dit jaar, over het algemeen toch meer of minder een graadmeter, bleek nauwelijks een aanwijzing te zijn geweest. Zo hadden de socialisten in maart in de zuidelijke provincies aanzienlijke bressen geslagen in het traditionele bolwerk van de christen-democraten: de vroegere vesting van de Katholieke Volkspartij. Maar het CDA wist op 21 mei de oprukkende P.v.d.A. in Noord-Brabant en Limburg niet alleen een halt toe te roepen, maar ook stemmen terug te winnen vergeleken met de uitslag van maart.
De P.v.d.A. had gehoopt op meer winst dan de stijging van 47 zetels in 1982 naar 52 thans. In het kamp van het CDA was het omgekeerd. Men had geen vooruitgang verwacht van 45 naar 54 zetels. De liberalen van de VVD moesten een bittere pil slikken met een verlies van 36 naar 27 zetels. Spoedig zou blijken dat dit verlies in de partij tot ernstige spanningen zou leiden. De democraten van D'66 waren blij met hun zetelverschuiving van 6 naar 9. Maar... de verwachtingen waren hoger gespannen geweest. Teleurstelling ook bij sommige kleine partijen, zowel van de fracties van rechts als die van links vanwege het opzeggen van het vertrouwen van de kiezers.
De grote overwinning was voor het CDA. Meer nog voor de persoon van de lijsttrekker, minister-president Ruud Lubbers van het coalitie-kabinet van christendemocraten en liberalen, thans demissionair. Reeds in de eerste weken van de verkiezingscampagnes werd gezegd dat het een strijd zou zijn tussen de leider van de socialisten Den Uyl en de christen-democraat Lubbers. De laatste zag het zeker zo en kwam daar openlijk voor uit. De lijsttrekker van het CDA kreeg niet alleen de steun van zijn partijgenoten, maar ook van vele anderen. Vooral het vertrouwen in de minister-president vanwege zijn uitleg en toelichtingen op het beleid spraken tallozen aan. Het was zeker meer door het optreden van de minister-president dan vanwege het doen en laten van de jonge VVD-fractieleider Ed Nijpels dat de absolute meerderheid van de CDA-VVD coalitie werd bevestigd, wat ook bleek uit de tegenslag die de liberalen moesten incasseren.
Een verrassende verkiezingsuitslag, waarbij de kiezers een eindje naar rechts opschoven. Maar ook een uitslag van historische betekenis. En dan moet op de eerste plaats de vermindering van het aantal partijen in het parlement worden genoemd. Van de 12 partijen in 1982 tot de dag van de verkiezingen zijn er nu 9 overgebleven; 3 fracties zijn niet in de Kamer teruggekeerd: de CPN, de Evangelische Volkspartij en de Centrum Partij. De eerste met 3 zetels de andere 2 met elk 1 zetel. Een hard gelag voor de communisten die sedert jaar en dag op de groene banken hebben gezeten. De 2 andere partijtjes kwamen de laatste jaren naar voren om nu weer even snel te verdwijnen. Opmerkelijk is ook de terugval van 3 zetels op 1 zetel bij de pacifistische socialisten (PSP), een partij die in 1957 werd opgericht. Blijkbaar zijn de kiezers van oordeel geweest dat het uitbrengen van een stem op een kleine partij weinig zoden aan de dijk zet, hetgeen nog niet wil zeggen dat de kleine partijen in de parlementaire democratie van geen betekenis zouden zijn.
Een ander aspect van de gewijzigde getalsverhoudingen in de Tweede Kamer is, dat de P.v.d.A.-fractie niet meer de grootste is. Die eer is thans aan het CDA. Het is de vaste gewoonte van de fracties in de Kamer om nummer 1 op de voordracht voor Kamervoorzitter te kiezen uit de grootste fractie. Het is gebruikelijk, dat de Kroon de eerste op de voordracht genoemde benoemd. Niettegenstaande de P v.d.A.-fractie thans de tweede plaats inneemt is toch ook deze keer dr. D. Dolman van de P.v.d.A.-fractie opnieuw als voorzitter benoemd. Maar daarvoor heeft de fractie enkele voorzitterschappen van belangrijke Kamercommissies moeten afstaan.
De uitslag heeft ook gevolgen gehad voor het bezetten van de rollen op het parlementaire, politieke toneel. Dr. Joop den Uyl, sedert het midden van de jaren zestig hoofdrolspeler, zal na de formatie de Kamer verlaten. In 1982 was reeds zachte drang op hem uitgeoefend zijn taak aan een jongere over te dragen. Een wenk die de partijaanhang blijkbaar nu ook heeft gegeven, want op nummer 2, de jonge vakbondsleider Wim Kok, werd een half miljoen stemmen uitgebracht. Een beetje trieste afgang voor Den Uyl, die had gedroomd nog een keer in het Catshuis te resideren. Even tragisch is wat zich in de VVD-fractie heeft afgespeeld; een paleisrevolutie waarbij de voorzitter Ed Nijpels de omstreden figuur werd. De helft wees hem binnenskamers af, de andere helft stond hem bij. Om de schijn op te houden werd hij bij acclamatie tot voorzitter herkozen. Maar... er komt straks een nieuwe liberale leider. En wat niet bij elke verkiezing zich voordoet is, wat de op een onverkiesbare plaats gezette liberale voorman mr. Theo Joekes overkwam. Met voorkeurstemmen van de 47e plaats op de lijst naar de Top-tien. We hebben volstaan met een paar kanttekeningen. Het stemgedrag, de keuze van de jongeren en van de Nederlanders in het buitenland die voor de eerste keer meededen - overigens maar 8% -, de herkomst van de stemmen, de invloed van de ‘zwevende’ kiezers en van de televisieuitzendingen met de lijsttrekkers èn... de weersgesteldheid op de verkiezingsdag (Nederland kent geen stemplicht) bleef onbesproken. Evenals de kabinetsformatie, misschien straks even verrassend als de verkiezingsuitslag.
Geert GROOTHOFF
Auteursrechtelijk beschermd