Neerlandia. Jaargang 89

[p. 149]

algemeen-nederlands archief
studies en documenten van het algemeen-nederlands congres

Beleid voor boek en lezen in Noord en Zuid
Divergentie of convergentie?

Op 18 en 19 april 1985 hield de Stichting Boek een symposium over ‘Beleid voor boek en lezen in Noord en Zuid’.

Aan het Algemeen Nederlands Verbond (A.N.V.), de Vlaamse Vereniging voor Bibliotheek-, Archief- en Documentatiewezen (V.V.B.A.D.) en de Vereniging ter Bevordering van het Vlaamse Boekwezen (V.B.V.B.) werd verzocht hun standpunt te formuleren t.o.v. divergentie en convergentie in dat beleid. Wij publiceren die standpunten.

Standpunt Algemeen Nederlands Verbond

Als de vraag wordt gesteld of het Algemeen Nederlands Verbond voorstander is van een gezamenlijk dan wel van een afzonderlijk beleid van Noord en Zuid inzake het boek, dan spreekt het vanzelf dat het A.-N.V. pleit voor convergentie.

De rol van het boek bij de culturele integratie is steeds van uitzonderlijk belang geweest en de problematiek kwam dan ook al op het eerste algemeen-Nederlands congres in 1849 te Gent ter sprake. Sindsdien is een lange weg afgelegd en als recentste initiatief wekt de Taalunie grote hoop.

Het Taalunieverdrag bepaalt immers o.a. dat naar een integratie van Nederland en Vlaanderen zal worden gestreefd op het gebied van de letteren in de ruimste zin, dat de bevordering van de Nederlandse letteren gemeenschappelijk dient te gebeuren en dat er een gemeenschappelijk beleid dient gevoerd naar het buitenland toe. Ook wordt vermeld dat dient uitgegaan van de gemeenschappelijkheid van de letteren voor de bevordering van het onderwijs in de Nederlandse letteren.

Hoewel er op het vlak van b.v. de literaire werken ongetwijfeld (kleine) verschillen bestaan tussen Noord en Zuid inzake taalgebruik, stijl, referentiekader,..., zijn de gemeenschappelijke elementen veel en veel talrijker! Als we daarenboven rekening houden met de economische noden van het uitgevers- en boekenbedrijf, dan is het duidelijk dat een auteur in Vlaanderen of Nederland moet kunnen schrijven voor het hele taal- en cultuurgebied en dat het actieterrein van het boek zich over het hele taalgebied moet kunnen uitstrekken. Een daadwerkelijke integratie is bijgevolg zowel een culturele als een economische noodzaak! Ook met het oog op de verspreiding en de promotie van onze boeken in het buitenland, is een dergelijke convergentie trouwens van essentieel belang.

Om de samenwerking tussen Vlaanderen en Nederland, zowel op het vlak van de overheden als in de verschillende geledingen van de boekenbranche te bevorderen, dienen de respectieve situaties in Vlaanderen en Nederland nauwkeurig in kaart te worden gebracht. Universitaire studies, proefschriften en projecten zoals b.v. door de Stichting Boek opgezet, leverden hier reeds pionierswerk. Toch blijft er nog heel wat te doen. Het kan een taak voor de Taalunie zijn het reeds geleverde wetenschappelijke werk aan weerszijden van de grens te bundelen en aan de hand daarvan suggesties te doen voor verder onderzoek.

Waarom b.v. floreert het literaire boek in Nederland terwijl het in Vlaanderen stilaan een dieptepunt bereikt heeft? Waarom is er in Vlaanderen een gebrek aan boekenbijlagen in kranten en aan gespecialiseerde publikaties, terwijl daarvan in Nederland een ruim aanbod bestaat? Is de belangstelling voor het boek in het Zuiden dan echt zoveel kleiner dan in het Noorden? En zo ja, hoe komt dat? Waarom is de hele structuur en infrastructuur in Vlaanderen zoveel zwakker dan in Nederland?...

[p. 150]

Een en ander kan op korte termijn een harmonisering meebrengen van het beleid inzake boek en lezen, en kan op langere termijn leiden tot een echt gemeenschappelijke aanpak.

In het kader van de Taalunie kan alvast worden gepleit voor het bevorderen van het vrije verkeer van boeken over de grenzen heen (een zeer oud zeer), voor het herwerken van schoolboeken voor literatuuronderwijs in algemeen-Nederlandse zin, voor het op elkaar afstemmen van het beleid inzake literaire prijzen, het statuut van de kunstenaar, het subsidiebeleid, enz...

Rekening houdend met het feit dat een aantal Vlaamse uitgeverijen de jongste jaren zijn overgenomen door Nederlandse bedrijven, waardoor enkele grote uitgevers nu zowel een voet aan de grond hebben in Noord als in Zuid, kan het toch niet zo moeilijk zijn ook van particuliere zijde een gemeenschappelijke infrastructuur, promotiepolitiek, distributie,... door te voeren. In dit korte bestek hebben we slechts enkele bedenkingen willen maken, maar het lijkt ons zowel uit culturele, cultuurpolitieke als economische overwegingen noodzakelijk door samenwerking en coördinatie, via harmonisering, tenslotte te komen tot een gezamenlijk beleid voor de verspreiding van het boek en de aanmoediging van de lectuur. Zowel voor de Taalunie als voor de particuliere sector is hier een zinvolle taak weggelegd.

H. FAYAT

Algemeen Voorzitter ANV

Standpunt V.V.B.A.D.

1. Het bibliotheekdecreet

Het openbare bibliotheekwezen in Vlaanderen kende een geheel verschillende en veel bescheidener ontwikkeling dan in Nederland. Tot in 1980 waren er talloze kleine, autonoom werkende OB's waartussen nauwelijks enige structurele samenwerking bestond. Enkel in de grote steden groeide een min of meer degelijk bibliotheekwezen.

Het decreet van 19.06.1978 heeft op korte tijd een belangrijke verbetering gebracht: tegen 01.01.1982 moest er in elke gemeente een degelijke Plaatselijke OB (POB) komen; Centrale OB's (COB) zouden dienstverlenend optreden voor POB's en het Nationaal Nederlandstalig Centrum voor Openbare Bibliotheken (NCOB) zou vooral studiewerk verrichten. De OB's van nagenoeg alle grote en middelgrote steden zijn thans erkend volgens genoemd decreet wat, globaal genomen, een verbetering van de huisvesting, van de collectie en van de personeelsbestanden inhoudt, kwantitatief en vooral ook kwalitatief, evenals een verruiming van de openingsuren en dus de toegankelijkheid.

Toch moet worden vastgesteld dat wegens drastische besparingsmaatregelen enerzijds de uitvoering van het decreet sterk is vertraagd - zoniet is stilgevallen - en dat anderzijds talrijke, pas gerealiseerde verbeteringen opnieuw in het gedrang komen:

-

In ongeveer éénderde van, vooral de landelijke, Vlaamse gemeenten is er nog geen erkende OB, wat tot gevolg heeft dat de beschikbaarheid van het boek, via de openbare bibliotheken, ongelijkmatig verdeeld is.

-

De structurele samenwerkingsverbanden (COB's en NCOB) ontbreken nog, op één COB na. Dat is een belangrijke hinderpaal voor de verbetering van het interbibliothecair leenverkeer. Wel bestaat de bedoeling, eerlang te starten met een beperkter aantal COB's dan aanvankelijk voorzien en met een beperkter opdracht. De nadruk zou liggen op: - het aankopen van duurdere of minder gevraagde lectuur, die dan door interbibliothecair leenverkeer ter beschikking wordt gehouden van de POB's; - het opvangen van de door de POB's afgevoerde werken, waardoor het risico vermindert dat oudere, minder frequent gevraagde werken zouden verdwijnen; - het gezamenlijk opbouwen van een geautomatiseerde centrale catalogus (waarover verder meer).

Tenslotte weze hier betreurd dat het decreet geen gestructureerde samenwerking met de sector der wetenschappelijke bibliotheken voorziet, alhoewel in het kader van de Vlaamse Interuniversitaire Raad wordt nagegaan hoe deze samenwerking toch kan worden verbeterd.

Conclusies uit dit alles:

-	De Nederlandse overheden (Rijk, provincie én gemeenten) hechten traditioneel veel meer belang aan de openbare lectuurvoorziening dan de Vlaamse.
-	De laatste vijf, zes jaar is er een aanzienlijke verbetering van de dienstverlening door de openbare bibliotheken, alhoewel deze verbeteringen ernstig in het gedrang komen door besparingen en er nog talrijke witte vlekken zijn op de Vlaamse OB-kaart.
-	Vooral aan samenwerkingsverbanden ontbreekt het in Vlaanderen zodat de doorstroming van publikaties, via het interbibliothecair leenverkeer, erg gebrekkig is.

[p. 151]

-	In Vlaanderen bereiken de OB's zowat 20% van de bevolking, dat is iets meer dan de helft van wat Nederland scoort.
-	Integratie tussen Noord en Zuid is zeer moeilijk, aangezien de wettelijke regelingen gescheiden evolueren.

2. De centrale catalogus

In Vlaanderen wordt reeds 5 jaar een automatiseringsproject voor openbare bibliotheken voorbereid.

De bedoeling is dat er één centrale catalogus zou komen waarin alle publikaties in een zo vroeg mogelijk stadium zouden worden opgenomen. De beoogde samenwerking met de uitgeverswereld zou het opnemen van CIP-gegevens inhouden. Dit zou, zowel voor de boekhandel als voor de bibliotheekwereld, een aanzienlijke uitbreiding en een versnelling van het bibliografisch informatieproces toelaten. De bibliotheken zouden de aanwinsten vlugger in circulatie kunnen brengen terwijl de informatieve dienstverlening aan het publiek veel grondiger zou kunnen zijn. Het interbibliothecair leenverkeer tenslotte, zou uiteindelijk kunnen steunen op degelijke informatie over het bezit van andere bibliotheken.

3. De opleiding van bibliothecarissen

De invloed van internationale ontwikkelingen op bibliografisch en catalografisch vlak heeft gezorgd voor een uniformisering van dit programma-onderdeel in de verschillende bibliotheekopleidingen in Noord en Zuid. Ook op het vlak van de algemene opleidingsprogramma's is er een duidelijk merkbare verbetering en een uniformisering in Vlaanderen, alhoewel de evolutie hier veel minder parallel loopt met Nederland. Dit is ongetwijfeld te wijten aan de verschillende structuur en opleidingen. In Vlaanderen is er geen dagopleiding en zijn er geen duidelijke specialisatiemogelijkheden voor (bijvoorbeeld) jeugdbibliotheekwerk, beheer of boekbedrijf.

De invoering van een statuut van de bibliothecaris, door het bibliotheekdecreet van 1978, heeft nochtans op korte termijn een snelle professionalisering in de hand gewerkt.

De samenwerking met Nederland op het gebied van de opleiding beperkt zich tot drie of vier gemeenschappelijke docentenseminaries per jaar, ingericht door het Permanent Overlegorgaan ter Bevordering van de Samenwerking en de integratie van Bibliotheekopleidingen in Noord en Zuid. Concreet kunnen hiermee echter geen structuren of curricula gewijzigd worden.

Bijscholingsinitiatieven worden vooral door de Vlaamse Vereniging voor Bibliotheek- Archief en Documentatiewezen ondernomen.

4. Enkele verzuchtingen van de bibliotheekwereld

-	Sommige boekhandelaars hebben blijkbaar moeite met het bezorgen van datgene wat niet in de winkel aanwezig is (lange levertijd). Het ontbreken van een centraal depot - zoals het Nederlandse Centraal Boekhuis - doet zich hier ongetwijfeld voelen.
-	Qua goede boekhandels telt Vlaanderen teveel witte vlekken op de kaart. De meeste bibliotheken uit kleinere gemeenten zijn verplicht naar naburige steden te betrekken voor hun aankopen. Ook hier zou een Centraal Boekhuis of een breder beroep op de centrale boekverwerking door de Vlaamse Bibliotheekcentrale uitkomst bieden.
-	Een verzuchting van elke bibliothecaris geldt de materiële degelijkheid van het produkt ‘boek’ dat hij in de boekhandel koopt. De markt wordt overspoeld met zeer aantrekkelijke, veelkleurige pockets en paperbacks maar het ouderwetse, oerdegelijke en bijna ijzersterk gebonden boek wordt een zeldzaamheid. Veel van die gelijmde glimmerds vallen uiteen na twee- of drie leesbeurten. De boekbinders kunnen er wel bij varen maar of de esthetica en de bibliotheekbudgetten daar baat bij vinden is een andere zaak.

5. Vaste boekenprijs

Op het eerste gezicht zou men vermoeden dat de bibliotheekwereld reikhalzend uitziet naar de dag dat de vaste boekenprijs wordt losgelaten en dat een stevige concurrentiestrijd onder de boekhandels zou zorgen voor véél goedkopere boeken en dus een grotere collectie voor hetzelfde geld.

Welnu, ik meen dat ik de opinie van de meerderheid der collega's-bibliothecarissen vertolk als ik zeg dat een dergelijke evolutie ook voor de bibliotheekwereld een slechte zaak zou zijn.

Vooreerst vrezen wij dat dit zou leiden tot een verschraling van het marktaanbod. Het zuivere spel van vraag en aanbod zou er op korte termijn toe leiden dat de moeilijker genres met een gering marktpotentieel, de zuivere literaire werken of poëzie - op korte termijn uit talrijke boekhandels zouden verdwijnen. Met deze genres is immers geen prijzenslag mogelijk, laat staan te winnen.

Vervolgens vrezen wij dat talrijke kleinere, soms marginale bedrijven uit de markt zouden verdwijnen, wat nog eens de veelzijdigheid en de verscheidenheid van het aanbod in het gedrang zou brengen.

[p. 152]

Tenslotte denk ik dat elke bibliothecaris opziet tegen de dag dat hij voor elk werk of voor elk aankooppakket een offertevraag zou moeten stellen teneinde de goedkoopste leverancier te vinden. Het zou een gevoelige administratieve verzwaring in de bibliotheekwereld veroorzaken en daaraan verbonden, een even gevoelige vertraging bij het in circulatie brengen van het materiaal.

De zekerheid van een vaste boekenprijs en de daaraan verbonden dienstverlening scheppen bovendien een vertrouwensrelatie tussen bibliotheek en boekhandel die in verre na niet door enkele franken winst (op sommige boeken) kan worden gecompenseerd.

Algemene conclusie

Ondanks het feit dat de bibliotheken in Noord en Zuid principieel voor dezelfde problemen staan en dat zij in wezen dezelfde doelstelling nastreven, hebben deze schakels in het communicatieproces een gescheiden ontwikkeling gekend en verloopt de actuele evolutie eveneens gescheiden. Vooral wettelijke en structurele regelingen lijken in belangrijke mate aan de basis daarvan te liggen.

Op langere termijn biedt de automatisering van de informatieverwerking wellicht uitzicht op een nauwere samenwerking, althans wat de vlottere uitwisseling van informatie betreft.

F. HEYMANS

Algemeen Voorzitter VVBAD

Standpunt V.B.V.B.

Vlaamse boekenvakorganisatie: opgedrongen bevoogding of zelfgekozen zelfhulpgroep?

Eigenheid van de Vlaamse boekenmarkt; niet als excuus, wel als reële drempels: VBVB als bondenorganisatie - dominantie Nederlandse boek en Nederlandse bedrijven - specifieke werkterreinen Vlaamse uitgevers - marktmogelijkheden brede assortimentsboekhandels zijn beperkt - zeer lage bezetting door full time organisatievrijgestelden - kleine groep beleidsdeelnemers in bestuur, werkgroepen en ledenvergadering (tijd, geld, kwaliteit).

Wat kan de VBVB van de overheid in Vlaanderen verwachten?

-	Eénduidige uitspraak i.v.m. vaste prijsbinding (e.e.a. in Europees perspectief).
-	Reëel mediabeleid, inclusief boek- en leesbevorderend beleid.
-	Uitvoering bibliotheekdecreet in het kader van een brede leesbevordering.
-	Installatie en activering van Raad van het Boek, met vakbetrokkenen.
-	Participatie in structuuronderzoek Vlaamse boekenmarkt, met als kernvragen: fysieke distributie, positie Vlaamse uitgevers, informatiesysteem-ontwikkeling.
-	Ondersteuning van initiatieven i.v.m. basisopleiding en bijscholing boekenvak.

VBVB: zelfontwikkeling

-	Actualisering organisatiestructuur, herformulering doelstellingen en prioriteiten, onderzoek naar logistieke onderbouw.
-	Opleiding; behoeftenformulering, aansluitingsmogelijkheden met bestaande initiatieven en structuren onderzoeken.
-	Collectieve propaganda: werkmiddelen en werkterreinen herbepalen, gemeenschappelijke initiatieven met bibliotheken, onderwijs, socio-culturele organisaties en overheid.
-	Opbouw en begeleiding structuuronderzoek.

Vlaanderen-Nederland: eigenheid - gemeenschappelijkheid.

-	Overleg op het niveau van de bonden: KNUB - VUNB - BANB; NBB - AVBB; gesystematiseerd overleg - informatieuitwisseling - gemeenschappelijke projecten.
-	Uitwisseling op het vlak van Speurwerk, Collectieve Propaganda, Vakopleiding; waar mogelijk, gemeenschappelijke projecten.
-	VBVB - VBBB: overkoepelende thema's naar beide regeringen toe voorbereiden en opvolgen; vaste prijs, boekenbeleid, leenrecht...
-	Gemeenschappelijk: vakblad, bibliografische informatie, bekroningen over grenzen heen, commerciële initiatieven, begeleiding en ondersteuning overheidsonderzoek.

Rol Taalunie

-	‘Versterker’ van gemeenschappelijke standpunten naar beleid toe in Vlaanderen en Nederland.
-	Stafmedewerker ‘boek’ die contacten onderhoudt met betrokkenen in Vlaanderen en Nederland: beleidsvoorbereidend, initiatieven initiërend en activerend, inventariserend.
-	Gelijkwaardigheid bewakend, corrigerend, nuancerend.

De volgorde ‘overheid - VBVB - Vlaanderen/Nederland - Taalunie’ geeft ook de prioriteiten aan, qua tijd en inzet, zoals die op korte en middenlange termijn gelden.

Carlo VAN BAELEN

namens VBVB.